ΤΟ ΨΩΜΙ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ… ΤΟ ΨΩΜΙ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ…

Ας δουμε την επεξεργασια του σιταριου… ... ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΨΩΜΙ… Τη σπορά του σιταριού ακολουθεί ο θερισμός… Ο θερισμός της σποράς ήταν μία από τις κύριες δουλειές του αγρότη. Έπαιρναν μέρος και η γυναίκα και τα μεγάλα παιδιά της οικογένειας... Τα δρεπάνια διασταυρώνονταν κάτω από τον καυτό ήλιο για να θερίσουν τον καρπό. Με κάποια ευλύγιστα κλαδιά τα συγκρατούσαν σε δεμάτια…

Στη συνέχεια οι εργασίες μεταφέρονταν στο αλώνι… Εδώ έπρεπε αρχικά ο αγρότης να μεταφέρει τα δεμάτια με τα ζώα στην περιοχή όπου ήταν τοποθετημένο το αλώνι… Η επιλογή της περιοχής αυτής δεν ήταν τυχαία καθώς έπρεπε να «την πιάνει ο αέρας» και το χώμα να είναι ξηρό. Το αλώνι το σχημάτιζαν δύο μεγάλα κομμάτια ξύλου τα οποία τοποθετούνταν κάθετα μεταξύ τους. Στην άκρη του ξύλου που ήταν παράλληλα με το έδαφος ήταν δεμένα με ένα σκοινί 2-3 μεγάλα ζώα. Τα ζώα κινούνταν κυκλικά πατώντας πάνω στα ξερά στάχυα. Με τον τρόπο αυτόν αφαιρούσαν από τα στάχυα τον καρπό.

Το αλώνισμα ακολουθούσε ο διαχωρισμός του καρπού από τα στάχυα, με τη βοήθεια γεωργικών εργαλείων όπως ήταν το ξυλοθρίνακο, ένα τεράστιο ξύλινο πιρούνι 2 μέτρων, το φτυάρι και το κόσκινο. Οι άνθρωποι πετούσαν προς τα πάνω το μείγμα στάχυα και καρπός. Ο καρπός είναι πιο βαρύς και έτσι έπεφτε στο χώμα ενώ το στάχυ ως πιο ελαφρύ το έπαιρνε ο αέρας και το απομάκρυνε. Εδώ σύμμαχος της εργασίας ήταν και ο άνεμος λοιπόν… Ο αγρότης με τη γυναίκα και τα παιδιά του μάζευαν στη συνέχεια τον καρπό, γέμιζαν κάποια τσουβάλια τα οποία μετέφεραν με τα ζώα στον ανεμόμυλο ή νερόμυλο του χωριού. Σε χωριά της Κω ο μυλωνάς όταν ήθελε να στείλει μήνυμα στους συγχωριανούς του ότι μπορούσαν να έρθουν (ότι οι συνθήκες ήταν κατάλληλες δηλαδή- αέρας ή νερό) έδενε στο μύλο ένα άσπρο πανί. Καθώς ο μύλος περιστρεφόταν το πανί γινόταν ορατό από μακριά και οι αγρότες κατέφθαναν…

Γυρίζοντας στο φτωχικό του με το αλεύρι στα σακιά, αναλάμβανε ρόλο ευθύνης η νοικοκυρά. Από βραδύς ετοίμαζε την «προζυμερή», που φτιαχνόταν από ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι ζυμωμένο με λίγο αλάτι και αγιασμό των Φώτων ή του Σταυρού και το διατηρούσαν σε κεραμικό αγγείο όλο το χρόνο… Ακολουθούσε το ζύμωμα και το φούρνισμα… Το ζύμωμα ξεκινούσε συνήθως Παρασκευή βράδυ… Απαραιτήτως στα ψωμιά που τοποθετούνταν στο φούρνο ήταν και η «ευλογιά» για τον παπά, ένα ψωμί ιδιαίτερα προσεγμένο, από πάνω με σουσάμι και το σήμα του σταυρού που το έφτιαχναν με μία σφραγίδα. (Θανάσης Η. Γιωργαλλής, Κωακές καταγραφές από το χθες, Έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Κω, 2000, σελ. 176-179 και σελ.246)

Ας δούμε κάποια πράγματα που πίστευαν οι άνθρωποι παλαιότερα σχετικά με το ψωμί… -Όταν πρόκειται να αρχίσει το ζύμωμα του ψωμιού, πρώτα σταυρώνεται το ζυμάρι. -Η κομμένη όψη του ψωμιού πρέπει να βλέπει πάντα προς το κέντρο του τραπεζιού. -Αν πέσει κάτω κομμάτι ψωμιού, το φιλούν και το βάζουν πάλι στο τραπέζι. -Σε περίπτωση που έπρεπε μία έγκυος γυναίκα να μείνει μόνη στο σπίτι, άφηναν δίπλα της ένα κομμάτι ψωμί για να την προστατεύει από τα κακά πνεύματα -Τα ψίχουλα πετιούνται στον κήπο, για να τα φάνε τα πουλιά. -Τίποτα δεν πρέπει να πεταχτεί από το ψωμί, γιατί σημαίνει ζωή για το σπίτι.   ·        

Ο παλιός χειρόμυλος…. Παρατηρήστε τη φωτογραφία και περιγράψτε τον τρόπο με τον οποίο άλεθαν το σιτάρι με το χειρόμυλο στα παλιότερα χρόνια. Περιστρεφόμενη μυλόπετρα βλ. Ευάγγελος Ιντζίδης, σελ.51.

Λαϊκές εκφράσεις… Να αντιστοιχίσετε τις παρακάτω λαϊκές εκφράσεις με τις σημασίες τους. 1.Το πήρε για ένα κομμάτι ψωμί - Εξασφαλίζω τα αναγκαία για επιβίωση 2.Το ξεφούρνισα - Ζει με στερήσεις, πεινάει πολύ 3. Φάγαμε ψωμί και αλάτι - Του το στέρησε την τελευταία στιγμή 4. Του πήρε την μπουκιά από το στόμα - Έχουμε περάσει πολλά μαζί 5. Λέει το ψωμί ψωμάκι - Το είπα ξαφνικά, χωρίς να το περιμένει κανείς 6. Βγάζω το ψωμί μου - Το αγόρασε με ελάχιστα χρήματα Ευάγγελος Ιντζίδης κ.ά., Τα απίθανα μολύβια, Γλώσσα Γ’ δημοτικού, τετράδιο εργασιών, β’ τεύχος, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, σελ.50

Κάποια ήθη και έθιμα σχετικά με το ψωμί… Στη Στενή Πάφου (Κύπρος) (1925) Την Κυριακή του Πάσχα μετά το τραπέζι παίζεται το παιχνίδι «Ο Μυλωνάς». Ένας άντρας κάθεται σταυροπόδι, έχοντας μπροστά του δυο πέτρες, την μια πάνω στην άλλη, τρίβοντάς τες όπως γυρίζουν οι μυλόπετρες στον αλευρόμυλο. Δίπλα του ένα μακρύ και χοντρό καλάμι χρησιμεύει για να διώχνει τις όρνιθες, που έρχονται να του φαν το σιτάρι, που δήθεν αλέθει. Οι νέοι έρχονται κοντά στο αυτί του, αφού ο μυλωνάς είναι δήθεν κουφός και τον ρωτούν δυνατά αν «Έχει αλέσματα ο μύλος». Αυτός απαντά «Έχει και θέλει». Άλλος ρωτά αν έχουν καιρό να τους αλέσει το σιτάρι, ο δε Μυλωνάς ρωτά: «Τα άλογα σου είναι αρσενικά ή θηλυκά;». Μερικοί άνδρες προσπαθούν να παίξουν τον ρόλο των ορνίθων που προσπαθούν να φαν το σιτάρι, ερχόμενοι προς το μέρος του «Μυλωνά», αλλά αυτός αρπάζει ξαφνικά το καλάμι και το γυρίζει με δύναμη κτυπώντας όσα πόδια βρει μπροστά του. Άλλοι πηδούν να γλιτώσουν το κτύπημα που είναι πάντα δυνατό, αλλά μερικοί δέχονται το κτύπημα από τον «Μυλωνά». Το παιχνίδι προκαλεί πολύ γέλιο και σταματά ύστερα από αρκετά «θύματα».  

Ποντιακό έθιμο - ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ Τη νύχτα πριν από την Πρωτομαγιά οι νοικοκυρές παρασκεύαζαν είδος ψωμιού που ονομαζόταν «ευχασμένο κολοκυθ’» . Ως βασικά υλικά χρησιμοποιούσαν αλεύρι και αλάτι που είχαν ευλογηθεί την Μ. Πέμπτη στην εκκλησία. Νωρίς το πρωί της Πρωτομαγιάς, τα μέλη της οικογένειας έτρωγαν από αυτό το ψωμί, πριν ακουστούν κελάηδημα πουλιού και ιδίως κούκου. Το Χριστόψωμο… Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κλπ.). Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια.

…στην Κρήτη Το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε:  "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει." Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια. Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Το κόβουν ανήμερα τα Χριστούγεννα, ανταλλάσσοντας πολλές ευχές.

Λαγάνα  Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι, επειδή οι χριστιανοί «καθαρίζονταν» σωματικά και πνευματικά. Την Καθαρά Δευτέρα σταματά η κατανάλωση κάθε αρτύσιμου φαγητού και ξεκινά μια νηστεία που διάρκειας 40 ημερών, όσες δηλαδή και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Η λαγάνα που συνηθίζουμε να καταναλώνουμε τη μέρα αυτή, παραπέμπει στα «άζυμα» της Παλαιάς Διαθήκης. Η λαγάνα δηλαδή είναι είδος ψωμιού , σχήματος επίπεδου, που παρασκευάζεται χωρίς προζύμη και τρώγεται την Καθαρά Δευτέρα . www.matia.gr ( 21/04/10)