Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ Καταρχήν να επισημάνουμε ότι με τον όρο ανθρωπολογία δεν εννοούμε την φυσιολογία και βιολογική εξέταση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος εξετάζεται σε σχέση με τον Θεό, με τον συνάνθρωπό του και με το περιβάλλον. Στην Π.Διαθήκη δεν υπάρχει συστηματική διδασκαλία για τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος δημιουργείται τελευταίος από τον Θεό, πρώτα φέρεται το αρσενικό, ο Αδάμ=άνθρωπος ή άνθρωποι ή χοϊκός και μετά η Εύα=ζωή που πλάστηκε από το πλευρό του Αδάμ για να είναι βοηθός του και όχι υποτελής ή ανώτερή του ( εδώ το πλευρό του Αδάμ θέλει να δείξει ότι η Εύα πλάστηκε για να βρίσκεται στο πλευρό του). Ο άνθρωπος αποτελείται από το υλικό μέρος δηλ. το σώμα ή την σάρκα και το πνευματικό, δηλ. την ψυχή ή πνοή ή πνεύμα. Το πρώτο στοιχείο είναι φθαρτό, πρόσκαιρο, αμαρτωλό. Όλα αυτά μετά την παρακοή. Το δεύτερο στοιχείο αθάνατο. Ο Θεός “εποίησε τον άνθρωπο κατ΄εικόνα και καθ΄ομοίωσίν του”, δηλ. του έδωσε πνευματικά χαρίσματα (κατ΄εικόνα) που έπρεπε να καλλιεργήσει για να φτάσει στο καθ΄ομοίωση (θέωση). Με την έννοια εικόνα δηλώνουμε “την σχηματική παράσταση μίας πραγματικότητας, κάτι το υλικό, ένα αντίγραφο”. Ομοίωση είναι “κάτι το αφηρημένο, η δυνατότητα να φτάσει το δημιούργημα να γίνει όμοιο με το πρωτότυπο”. Κάϊν = Ο εργαζόμενος την γην. Άβελ = ποιμήν προβάτων

Στον Ιουστίνο τον φιλόσοφο υπάρχει μια σύγχυση γύρω από το πώς θεωρεί τον άνθρωπο. Θεωρεί λοιπόν τον άνθρωπο από δύο επόψεις, την ατελή, όπου αποτελείται από σώμα και ψυχή και την τέλεια από σώμα, ψυχή και πνεύμα. Το σώμα προερχόμενο από τον Θεό δεν είναι κακό, αν και υλικό στοιχείο. Η ψυχή είναι ανώτερη, δεν έχει θεϊκή καταγωγή, όπως υποστήριζε ο Πλάτωνας, δεν μεταβαίνει σε άλλα σώματα (μετενσάρκωση), ούτε είναι αθάνατη από μόνη της. Αποτελεί τον σύνδεσμο σώματος και πνεύματος. Μετά τον βιολογικό θάνατο αυτό που μένει είναι η ψυχή και το πνεύμα. Αν απομακρυνθεί και το πνεύμα, τότε χάνεται και η ψυχή. Σημαντική όμως είναι και η διδασκαλία του Θεόφιλου Αντιοχείας. Τονίζει την αξία του ανθρώπου προβάλλοντας τέσσερις λόγους: α) τον τρόπο γέννησής του με βάση τη διήγηση της Γένεσης, β) στο ότι ο Θεό θέλοντας να μεταδώσει μέρος της μακαριότητάς του το έκανε στους ανθρώπους. Η μετάδοση αυτή επιτυγχάνεται με την ορθή γνώση του Θεού. γ) Όλη η δημιουργία έγινε για τον άνθρωπο και ο κόσμος υποτάχτηκε σ΄αυτόν (ιδιαίτερα όταν ονοματοδοτεί τα ζώα, αναδεικνύεται η κυριαρχία του ανθρώπου) και δ) ο άνθρωπος μέσα από την κλιμάκωση του κόσμου είναι η κορυφή του σύμπαντος, υπηρετείται από τ΄άλλα όντα και υπηρετεί τον Θεό. Ο άνθρωπος έχει το χοϊκό στοιχείο (σώμα) και τη θεία πνοή (ψυχή). Την ψυχή την γνωρίζουμε από τις ενέργειές της, όπως συμβαίνει και με τον Θεό. Η αρχέγονη κατάσταση του ανθρώπου δηλ. η πνευματική και ηθική του κατάσταση πριν την πτώση, ήταν μια κατάσταση νηπιακή, στην οποία βρισκόταν πνευματικά ο άνθρωπος. Η τελειότητα θα ήταν η αθανασία και η θέωση.

Ο Μ.Βασίλειος θεωρεί ότι σκοπός της ανθρωπολογίας είναι να ξεφύγει ο άνθρωπος από τα στενά όρια αυτού του κόσμου. Διαφέρει έτσι ο “ κατά φύσιν” άνθρωπος από εκείνον της πτώσης. Πρέπει επίσης ν’αυξηθεί η γνώση για τον Θεό, που είναι και ο σκοπός της κοσμολογίας. Ο άνθρωπος μέσω της αυτογνωσίας εν Χριστώ θα καθορίσει το πώς πρέπει πραγματικά να είναι από τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του. Άλλο “ημείς αυτοί”=ψυχή, νους, άλλο “ημέτερα”=σώμα και αισθήσεις και άλλο τα “καθ΄ημάς”=τέχνες, υλικά αγαθά, ανάγκες ζωής. Απ’αυτά θα πρέπει να φροντίζουμε για το αξιολογικά ανώτερο. Από την αρχέγονη κατάσταση παρατηρεί ότι έχουμε τις θείες δωρεές (τις ήδη υπηργμένες και τις δι΄επαγγελίας ύστερον αποκείμενες) και τη συγγένεια Θεού - ανθρώπου. Πρέπει ακόμη να γίνει διάκριση εικόνας σε φυσική ή γεννητή, η οποία αφορά στη σχέση Πατρός και Υιού, όπου ο Υιός είναι εικόνα του Πατρός και ομοούσιος με αυτόν και στην κατά μίμηση ή κατά τέχνη δηλ. στην εικόνα του Θεού στον άνθρωπο, η οποία είναι κατά θέσει και όχι κατά φύσει. Το κατ’εικόνα ταυτίζεται με την λογική (νους) και με την πνευματική ελευθερία (αυτεξούσιο). Το καθ’ ομοίωσιν πετυχαίνεται με την μίμηση του Χριστού, οπότε και αναμορφώνεται η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο. Η πτώση οφείλεται στον κορεσμό της ψυχής και στον εγωισμό του ανθρώπου. Ο κορεσμός της ψυχής δεν εκλαμβάνεται παρόμοια με την αντίστοιχη θέση του Ωριγένη. Ο άνθρωπος αμαύρωσε το κατ΄εικόνα και φόρεσε τους “δερμάτινους χιτώνες” με τις όποιες συνέπειες συνεπάγεται αυτό.

Ο αγ.Γρηγόριος Νύσσης στο ερώτημα “τι εστίν άνθρωπος” που θέτει ο σοφός Σολομών απαντάει ότι ο άνθρωπος είναι ασήμαντος αν εξεταστεί μόνο ως προς τη φύση του, σημαντικός όμως αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο που δημιουργήθηκε. Η Π.Διαθήκη λέγει ότι ο Θεός “εποίησε” και “ έπλασε” κάτι που φανερώνει την ιδιαίτερη τιμή που του έγινε. Το πρώτο ρήμα αναφέρεται στη δημιουργία της ψυχής και το δεύτερο του σώματος. Θεωρεί απαρέγκλιτα την ομοτιμία άνδρα και γυναίκας. Δεν είναι ανάγκη να μένουμε στους τύπους (π.χ. γιατί δεν λέμε η άνθρωπος κ.λ.π.). Η γυναίκα, όπως και ο άνδρας είναι δημιουργημένη κατ΄εικόνα Θεού. Με τον ίδιο τρόπο τιμώνται εξίσου οι δύο φύσεις. Τονίζει ότι υπάρχει κοινή υποχρέωση να παρουσιάζουν τις ίδιες αρετές και επιφυλάσσονται τα ίδια έπαθλα ή η ίδια καταδίκη. Το σώμα σαν εξωτερικό περίβλημα δεν πρέπει να γίνεται δικαιολογία σχετικά με τη σωτηρία της γυναίκας. Οι ψυχές άνδρα και γυναίκας είναι ομότιμες. Η διαφορά βρίσκεται στα σώματα, η οποία όμως είναι ασήμαντη.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΝΗΠΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Νήπιος = α) έκφραση θεολογικής ιδέας, η οποία δηλώνει την πρώτη εποχή της Ιστορίας της ανθρωπότητας ή της επίγειας ζωής και β) η απλότητα και η ακακία, αλλά και το αρχικό στάδιο πνευματικότητας. Απ.Παύλος: Όσοι έχουν άκακες καρδιές και είναι σοφοί στο αγαθό. Η ζωή πριν και μετά την μεταστροφή του στον Χρσιστιανισμό. Ποιμένας του Ερμάς (1 ος αι.): οι αρετές του νηπίου, δηλ. η απλότητα και η ακακία είναι αρετές του Χριστιανού Κλήμης Αλεξανδρέας (3 ος αι.): νέος +ήπιος=ο προ ολίγου πράος, αυτός που έχει φιλόστοργες σκέψεις και τρυφερά αισθήματα. Νήπιοι είναι οι πρώτοι Χριστιανοί, η νέα γενιά, τα παιδιά του Θεού που απέβαλαν τον παλαιό άνθρωπο και νιώθουν την αφθαρσία του Χριστού. Νήπιοι είανι οι αρχαίοι φιλόσοφοι και οι Αιγύπτιοι στη διαμάχη τους με τον Μωϋσή. Μ.Αθανάσιος (4 ος αι.): Τρία είδη σκέψης: α) της ακρότατης κακίας, β)της μέσης κατάστασης (νήπιοι στις αρετές και γ) της τελειότητας, δηλ. όσοι έφθασαν σε «μεγέθη θεωρίας».

Μ.Βασίλειος (4 ος αι.): Νήπιοι – Νεαροί – Πρεσβύτεροι Ιωάννης ο Χρυσόστομος (4 ος αι.): Νήπιοι είναι όσοι έχουν πίστη, οι πράξεις τους όμως δεν συμφωνούν μ’ αυτήν. Τέλειοι όσων η πίστη και η πράξη (τρόπος ζωής ) συμφωνούν. Γρηγόριος Νύσσης (4 ος αι.): Νήπιοι όσοι αμελούν το βάπτισμα Γρηγόριος ο θεολόγος (4 ος αι.): Νήπιοι είναι όσοι δεν αναγνωρίζουν την θεότητα του Λόγου του Θεού Ιωάννης ο Δαμασκηνός (8 ος αι.): Νήπιοι ήταν οι άνθρωποι την εποχή που βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία του Νόμου. Ο άνθρωπος ωρίμασε μετά την Ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού.