ΕΚΦΕ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ Πληροφορίες για την εξέλιξη των μυοσκελετικών και αναπαραγωγικών συστημάτων σε διάφορες ταξινομικές ομάδες ζωικών οργανισμών Επιμέλεια: Ηλίας Ζ Κουντούπης

Ταξινόμηση των κυττάρων Υπάρχουν δυο είδη κυττάρων: τα προκαρυωτικά και τα ευκαρυωτικά Προκαρυωτικά κύτταρα (Βακτήρια Ε. coli που ζουν στο έντερο) Κύτταρο θηλαστικού (ευκαρυωτικά κύτταρα) Τα βακτήρια (στα οποία περιλαμβάνονται τα αρχαία και τα Κυανοφύκη) είναι προκαρυωτικοί μονοκύτταροι οργανισμοί Τα φυτά, τα ζώα, οι μήκυτες και τα πρωτόζωα είναι ευκαρυωτικοί οργανισμοί

Ύδρα κεραία Η ύδρα (μαζί με τις μέδουσες) ανήκει στα υδρόζωα που θεωρούνται από τα πρώτα ζώα. Σε αντίθεση με τα πρωτόζωα που είναι μονοκύτταρα, η ύδρα και τα άλλα υδρόζωα είναι πολυκύτταρα και τα κύτταρα τους αρχίζουν να οργανώνονται σε ιστούς . Δεν υπάρχουν όμως συστήματα, όπως το νευρικό το πεπτικό , το μυικό και έτσι οι λειτουργίες τους πραγματοποιούνται από ειδικευμένα κύτταρα (διαφοροποίηση) Η ύδρα έχει μήκος 1,5 cm Μπορούμε να φανταστούμε το σώμα της σαν μακρόστενο μπαλόνι, που το εσωτερικό του είναι γεμάτο νερό, Το νερό προσδίδει σχήμα και στήριξη στο τοίχωμα του μπαλονιού δηλ στο σώμα της ύδρας (υδροστατικός σκελετός) στόμα Κνιδο-κύτταρο Εξόγκωμα, όπου παράγονται σπερματοζωάρια (όρχεις) Ενδό-δερμα Εξώ-δερμα Εξόγκωμα, όπου παράγονται ωάρια (ωοθήκες) Εκβλά-στηση Ποδικός δίσκος Γαστρική κοιλότητα

Ύδρα Η ύδρα παραμένει προσκολλημένη στο βυθό με τον ποδικό δίσκο . Όμως οι κεραίες της κινούνται και το σώμα της συστέλεται- εκτείνεται με τη βοήθεια συσταλτών κυττάρων του δέρματος . τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν ως οι απαρχές της εμφάνισης των μυικών δομών . Οι κινήσεις αυτές συντονίζονται από ένα δίκτυο διάσπαρτων νευρικών κυττάρων που καλύπτουν ολόκληρο το σώμα και μπορούν να θεωρηθούν ως οι απαρχές ανάπτυξης των νευρικών συστημάτων Η τροφή της ύδρας αποτελείται από προνύμφες εντόμων και ψαριών,από μικρά σκουλήκια, από γυρίνους κ.α που αδρανοποιούνται από ένα δηλητήριο που εκτοξεύουν τα κνιδοκύτταρα της. Η τροφή ωθείται, με τις κινήσεις των κεραιών, προς το στόμα και από εκεί στην πεπτική κοιλότητα Η ύδρα αναπαράγεται είτε με μονογονία είτε με αμφιγονία . Δεν έχει ειδικά αναπαραγωγικά όργανα. Στη μονογονική αναπαραγωγή, το σώμα δημιουργεί εκβλαστήσεις. Από κάθε εκβλάστηση αναπτύσσεται ένα τέλειο άτομο, που αποκόπτεται από το μητρικό σώμα και ανεξαρτητοποιείται. Μέσα σε 48 ώρες. Η ύδρα μπορεί ακόμη να αναγεννηθεί από ένα τμήμα του σώματος της, Για την αμφιγονική αναπαραγωγή δεν υπάρχουν ειδικά όργανα Παρατηρούμε όμως άτομα που εμφανίζουν στο επάνω μέρος του σώματος σχηματισμούς κυττάρων που παράγουν «σπερματοζωάρια» (άρα συμπεριφέρονται σαν όρχεις) και άτομα που εμφανίζουν σχηματισμούς κυττάρων στο κάτω μέρος του σώματος που παράγουν «ωάρια» (ωοθήκες). Κάθε ωοθήκη δίνει ένα ωάριο που γονιμοποιείται από τα σπερματοζωάρια που έχουν απελευθερωθεί στο νερό . Το γονιμοποιημένο ωάριο εκκρίνει ένα σκληρό περίβλημα, το κέλυφος, με το οποίο προφυλάσσεται και διατηρείται ακόμη και σε δυσμενείς συνθήκες . Μετά από 5 περίπου εβδομάδες γίνεται η εκκόλαψη,

Δίθυρα Τα δίθυρα, όπως τα μύδια, τα κτένια, οι πίνες, τα στρείδια, οι αχιβάδες, τα κυδώνια είναι θαλάσσια μαλάκια. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι το όστρακο. Το όστρακο αποτελείται από δύο ασβεστολιθικές θυρίδες (απ’ όπου και το όνομα δίθυρα).και τα προστατεύει από τους εχθρούς τους ή τις δυσμενείς συνθήκες Εκκρίνεται από τον μανδύα – μία επιδερμίδα που καλύπτει το σώμα τους Τα δίθυρα δεν έχουν κεφάλι. Το στόμα βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του σώματος και δεν έχει σαγόνια. Στην «κοιλιακή περιοχή» φέρουν το πόδι μια μυϊκή προεκβολή που είναι το βασικό όργανο κίνησης τους (όπως και στα άλλα μαλάκια) .Όταν τα δίθυρα θέλουν να κινηθούν το πόδι προεκτείνεται προς την κατεύθυνση της κίνησης, βυθίζεται στο βυθό και λειτουργεί σαν άγκυρα που τραβάει το υπόλοιπο σώμα του διθύρου. Η ταχύτητα κίνησης τους είναι μικρή Στα δίθυρα λοιπόν έχουμε την εμφάνιση κανονικού μυϊκού ιστού και μυώδους οργάνου….) Στα μύδια και σε άλλα δίθυρα που ζουν προσκολλημένα στο βυθό ή σε βράχια το πόδι ατροφεί και η προσκόλληση γίνεται με μια δέσμη νηματίων το βύσσο που παράγονται από έναν αδένα του ποδιού

Εσωτερική μορφολογία των διθύρων Δίθυρα (συνέχεια) Το δίθυρα είναι γονοχωριστικά. Δεν διαθέτουν όμως ανεπτυγμένο αναπαραγωγικό σύστημα, αλλά μονο ένα ζεύγος γεννητικών αγωγών ή αδένων για την αποβολή των γαμετών. Σε ορισμένα μάλιστα πρωτόγονα δίθυρα οι γνεννητικοί αγωγοί είναι ατελείς και οι γαμέτες αποβάλλονται με τη βοήθεια των νεφριδίων (οργάνων του αποκριτικού συστήματος. Η γονιμοποίηση γίνεται στο περιβάλλον, Σε μερικά όμως είδη προχωράμε ακόμη ένα βήμα Η γονιμοποίηση γίνεται μέσα στην κοιλότητα του μανδύα . Οι προνύμφες είναι πλαγκτονικές Σημείωση Το αίμα των μαλακίων περιέχει αιμοκυανίνη που του δίνει ένα μπλε χρώμα. Σε ορισμένα δίθυρα όμως παρατηρείται μια σημαντική εξελικτική αλλαγή.Η αιμοκυανίνη αντικαθίσταται από αιμοσφαιρίνη που δίνει κόκκινο χρώμα στο αίμα όστρακο έδρα μανδύας στόμα βράγχια πόδι Εσωτερική μορφολογία των διθύρων

Γεωσκώληκες Οι γεωσκώληκες έχουν μακρύ και κυλινδρικό σώμα, με υδροστατικό σκελετό . Το σώμα, ανάλογα με το μέγεθος, χωρίζεται σε 150 δακτυλιοειδή μεταμερή τμήματα. Στο πρώτο μεταμερές βρίσκεται το στόμα, που δεν έχει σιαγόνες και δόντια. Στο τελευταίο μεταμερές βρίσκεται η έδρα. Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα μεταμερή είναι όμοια μεταξύ τους (δηλ έχουν την ίδια περίπου οργάνωση). Κάθε μεταμερές φέρει 4 ζεύγη σκληρά τριχίδια (σμήριγγες), . Το σώμα καλύπτεται από ένα γλοιώδες επιδερμίδιο , από το οποίο γίνεται η αναπνοή. Οι γεωσκώληκες φέρουν κάτω από το επιδερμίδιο, δύο ομάδες μυών: τους επιμήκεις και τους εγκάρσιους. Οι γεωσκώληκες έρπουν πάνω στο χώμα με τη χαρακτηριστική σκωληκοειδή κίνηση. Συστέλλουν τους επιμήκεις μυς και το σώμα γίνεται κοντό και φαρδύ. Στη συνέχεια συσπούν τους εγκάρσιους και το σώμα γίνεται μακρύ και λεπτό. Στη μετακίνηση βοηθούν πολύ και τα σκληρά τριχίδια γιατί γαντζώνονται πάνω στο έδαφος Φωτογραφία τμήματος του σώματος ενός γεωσκώληκα, όπου διακρίνονται τα μεταμερή

Γεωσκώληκες Είναι ζώο ερμαφρόδιτο. Έχει και αρσενικά και θηλυκά αναπαραγωγικά όργανα. Ειδικότερα στους γεωσκώληκες παρατηρούνται όρχεις και ωοθήκες , σπερματικές κύστεις και ωόκύστεις στις οποίες ωριμάζουν τα σπερματοζωάρια και τα ωάρια αντίστοιχα, σπερματαγωγούς και ωαγωγούς με τους οποίους εξέρχονται οι γαμέτες. Συνήθως γίνεται διασταυρούμενη γονιμοποίηση (όπου δύο άτομα ταυτόχρονα αλληλογονιμοποιούνται) μία διαδικασία που διαρκεί 3-4 ώρες. Μετά από μία ημέρα αρχίζει να γεννά τα αυγά και αυτό μπορεί να συνεχιστεί αρκετούς μήνες, χωρίς άλλο ζευγάρωμα. Τα αυγά περικλείονται από ένα καφέ στρογγυλό κουκούλι. Μέσα στο κουκούλι υπάρχουν αρκετά αυγά και πολλή λέκιθος. Συνήθως όμως, μόνο ένα αυγό ανα­πτύσσεται ως το τέλος. Το νεαρό άτομο βγαίνει από το κουκούλι μετά 5-6 μήνες. Ωριμάζει γεννητικά μετά 6-18 μήνες. Αν ένα μέρος του σώματος του κοπεί, μπορεί να αναγεννηθεί

Σαλιγκάρι Το σώμα του σαλιγκαριού που είναι μαλακό και γλοιώδες, , αποτελείται από την κεφαλή (τα δίθυρα δεν έχουν κεφάλι), το σπλαχνικό σάκο και το πόδι και βρίσκεται μέσα σε ασβεστολιθικό ελικοειδές, όστρακο. Στο μπροστινό μέρος βρίσκε ται το κεφάλι που φέρει δύο ζεύγη κεραίες που φέρνουν αισθητήρια της όρασης ή της αφής Το στόμα είναι μεγάλο, βρίσκεται στο κάτω μέρος του κεφαλιού και φέρνει σιαγόνα και παχιά χείλη. Είναι βραδυκίνητο ζωό(κινείται με ταχύτητα 100 μ. την ώρα), έρποντας πάνω στο υπό­στρωμα, συστέλλοντας και εκτεί­οντας το πόδι. Κατά την κίνηση, αφήνει μια γλοιώδη βλέννα, με την οποία προσκολλάται στο υπόστρωμα και έτσι μπορεί να μετακινείται και σε κάθετους τοίχους. Γεννητικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα κεραία καρδιά έδρα πόδι Νευρικό σύστημα στόμα Εσωτερική μορφολογία σαλιγκαριού

Σαλιγκάρι Τα σαλιγκάρια αν και είναι ερμαφρόδιτα, δεν αυτογονιμοποιούνται. Ζευγαρώνουν στο τέλος της άνοιξης. ' Οταν ζευγαρώνουν, ανασηκώνουν το εμπρός μέρος του σώματος και πιέζουν τις κοιλιές τους. Το καθένα εισάγει στο γεννητικό πόρο του άλλου τον σπερματοφόρο, ένα όργανο που μοιάζει με αιχμή βέλους. Το καλοκαίρι αποθέτουν τα αυγά στο χώμα . Σε διάστημα δύο ημερών, γεννούν συνολικά 60-80 αυγά, που περιβάλλονται από κέλυφος . Τα νεαρά άτομα, που εκκολάπτονται ύστερα 'από 25-27 ημέρες, . Από τις αρχές του χειμώνα και ως τις αρχές της άνοιξης πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Σύζευξη

‘Εντομα κοιλία κεφαλή θώρακας Τα αρθρόποδα είναι μία μεγάλη ομάδα οργανισμών όπως αράχνες, καβούρια, έντομα Διαθέτουν εξωσκελετό ο οποίος καλύπτει εξωτερικά τον οργανισμό, προστατεύει , διατηρεί το σχήμα του σώματος αποτελείται κυρίως από χιτίνη ανανεώνεται και αυξάνει σε μέγεθος με εκδύσεις είναι αρθρωτός ώστε να επιτρέπει τις κινήσεις με μεγάλη ποικιλία αρθρωτών εξαρτημάτων (πόδια κεραίες κ.λ.π.) Το σώμα τους είναι διαμορφωμένο σε τρεις περιοχές, την «κεφαλή», το «θώρακα» και την «κοιλία», Στα έντομα ο εξωσκελετός εγκολπώνεται σε μερικές περιοχές και σχηματίζει σκληρές εκφύσεις στις οποίες προσφύονται οι μύες ή άλλα εξαρτήματα Εξωτερική μορφολογία του γρύλου

‘Εντομα Το μυϊκό σύστημα των εντόμων είναι εξαιρετικά αναπτυγμένο. Οι περισσότεροι μύες είναι γραμμωτοί, με εξαίρεση τους μύες της καρδιάς, του εντέρου και των γεννητικών αδένων Όλα σχεδόν τα έντομα διαθέτουν στο θώρακα τρία ζεύγη ποδιών και δύο ζεύγη πτερυγίων Σε κάθε (αρθρωτό) πόδι διακρίνουμε το ισχίο, τον τροχαντήρα, το μηρό, την κνήμη και τον ταρσό κεραίες κεραίες οφθαλμοί φτερά ταρσός ταρσός Ζεύγος ποδιών μηρός κνήμη Εξωτερική μορφολογία της ακρίδας

Νεαρό άτομο χωρίς φτερά ‘Εντομα Στην κοιλιά βρίσκονται τα όργανα του αναπαραγωγικού συστήματος. Τα όργανα αναπαραγωγής διαφέρουν αισθητά στα δύο φύλα. Το αναπαραγωγικό σύστημα των θηλυκών περιλαμβάνει τις δύο ωοθήκες, τους ωαγωγούς και τον κόλπο. Στο κόλπο υπάρχει επίσης μία σπερματοθήκη ή σπερματικός υποδοχέας όπου συγκεντρώνονται τα σπερματοζωάρια. Ένα γεννητικό εξάρτημα του θηλυκού είναι ο ωοθέτης με τον οποίο εισάγει τα αυγά μέσα στο έδαφος, μέσα σε φυτικούς ιστούς, ή μέσα στο σώμα των άλλων εντόμων. Το αναπαραγωγικό σύστημα των αρσενικών περιλαμβάνει δύο όρχεις, δύο αγωγούς που ενώνονται στον εκσπαερματικό πόρο και τον φάλλο από τον οποίο οδηγούνται τα σπερματοζωάρια στο εξωτερικό περιβάλλον . Ένα γεννητικό εξάρτημα του αρσενικού είναι το ένα ζεύγος αγκίστρων που χρησιμεύουν για να συγκρατούν το θηλυκό κατά τη σύζευξη. Σε μερικά είδη εντόμων τα αρσεινικά και τα θηλυκά διαφέρουν όχι μονο στους πρωτεύοντες αλλά και στους δευτερεύοντες γεννητικούς χαρακτήρες. Π.χ οι σύνθετοι οφθαλμοί στα αρσενικά μερικών Διπτέρων είναι μεγαλύτεροι από των θηλυκών. Οι κεραίες στα κουνούπια δεν έχουν το ίδιο σχήμα στα δύο φύλα. Η ωοτοκία γίνεται συνήθως λίγο χρόνο μετάτη σύζευξη. Η διάρκεια επώασης ποικίλει και κάθε αυγό δίνει μία προνύμφη σύζευξη αυγά Εκκόλαψη Νεαρό άτομο χωρίς φτερά Ώριμο άτομο με φτερά

Ψάρια Τα ψάρια είναι τα πρώτα σπονδυλόζωα που εμφανίστηκαν Ο εσωτερικός τους σκελετός είναι πολύ ανεπτυγμένος και διακρίνεται κρανιακό, αξονικό και ζωνικό σκελετό Ο κρανιακός περιλαμβάνει το σκελετό του κρανίου . Ο αξονικός περιλαμβάνει τη σπονδυλική στήλη και το σκελετό του ραχαίου και του ουραίου πτερυγίου. Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από σπονδύλους . Οι σπόνδυλοι έχουν τρήματα και καθώς είναι τοποθετημένος ο ένας δίπλα στον άλλο σχηματίζεται ένας σωλήνας που ονομάζεται σπονδυλικός ή νευρικός σωλήνας. Στον σπονδυλικό σωλήνα βρίσκεται και πορστατεύεται ο νωτιαίος μυελός Ο σκελετός των ραχαίων και των ουραίων πτερυγίων αποτελείται από οστάρια που βρίσκονται μέσα στο σώμα του ψαριού και στηρίζουν τις ακτίνες των πτερυγίων Ο ζωνικός σκελετός αποτελείται από οστάρια που υποστηρίζουν τα κοιλιακά και τα θωρικικά πτερύγια Εικόνα του σκελετού των ψαριών

Αναπαραγωγικό σύστημα (ωά) Ψάρια Σπονδυλική στήλη Τα ψάρια είναι γονοχωριστικά Το γεννητικό σύστημα των αρσενικών αποτελείται από δύο όρχεις και δύο σπερματαγωγούς(ένα για το κάθε όρχη) Το γεννητικό σύστημα των θηλυικών αποτελείται από δύο ωοθήκες και δύο ωαγωγούς(ένα για το κάθε ωοθήκη) Στο καρχαρία και στους άλλους χονδριχθύες η γονιμοποίηση είναι εσωτερική, σους οστειχθύες (τσιπούρα) είναι εξωτερική Ο καραχαρίας κ,α είναι ζωοτόκα, δηλ. γεννούν νεογνά, τα οποία τρέφονται ως τον τοκετό από τον πλακούντα. Η μουδιάστρα κ.α. είναι ωοζωοτόκα, δηλ γεννούν νεογνά αλλά δεν έχουν πλακούντα (το έμβρυο τρέφεται από τη λέκιθο των αυγών) Τα σκυλόψαρα κ.α. είναι άλλα ωοτόκα Νωτιαίος μυελός εγκέφαλος Νυκτική κύστη βράγχια μύες Αναπαραγωγικό σύστημα (ωά) καρδιά συκώτι στομαχι Εσωτερική μορφολογία ψαριού Αυγό σκυλόψαρου, στο οποίο διακρίνεται το αναπτυσσόμενο έμβρυο

Αναπνευστικό σύστημα (ωά) Αμφίβια Τα αμφίβια στα οποία ανήκει ο βάτραχος είναι τα πρώτα σπονδυλόζωα που βγήκαν στην ξηρά και χρησιμοποίησαν το ατμοσφαιρικό οξυγόνο Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι α) το υγρό δέρμα τους, β)τα δύο ζεύγη ποδιών (μπροστινά με 4 δάκτυλα και τα πίσω με 5, γ) η αναπνοή με βράγχια στο εμβρυική και η αναπνοή με τους πνεύμονες και το δέρμα στην ενήλική φάση Τα αμφίβια έχουν οστέινο σκελετό στον οποίο προσφύονται οι μύες και στηρίζονται τα μαλακά μέρη Οι σπόνδυλοι (από 10 μέχρι 100 και πλέον σε ορισμένα είδη) δημιουργούν με τα τρήματα τους ένα σωλήνα το σπονδυλικό σωλήνα μέσα στον οποίο προφυλάσσεται ο νωτιαίος μυελός. Δεν διαθέτουν πλευρές (και άρα ούτε θωρακικό κλωβό) Ο σκελετός των άκρων περιλαμβάνει την ωμική ζώνη, την πυελική ζώνη και τα αντίστοιχα ελεύθερα άκρα Το μυϊκό σύστημα τους αποτελείται από γραμμωτούς, λείους και καρδιακούς μύες που η δομή τους και η λειτουργίες τους είναι ανάλογες με αυτές που είδαμε στη μελέτη του ανθρώπου Σπονδυλική στήλη Νωτιαίος μυελός Γεννητικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα (ωά) Κυκλοφορικό σύστημα Μύες

Αμφίβια Τα αμφίβια είναι γονοχωριστικά Ώριμο άτομο 2 ετών Ώριμο άτομο 3 ετών Μεταμόρφωση (12ος μήνας) Αυγά Σύζευξη Έμβρυο Σχηματισμός των άκρων Γυρίνοι Τα αμφίβια είναι γονοχωριστικά Το γεννητικό σύστημα των αρσενικών αποτελείται από δύο όρχεις και δύο σπερματαγωγούς(ένα για το κάθε όρχη) Τα σπερματικά σωληνάρια των όρχεων καταλήγουν στους σπερματαγωγούς και αυτοί στους ουρητήρες με τους οποίους τα σπερματοζωάρια καταλήγουν στην αμάρα. Το γεννητικό σύστημα των θηλυικών αποτελείται από δύο ωοθήκες και δύο ωαγωγούς(ένα για το κάθε ωοθήκη). Οι ωαγωγοί μεταφέρουν τα ωάρια στην αμάρα και από εκεί βγαίνουν στο περιβάλλον Όρχεις Όρχεις Νεφρό Ουρητήρες Ουροδόχος κύστη Αμάρα Ουροποιητικό και γεννητικό σύστημα αρσενικού

Φίδια Τα φίδια ανήκουν στα ερπετά Τα ερπετά είναι σπονδυλόζωαμε τα εξής χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Το σώμα τους καλύπτεται με κεράτινες πλάκες, λέπια ή φολίδεςκ.α. Αναπνέουν με πνεύμονες. Είναι ζώα ποικιλόθερμα, δηλαδή η θερμοκρασία του σώματος τους εξαρτάται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Συνήθως είναι ωοτόκα δηλαδή γεννούν αυγά, ή ωοζωοτόκα δηλαδή τα αυγά εκκολάπτονται μέσα στο σώμα της μητέρας και γεννιούνται νεαρά άτομα και δεν υπάρχουν στάδια μεταμόρφωσης Είναι τετράποδα, δίποδα ή δε φέρουν καθόλου άκρα, και με­τακινούνται στην ξηρά συνήθως έρ­ποντας (λιγότερο ή περισσότερο), ή σχεδόν έρποντας, επειδή η κοιλιά τους ακουμπά λίγο πολύ στο έδαφος. Ο σκελετός των ερπετών διακρίνεται σεσκελετό του κρανίου, σκελετό του κορμού (σπονδυλική στήλη, πλευρές , κλείδα, οστά της ωμικής ζώνης, οστά της πυελικής ζώνης (δεν έχουν στέρνο) Σύγκριση των σκελετών τυπικών ερπετών και φιδιών Τα φίδια όπως και τα επρετά είναι ωοτόκα ή ωοζωοτόκα

Φίδια σκελετό των άνω άκρων (βραχίονα , πήχη (με κερκίδα και ωλένη), καρπικά οστά, μετακαρπικά οστά και τέλος τα οστά των 5 δακτύλων των κάτω άκρων (μηρό, κνήμη (με κν΄μη και περόνη),οστάτου ταρσού, μεταταρσικά οστά και τέλος τα οστάτων 5 δακτύλων Το σώμα των φιδιών είναι μακρύ και άποδο (χωρίς τα άκρα Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από πολλούς σπονδύλους (σε ορισμένα είδη ξεπερνούν τους 400) Οι ενδιάμεσες πλευρές τους είναι αρκετά αναπτυγμένες, ελεύθερες (δεν ενώνονται στο στέρνο και μπορούν να ανασηκώνονται , ώστε να αυξάνει ο χώρος της σπλαχνικής κοιλότητας και να χωρά ένα μεγάλο σχετικά ζώο που πιθανώς να κατάπιε το φίδι Παρόλο που δεν έχουν ποδιά κινούνται με μεγάλες ταχύτητες (πάνω από 5 Km την ώρα), έρποντας είτε με τις χαρακτηριστικές οφιοειδής κινήσεις ή με κινήσεις ακορντεόν

Πτηνά Ο σκελετός των πτηνών διακρίνεται σε ενδοσκελετό (που είναι πολύ ισχυρός για να στηρίζει το σώμα και να αντέχει τις πιέσεις που αναπτύσσονται στη διάρκεια της πτήσης και σε εξωσκελετό (που αποτελείται από κεράτινα παράγωγα του δέρματος φτερά, νύχια, ράμφος κ.α.) Ο ενδοσκελετός διακρίνεται σε σκελετό του κρανίου του κορμού και των άκρων Τα περισσότερα οστά των πτηνών είναι κοίλα, γεμάτα αέρα χωρίς μυελό των οστών. Επίσης φέρνουν οπές με τις οποίες επικοινωνούν οι κοιλότητες τους με τους αεροφόρους σάκους του αναπνευστικού συστήματος Τα οστά των μπροστινών άκρων έχουν διαφοροποιηθεί σε φτερά Το μυϊκό σύστημα είναι πολύ ανεπτυγμένο στη περιοχή του θώρακα γιατί εκεί βρίσκονται οι μύες που κινούν τα φτερά και συγκροτεί αυτό που ονομάζουμε στα κοτόπουλα στήθος (στα κοτόπουλα είναι λευκό γιατί στα πουλιά με μικρή πτητική δραστηριότητα έχει λίγα αγγεία, (στα πουλιά με έντονη πτητική δραστηριότητα είναι κοκκινωπό από τα πολλά αγγεία πολλών αγγείων)

Αναπνευστικό σύστημα (ωά) Πτηνά Τα πτηνά είναι γονοχωριστικά. Τα αρσενικά έχουν δύο όρχεις . Από τους όρχεις ξεκινούν δύο σπερματαγωγοί που μεταφέρουν τα σπερματοζωάρια στην αμάρα Τα θηλυκά έχουν μία βασικά ωοθήκη και κοντά σ’ αυτήν βρίσκεται ο ωαγωγός ή σάλπιγγα που καταλήγει στην αμάρα Το αρσενικό φέρνει την αμάρα του στην αμάρα του θηλυκού και αποβάλει σ’ αυτήν τα σπερματοζωάρια του Τα ωάρια όταν ωριμάσουν πέφτουν από την ωοθήκη στη σάλπιγγα και εκεί γονιμοποιούνται από τα σπερματοζωάρια. Στη συνέχεια το γονιμοποιημένο ωάριο κατεβαίνει στον ωαγωγό και καθώς κατεβαίνει αποκτά κέλυφος και μετατρέπεται σε αυγό Από την εκκόλαψη ενός αυγού βγαίνει ο νέος οργανισμός ο νεοσσός Εγκέφαλος Σπονδυλική στήλη Γεννητικό σύστημα Απεκκριτικόσύστημα Αναπνευστικό σύστημα (ωά) Πεπτικό σύστημα Κυκλοφορικό σύστημα Εσωτερική μορφολογία πουλιού