Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας & Βιβλιοθηκονομίας Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: «Επιστήμη της Πληροφορίας - Υπηρεσίες Πληροφόρησης σε Ψηφιακό Περιβάλλον» «Η Επίδραση του Internet στην Επιστημονική Δημοσίευση – Το Παράδειγμα του ΙΤ Construction» Μαρία-Στέλλα Βασιλειάδου Διδάσκοντες: Σαράντος Καπιδάκης, Μανόλης Γεργατσούλης Κέρκυρα 18/6/08

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ  Διακηρύξεις για την Ανοιχτή Πρόσβαση.  Δημοσίευση επιστημονικού περιεχομένου.  Ανοιχτή Πρόσβαση.  Στρατηγικές Ανοιχτής Πρόσβασης.  Επιχειρηματικά Μοντέλα.  Περιοδικά Ανοιχτής Πρόσβασης (ΠΑΠ).  Το παράδειγμα του Journal of Information Technology in Construction.  Συγκριτική αξιολόγηση.  Συμπεράσματα – Προβληματισμοί.

Διακηρύξεις  Berlin Declaration on Access to Knowledge in the Sciences and Humanities (22 Οκτωβρίου 2003)  Budapest Open Access Initiative, 2002  European Cultural Heritage Online Charter  Bethesda Statement on Open Access Publishing  Σκοπός: «η προώθηση του διαδικτύου ως λειτουργικού εργαλείου για μια παγκόσμια βάση επιστημονικής γνώσης και για τον ανθρώπινο στοχασμό, καθώς και η λήψη μέτρων που χρειάζεται να λάβουν υπόψη τους οι διαμορφωτές ερευνητικής πολιτικής, τα ερευνητικά ιδρύματα, οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί, οι βιβλιοθήκες, τα αρχεία και τα μουσεία».

Δημοσίευση Επιστημονικού Περιεχομένου  Η δημοσίευση επιστημονικού περιεχομένου αποτέλεσε μια περιοχή που ωφελήθηκε ιδιαίτερα από την εμφάνιση του διαδικτύου.  Μια επιστημονική ανακοίνωση μπορεί εύκολα, σαν ένα πληροφοριακό αγαθό, να διαμοιραστεί ηλεκτρονικά στον τελικό χρήστη.  Η γνώση, όπως δημοσιεύεται μέσα από την επιστημονική βιβλιογραφία, είναι το τελευταίο βήμα σε μια διαδικασία που ξεκινά από τα πρωτογενή επιστημονικά δεδομένα.  Τα δεδομένα αυτά αναλύονται, συνδυάζονται, μεταφράζονται και το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας δημοσιεύεται με τη μορφή επιστημονικού άρθρου. 

Ανοιχτή Πρόσβαση  «η ελεύθερη, άμεση, διαρκής και απαλλαγμένη από τέλη και τους περισσότερους περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων διαδικτυακή πρόσβαση σε ψηφιακό ακαδημαϊκό και επιστημονικό περιεχόμενο»  Η Ανοιχτή Πρόσβαση (ΑΠ) ή το Κίνημα Ανοιχτής Πρόσβασης (Open Access Movement) παρέχει ελεύθερη και άμεση πρόσβαση σε ηλεκτρονικά περιοδικά, αποθετήρια και βάσεις δεδομένων, καθώς και άλλες μορφές ακαδημαϊκών πηγών.  Οι συνεισφορές ανοιχτής πρόσβασης: πρωτότυπα αποτελέσματα επιστημονικής έρευνας, πρωτογενή δεδομένα και μεταδεδομένα, πηγαίο υλικό, ψηφιακές αναπαραστάσεις εικόνων και γραφικών, καθώς και δόκιμο υλικό πολυμέσων. 

Ανοιχτή Πρόσβαση (συν.)  Η ανοικτής πρόσβασης επιστημονική λογοτεχνία αποτελείται:  από ελεύθερα ηλεκτρονικά αντίγραφα άρθρων (e-prints), που προέρχονται από περιοδικά με κρίση (peer-review), πρακτικά συνεδρίων, τεχνικές αναφορές, διατριβές, εργασίες, για τα οποία δεν υπάρχουν περιορισμοί άδειας στη χρήση τους από τους αναγνώστες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς και άλλους σκοπούς.

Κριτήρια ΑΠ  Η Πρωτοβουλία Ανοιχτής Πρόσβασης καθορίζει τα ακόλουθα κριτήρια για την ΑΠ:  Αμετάκλητη ελεύθερη πρόσβαση, σε παγκόσμιο επίπεδο,  Παροχή άδειας για αντιγραφή, χρήση, διανομή, μετάδοση και επίδειξη του έργου δημόσια,  Παροχή άδειας για κατασκευή και διανομή παράγωγων έργων, υποκείμενων στην προσιδιάζουσα απόδοση της συγγραφικής δημιουργίας,  Διαθεσιμότητα σε τουλάχιστον ένα διαδικτυακό αποθετήριο με δυνατότητα μακροπρόθεσμης αρχειοθέτησης.

Ο Δρόμος προς την ΑΠ  Εμφάνιση του Διαδικτύου.  Οι επιστήμονες σαν χρήστες αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή το διαδίκτυο.  «Κρίση των Περιοδικών» “Serials Crisis”. Εμφάνιση: Αρχές του 1990 ΑΠ:Προϊόν εργασίας επιστημόνων που δεν παρακινούνται από εμπορικά ενδιαφέροντα, αλλά έχουν ένα όραμα. Το όραμα αυτό είναι η δημιουργία ενός ελεύθερου επιστημονικού μοντέλου δημοσίευσης, που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για να πετύχει άμεση, ελεύθερη και παγκόσμια πρόσβαση.

Στρατηγικές BOAI  Πρωτοβουλία Ανοιχτής Πρόσβασης της Βουδαπέστης (BOAI, 2002).  Δύο Στρατηγικές:  Αυτό-αρχειοθέτηση: η κατάθεση ενός ψηφιακού τεκμηρίου σε μια ορατή στο κοινό ιστοσελίδα, κυριότερα σ’ ένα αρχείο συμβατό με την Open Archives Initiative.  Συνήθεις τρόποι: μέσα από τις προσωπικές ιστοθέσεις των συγγραφέων (authors’ personal websites), μέσα από θεματικά αρχεία (disciplinary archives), αρχεία ακαδημαϊκών μονάδων (institutional – unit archives) και μέσα από ιδρυματικά αποθετήρια (institutional repositories)  Περιοδικά Ανοιχτής Πρόσβασης

Επιχειρηματικά Μοντέλα ΑΠ  Ορίζουν χρεώσεις στους συγγραφείς για να υποστηρίξουν τη δημοσίευση, π.χ. The Scientific World και η PloSBiology.  Χρεώνουν εισφορές στις αρχές και τις βιβλιοθήκες των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων για να καλύψουν τις χρεώσεις των άρθρων των συγγραφέων, π.χ. BioMed Central.  Οι συγγραφείς έχουν την επιλογή να πληρώσουν την αμοιβή για τη δημοσίευση των άρθρων σαν αντάλλαγμα για την ανοιχτή πρόσβαση ή να απαλλαχτούν απ’ αυτήν και να δεχτούν την πρόσβαση μόνο με συνδρομή για μια χρονική περίοδο, π.χ. Company of Biologists.  Παροχές και επιχορηγήσεις, π.χ. Public Knowledge Project στο Πανεπιστήμιο του British Columbia.

Επιχειρηματικά Μοντέλα ΑΠ (συν.)  Κάλυψη εξόδων από έντυπες συνδρομές και διαφημίσεις, π.χ. BMJ.  Υβριδικό: οι συγγραφείς άλλοτε πληρώνουν και άλλοτε όχι.

Διαστάσεις της Δημοσίευσης ΑΠ

Περιοδικά Ανοιχτής Πρόσβασης Χαρακτηριστικά:  Είναι ακαδημαϊκά,  Χρησιμοποιούν μηχανισμούς ποιοτικού ελέγχου, παρόμοιους με εκείνους των συμβατικών περιοδικών,  Είναι ψηφιακά,  Είναι ελεύθερα διαθέσιμα,  Μπορεί να επιτρέπουν στους συγγραφείς να κρατούν τα πνευματικά τους δικαιώματα,  Μπορεί να χρησιμοποιούν Creative Commons ή παρόμοιες άδειες.

Τεχνολογικά Χαρακτηριστικά ΠΑΠ με κριτική  Μηχανισμοί αποθήκευσης για τις δημοσιεύσεις και τα μεταδεδομένα (στατικές ιστοσελίδες ενάντια σε βάσεις δεδομένων)  Μορφότυπο των δημοσιεύσεων (HTML, PDF, XML, κ.λπ.)  Διαχείριση γραφικών και περιεχομένου υπερμέσων  Διαχείριση των προσχεδίων και της διαδικασίας αξιολόγησης  Ευρετηρίαση και διασύνδεση με εξωτερικές δημοσιεύσεις  Επαγρύπνηση και υπηρεσίες εξατομίκευσης για τους αναγνώστες  Hyperlinked discussion threads  Στατιστικά για την αναγνωσιμότητα, τις αναφορές, κ.λπ. για τους συγγραφείς  Back up ασφάλειας, mirror sites, κ.λπ.

Κατανομή των ΠΑΠ ανά θέμα

Κατανομή των ΠΑΠ ανά περιοχή

Αναλογία των ΠΑΠ ανά περιοχή σε σύγκριση με όλα τα περιοδικά που καλύπτονται από τις βάσεις δεδομένων αναφορών του ISI

Journal of Information Technology in Construction (ITcon)  Ιδρύθηκε το 1995 από μια ομάδα ακαδημαϊκών.  Το πρώτο ΠΑΠ στο χώρο των πολιτικών μηχανικών.  Η εκδοτική ομάδα του ITcon επέλεξε το μοντέλο της ανοιχτής πρόσβασης, αλλά διατήρησε το παραδοσιακό μοντέλο της αυστηρής κριτικής αξιολόγησης.  Το περιοδικό σήμερα έχει καθιερωθεί και δημοσιεύει περίπου εικοσιπέντε ανακοινώσεις το χρόνο.  Είναι εφάμιλλο με ένα συμβατικό τριμηνιαίο περιοδικό.  Λειτουργεί παρόμοια με ένα πρόγραμμα ανοιχτού κώδικα.

Συγκριτική Αξιολόγηση  Δείκτες:  η τιμή της συνδρομής του περιοδικού,  το κατέβασμα από τον ιστό (Web download),  οι δείκτες επιρροής,  η καθυστέρηση δημοσίευσης και  ο βαθμός αποδοχής.

Τιμή ανά Άρθρο

Web Download  Τα δεδομένα από το κατέβασμα (download) των δημοσιευμένων ανακοινώσεων μπορούν να εξεταστούν μόνο για ένα από τα περιοδικά.  Το κριτήριο αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τη σύγκριση των περιοδικών.  Για το ITcon χρησιμοποιήθηκαν τα σχήματα των τελευταίων τριών χρόνων για το κατέβασμα από τον ιστό.  Από τη σύγκριση εξαιρέθηκαν το κατέβασμα από μηχανές αναζήτησης του ιστού και άλλους μη ανθρώπινους χρήστες.  Υπολογίστηκε το κατέβασμα του πλήρους κειμένου των PDF επειδή αυτό πλησιάζει περισσότερο τις πραγματικές αναγνώσεις.  Σε μια περίοδο τριών χρόνων η κάθε μια από τις 120 δημοσιευμένες ανακοινώσεις κατέβηκε, κατά μέσο όρο, 21.2 φορές ανά μήνα (με αύξηση από 4.7 έως 47.3).

Impact Factors  Τρία από τα περιοδικά ευρετηριάζονται από το Science Citation Index, αλλά με αρκετά χαμηλούς δείκτες επιρροής, που κυμαίνονται από έως  Κανένα από τα περιοδικά στο συνολικό δείγμα δεν είναι σαφώς καλύτερο από τα άλλα σε κύρος ή επιστημονική ποιότητα.  Αυτό έρχεται σε αντίθεση με άλλες επιστημονικές περιοχές, στις οποίες συχνά υπάρχει ένα περιοδικό με πολύ εξονυχιστική αξιολόγηση και χαμηλή αναλογία αποδοχής, που υπερτερεί σαφώς σε ποιότητα.

Ταχύτητα Δημοσίευσης

Βαθμός Αποδοχής  Μία πρόσφατη έρευνα για τη δημοσίευση ανοιχτής πρόσβασης έγινε από το Kaufman-Wills Group, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν το  Η έρευνα παρέχει στατιστικά στοιχεία για το βαθμό αποδοχής περίπου 500 περιοδικών από διαφορετικά είδη εκδοτών (με συνδρομή και με ΑΠ).  Ο μέσος βαθμός αποδοχής για τα περιοδικά με συνδρομή, που δημοσιεύτηκαν από την Association of Learned and Professional Society Publishers, ήταν 42%.  Ο μέσος βαθμός αποδοχής για τα ΠΑΠ που ευρετηριάζονται από το Directory of Open Access Journals (DOAI) ήταν 64%.  Construction Management and Economics: , 51%.  ASCE journal for Computing in Civil Engineering: 47%.  ITcon: 55%.

Συμπεράσματα - Προβληματισμοί  Η εμπειρία του ITcon απέδειξε ότι είναι δυνατή η δημιουργία και λειτουργία ενός επιτυχημένου περιοδικού ανοιχτής πρόσβασης με κριτική αξιολόγηση.  Χρησιμοποιεί ένα μοντέλο λειτουργίας Ανοικτού Κώδικα, που δε στηρίζεται ούτε σε συνδρομές, ούτε σε χρεώσεις συγγραφέων.  Το πιο σημαντικό δεν είναι ότι το περιοδικό απλά επιβιώνει, αλλά ότι είναι ισάξιο με τα άλλα περιοδικά στον τομέα του σε επιστημονική ποιότητα.  Υπερέχει των ανταγωνιστών του σχετικά με την ταχύτητα δημοσίευσης.  Όσον αφορά στην αναγνωσιμότητα είναι αδύνατο να εξαχθούν ακριβή συμπεράσματα.

Συμπεράσματα – Προβληματισμοί (συν.)  Τα αποτελέσματα της έρευνας απέδειξαν ότι έχει ευρεία γεωγραφική εξάπλωση και αναγνωστικό κοινό από όλο τον κόσμο.  Το περιοδικό είναι ιδιαίτερα αγαπητό στον ευρωπαϊκό χώρο, ίσως επειδή προέρχεται απ’ αυτόν.  Μία παράμετρος στην οποία το ITcon υστερεί είναι το κύρος.  Αν και τα ΠΑΠ δεν έχουν ακόμη την αναμενόμενη διάδοση και καθιέρωση στο χώρο της επιστημονικής δημοσίευσης, οι τάσεις πολλαπλασιασμού και εξάπλωσης τους είναι ανοδικές.  Το μοντέλο της ανοιχτής πρόσβασης έρχεται αντιμέτωπο με μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα και μια πολυετή ακαδημαϊκή παράδοση.

Συμπεράσματα – Προβληματισμοί (συν.)  Παρόλα αυτά υπάρχουν θερμοί υποστηρικτές του που αγωνίζονται για την ευρεία, ελεύθερη και άμεση πρόσβαση στη γνώση.  Τα οικονομικά προβλήματα στο χώρο των περιοδικών, όπως οι συνεχείς μειώσεις του προϋπολογισμού των βιβλιοθηκών και οι σταθερά αυξανόμενες τιμές των περιοδικών, οδηγούν στην ΑΠ.  Σε κάθε περίπτωση εκείνο που έχει ιδιαίτερη αξία είναι ότι η επιστημονική κοινότητα ωφελείται ποικιλοτρόπως από τη δημιουργία επιστημονικών περιοδικών ανοιχτής πρόσβασης.  Δεν έχει σημασία αν η ΑΠ είναι ένας εναλλακτικός τρόπος δημοσίευσης ή το κυρίαρχο μοντέλο.  Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι υπάρχει και εξελίσσεται.  Ο χρόνος και οι καταστάσεις θα της δώσουν τη θέση που της ανήκει.

Ελληνικό Περιοδικό Ανοιχτής Πρόσβασης

ΤΕΛΟΣ Ευχαριστώ για την προσοχή Σας!!!