Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας(ΔΕΠ-Υ) Αναγνώριση-Αντιμετώπιση

Ορισμός Αναπτυξιακή διαταραχή γενετικής και νευρολογικής κυρίως αιτιολογίας η οποία εμφανίζεται κατά τη νηπιακή ηλικία, επιμένει στο χρόνο και στις διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες και δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας σοβαρής αισθητηριακής βλάβης, καθυστέρησης στη γλωσσική ανάπτυξη, αυτισμού ή παιδικής ψύχωσης (Βarkley,1998). Οφείλεται σε ένα συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων (DuPaul, Power, Anastopoulos & Reid, 1998)

Πρωτογενή συμπτώματα Εκδήλωση παρορμητικής, υπερκινητικής ή/και απρόσεκτης συμπεριφοράς, σε βαθμό που να επηρεάζει την κοινωνική και σχολική επίδοση και επιτυχία. Η διαταραχή εμποδίζει τη συμμετοχή του παιδιού στη μαθησιακή διαδικασία, λειτουργεί περισπαστικά και ενοχλητικά για τα υπόλοιπα παιδιά και, εν γένει, αποτελεί εμπόδιο για την ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος

Επιδημιολογία 3% - 10% παιδιά και έφηβοι, διεθνώς (Barkley, 2002) Συχνότερη εμφάνιση στα αγόρια, 2:1 έως 5:1 (Fowler, 1994; Barkley, 1998) Ελλάδα: 12,4% των μαθητών/τριών εμφανίζουν συμπτώματα ΔΕΠΥ (Zournatzis, Kakouros, Karamba, Papaeliou & Badikian, 2001)

Τύποι και συμπτωματολογία της ΔΕΠΥ Σύμφωνα με το DSM-IV και τις δυο ομάδες κριτηρίων (1. Απροσεξίας, 2. Υπερκινητικότητας/Παρορμητικότητας), τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμπίπτουν σε έναν από τους τρεις βασικούς τύπους της διαταραχής: ΔΕΠ-Υ με προεξάρχοντα τον Απρόσεκτο τύπο ΔΕΠ-Υ με προεξάρχοντα τον Υπερκινητικό/ Παρορμητικό ΔΕΠ-Υ Συνδυασμένος τύπος

Συμπτωματολογία – Κριτήρια (Cooper & O’ Regan, 2001) 1. Απροσεξία/Ελλειματική προσοχή δεν προσέχει λεπτομέρειες ή κάνει λάθη από απροσεξία δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή (μαθήματα, παιχνίδι) αποσπάται εύκολα η προσοχή (μαθήματα, παιχνίδι) δείχνει να μη προσέχει, όταν του μιλάνε δεν ακολουθεί τις οδηγίες και δεν ολοκληρώνει εργασίες (όχι λόγω ελλιπούς κατανόησης) δυσκολεύεται να οργανώσει τη μελέτη ή τις εργασίες αποφεύγει να συμμετέχει σε δραστηριότητες που απαιτούν εντατική πνευματική εργασία

Συμπτωματολογία – Κριτήρια (Cooper & O’ Regan, 2001) 2. Υπερκινητικότητα/Παρορμητικότητα παίζει νευρικά τα χέρια/πόδια ή κουνιέται στην καρέκλα σηκώνεται από τη θέση του σε στιγμές που θα έπρεπε να παραμείνει καθισμένο τρέχει ή σκαρφαλώνει σε ακατάλληλο τόπο και χρόνο δυσκολεύεται να παίξει/ να κάνει δραστηριότητα ήσυχα βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση, σα να έχει μηχανή μέσα του μιλάει υπερβολικά πετιέται και δίνει απαντήσεις πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση διακόπτει τους άλλους όταν παίζουν ή μιλούν

Διάγνωση της ΔΕΠΠ-Υ Σύμφωνα με το DSM-IV και προκειμένου να τεθεί η διάγνωση, ορίζεται ότι: πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον έξι κριτήρια, τα συμπτώματα πρέπει να έχουν κάνει την πρώτη εμφάνισή τους πριν το 7ο έτος της ηλικίας, τα συμπτώματα να έχουν διάρκεια τουλάχιστον έξι μήνες τα συμπτώματα να προκαλούν σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητα του παιδιού σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα

Προβλεπτικοί παράγοντες – Ενδείξεις συχνά απομακρύνεται από τη θέση του σε ακατάλληλες στιγμές και περιστάσεις, δεν κάνει ό,τι η υπόλοιπη τάξη/ κάνει κάτι διαφορετικό, δεν ακολουθεί τις οδηγίες δασκάλου/ας, δεν περιμένει τη σειρά του ή πετιέται συνεχώς, είναι επιθετικός απέναντι στους συμμαθητές/τριες, έχει μικρό εύρος προσοχής, αποσπάται πολύ εύκολα ενοχλεί συμμαθητές/τριες, εμποδίζει την εργασία τους, είναι αφηρημένο και ονειροπολεί συχνά, χάνει ή ξεχνάει τα πράγματά του δεν κάνει τις εργασίες του ή τις παραδίδει πολύ αργά οι εργασίες του είναι ημιτελείς ή ακατάστατες

Προσοχή! Υποψιαζόμαστε σοβαρά την ύπαρξη ΔΕΠΥ, όταν… …πολλές από τις παραπάνω συμπεριφορές είναι συχνές και επίμονες και εμποδίζουν σοβαρά τη συμμετοχή του παιδιού ή των συμμαθητών/τριών στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα μέσα στην τάξη (Taylor, 1994) …υπάρχει εμφάνιση ανάλογων συμπτωμάτων και σε άλλα περιβάλλοντα Αποφεύγουμε την κλινική ορολογία Το ζωηρό, εύθυμο, άτακτο, απρόσεκτο, αφηρημένο ή επιθετικό παιδί δεν είναι «υπερκινητικό» αν δεν διαγνωστεί ως τέτοιο από τους ειδικούς Λαμβάνουμε υπόψη τα μειονεκτήματα του σχ. συστήματος

Συνέπειες της ΔΕΠΥ Τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, έχουν ελλιπή κίνητρα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και βιώνουν την απόρριψη (Fowler, 1994) Κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, επιθετικότητα, διαταραχές συμπεριφοράς και προβλήματα προσαρμοστικότητας παρατηρούνται σε παιδιά με ΔΕΠΥ σε σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό από ό,τι σε παιδιά χωρίς ΔΕΠΥ (Wilens, 1994) Η συνύπαρξη ΔΕΠΥ και μαθησιακών δυσκολιών είναι αρκετά συχνή. Έχει καταγραφεί ότι το ¼ έως και το 1/3 των παιδιών παρουσιάζουν δυσκολίες σε καθήκοντα που απαιτούν πολύπλοκες στρατηγικές και δυσκολίες οργάνωσης (Barkley et al., 1990)

Αντιμετώπιση – Παρεμβάσεις Ιατρική παρέμβαση: Φαρμακευτική αγωγή (ριταλίνη) Παιδαγωγική και ψυχολογική παρέμβαση: Μοντέλο της αυτορρύθμισης και της λεκτικής αυτοκαθοδήγησης (Κολιάδης, 2007, Β΄τόμος) Συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις (Κολιάδης, 2007, Α΄τόμος) Η συνδυασμένη αντιμετώπιση με ιατρική, παιδαγωγική και ψυχολογική παρέμβαση μπορεί να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα επιτυχής (Holowenko, 1999)

Αντιμετώπιση – Παρεμβάσεις Πολυ-μεθοδολογικό μοντέλο (Cooper & O’ Regan, 2001) Δημιουργία σωστών σχέσεων κατανόηση του προβλήματος, δίχως προκαταλήψεις κατανόηση των επιβαρυντικών παραγόντων εκδήλωση θετικών συναισθημάτων, συνεργασία έπαινος, αμοιβές, βοήθεια, ανάθεση υπευθυνοτήτων Κατάλληλο περιβάλλον (προσαρμογή της τάξης) ελαχιστοποίηση παραγόντων για διάσπαση προσοχής καλή οπτική επαφή διάταξη θρανίων

Αντιμετώπιση – Παρεμβάσεις Πολυ-μεθοδολογικό μοντέλο (Cooper & O’ Regan, 2001) Διευκόλυνση της μάθησης ικανοποίηση της ανάγκης για ακρίβεια και σαφήνεια στην επικοινωνία ικανοποίηση της ανάγκης για προστασία από περισπασμούς ικανοποίηση της ανάγκης για προστασία και καλλιέργεια της αυτοεκτίμησης του παιδιού υιοθέτηση και εφαρμογή στρατηγικών που βοηθούν το παιδί στη μάθηση (Robelia, 1997; Cooper & O’ Regan, 2001; Παπαγεωργίου, 2005; Κάκουρος, 2001; Garagouni & Solomonidou, 2004)

Αντιμετώπιση – Παρεμβάσεις Πολυ-μεθοδολογικό μοντέλο (Cooper & O’ Regan, 2001) Διευκόλυνση της μάθησης: Στρατηγικές- πρακτικές Ενημέρωση εκ των προτέρων του περιεχομένου και των στόχων του μαθήματος (προοργανωτές) Σαφείς και συγκεκριμένες οδηγίες Βλεμματική επαφή όταν δίνουμε οδηγίες Χρήση/αξιοποίηση οπτικοακουστικών ερεθισμάτων Χρήση/αξιοποίηση Η/Υ Αποφυγή ανάθεσης μεγάλων εργασιών (κατατμήσεις) Έλεγχος της προόδου σε κάθε βήμα εργασίας Έπαινος κάθε επιτυχημένης προσπάθειας Βοήθεια στην τήρηση ημερολογίου εργασιών και επίβλεψη Υπενθύμιση της ώρας και των χρονικών περιθωρίων

Ανάθεση εργασιών σε ζεύγη μαθητών/τριών Ανάθεση υπευθυνοτήτων (μάζεμα τετραδίων, σβήσιμο πίνακα, ευθύνη για ανακύκλωση, κ.λ.π) Επιμονή στην ολοκλήρωση μιας εργασίας πριν ξεκινήσει μια άλλη Συχνός έλεγχος των τετραδίων για να τα διατηρεί σε καλή κατάσταση Βοήθεια να φτιάχνει κατάλογο με τα πράγματα που χρειάζεται Πριν φύγει από την τάξη, βεβαιωνόμαστε ότι έχει καταγράψει στο ημερολόγιο όλα τα βήματα μελέτης στο σπίτι

Αντιμετώπιση – Παρεμβάσεις Πολυ-μεθοδολογικό μοντέλο (Cooper & O’ Regan, 2001) Κατάλληλη διαχείριση συμπεριφοράς (τεχνικές) Του επιτρέπουμε να κινείται στην τάξη με κάποιο αποδεκτό τρόπο (π.χ. μάζεμα τετραδίων) Οργάνωση παιχνιδιών ρόλων και δραστηριοτήτων κίνησης Του διδάσκουμε πώς να προσελκύει την προσοχή των άλλων με θετικούς τρόπους, αντί να ενοχλεί (π.χ. προστασία πιο αδύναμων, αρχηγός ομάδας στα αθλήματα) Του διδάσκουμε κοινωνικές δεξιότητες και δεξιότητες αυτορρύθμισης Επιβραβεύουμε κάθε θετική προσπάθεια

Αντιμετώπιση – Παρεμβάσεις Πολυ-μεθοδολογικό μοντέλο (Cooper & O’ Regan, 2001) Θετική στάση απέναντι στη ΔΕΠΥ Δεν ευθύνεται το παιδί για το πρόβλημά του, άρα δεν ωφελεί να θυμώνουμε, να επαναλαμβάνουμε οδηγίες με ύφος απόγνωσης, να τιμωρούμε κ.λπ. Συνεργασία με τους γονείς, με τις αρμόδιες ιατρικές υπηρεσίες, αν εμπλέκονται στην παρέμβαση. Ελέγχουμε τα δικά μας επίπεδα αυτογνωσίας, ώστε να συνειδητοποιούμε και να ελέγχουμε συναισθήματα και αντιδράσεις απέναντι στο παιδί Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχουν υπερκινητικά παιδιά αλλά ΠΑΙΔΙΑ με υπερκινητικότητα (Παπαγεωργίου, 2005)

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) Αναγνώριση-Αντιμετώπιση