Το Εργατικό Κίνημα στην Παραγωγική Ανασυγκρότηση Σχέδιο Β, 28 Νοεμβρίου 2014 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΡΙΟΛΗΣ Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο & Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών Δημήτρης Μπάτσης

Ι. Οικονομική Ύφεση-Ανεργία και Επίπεδο Πραγματικού Μισθού Ι.1. Περί «Κατώτατου Μισθού» Ι.2. Υπάρχει Όριο στο Ύψος του Μισθού; Ι.3. Αύξηση ή Μείωση Μισθού; ΙΙ. Συντονισμός Εργατικών Συνδικάτων στη Ζώνη του Ευρώ; ΙII. Πολιτικές Μείωσης της Ανεργίας στην Ελλάδα: Συγκριτική Εξέταση των Μελετών του Ινστιτούτου Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης και των Ινστιτούτων Levy-ΙΝΕ/ΓΣΕΕ 1

1. Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία. 2. Σραφφαϊανή Θεωρία (Piero Sraffa, ). 3. Μετα-Κεϋνσιανή Θεωρία (Κύριες συμβολές: Michal Kalecki, , Joseph Steindl, , Amit Bhaduri, Amitava Krishna Dutt, Heinz D. Kurz, Stephen Marglin).

TAKTIKH Εκκίνηση από σύνολα υποθέσεων, οι οποίες είναι κατά το δυνατόν: 1. Ελάχιστες στο πλήθος (και, βεβαίως, μη αντιφατικές μεταξύ τους). 2. Αντίστοιχες στην πραγματικότητα και επαληθεύσιμες. 3. Απλές, αλλά επιτρέπουν να αναδυθεί η κύρια αντίθεση, η οποία ενέχεται στο εκάστοτε εξεταζόμενο ζήτημα. Αυτές οι αντιθέσεις δεν είναι αντιθέσεις εντός της θεωρίας αλλά εντός της κεφαλαιοκρατικής πραγματικότητας, την οποία η θεωρία συλλαμβάνει.

Ι.1. Περί «Κατώτατου Μισθού» Κυρίαρχη (Νεοκλασική) Θεωρία και Πολιτική: Αγορά Εργασίας ( Πρ. ωρομίσθιο) w Π (Νοικοκυριά Εργ.) w min A B w* Ζ (Επιχειρήσεις) L min L* L (Απασχόληση)

Συμπεράσματα: 1. Υπάρχει ένα, μοναδικό ύψος του πραγματικού ωρομισθίου (w*), όπου η αγορά ισορροπεί → Ανεργία = Μηδέν. 2. Αυτή η ισορροπία είναι μάλλον ευσταθής. 3. Η επιβολή κατώτατου μισθού οδηγεί σε ανεργία ύψους ΑΒ. Ενδεχομένως και σε «μαύρη εργασία» (εργαζόμενες/οι που δέχονται να εργαστούν με χαμηλότερο μισθό) Δύναται να ισχύσει: w min L min > w* L*. Η κατάσταση των «μέσα (απασχολούμενων)» βελτιώνεται εις βάρος των «έξω (ανέργων)». Σε αυτήν την περίπτωση, ωστόσο, εάν μειωθούν οι ώρες απασχόλησης ανά εργαζόμενο, τότε είναι δυνατόν να εργαστούν όλοι οι εργαζόμενοι και κάθε ένας να έχει υψηλότερο εισόδημα.

Κριτική: Το προηγούμενο σχήμα κατασκευάζεται μόνον κάτω από μη-ρεαλιστικές υποθέσεις. Στον πραγματικό οικονομικό κόσμο, τίποτε δεν αποκλείει, a priori, την ύπαρξη μη-φθίνουσας καμπύλης ζήτησης εργασίας. 3 w Π Ζ w** w* L* L** L

Συμπεράσματα: 1. Είναι δυνατόν να υπάρχουν πολλά σημεία ισορροπίας. Άλλα ευσταθούς (όπως το: *) και άλλα ασταθούς (όπως το: **) ισορροπίας. 2. Υπάρχουν καταστάσεις όπου η μείωση της ανεργίας ενδέχεται να προϋποθέτει την αύξηση του πραγματικού ωρομισθίου. 3. Η συζήτηση περί «κατώτατου μισθού» μάλλον χάνει το νόημά της (τουλάχιστον, το παραδοσιακό). 4

Ι.2. Υπάρχει Όριο στο Ύψος του Μισθού; Μία Επιχείρηση r r: ποσοστό κέρδους Π C, Π L : παραγωγικότητες Π C Π L w Η μορφή της καμπύλης καθορίζεται από την τεχνολογία: όχι μόνον της επιχείρησης αλλά του σύνολου συστήματος. 5

Πολλές επιχειρήσεις και διάφορα ύψη «κατώτατου μισθού» r Λειτουργούν: Όλες Ι και ΙΙ Μόνον η ΙΙ w Ι:, II:, III:

Συμπέρασμα: Μεταβάλλοντας το ύψος του «κατώτατου μισθού» καθορίζονται όχι μόνον τα ύψη κερδοφορίας των επιχειρήσεων, αλλά και: (i) η διάταξη αυτών των υψών (βλέπε το σημείο: ), (ii) το ποιες επιχειρήσεις θα συνεχίσουν να λειτουργούν. Άρα, ο καθορισμός του ύψους του «κατώτατου μισθού» προϋποθέτει εμπειρική μελέτη όλων αυτών των συσχετισμών.

Ι.3. Αύξηση ή Μείωση Μισθού; H προηγηθείσα ανάλυση απαιτεί συμπλήρωση, όταν λαμβάνεται υπόψη το ρεαλιστικό φαινόμενο της υποαπασχόλησης του κεφαλαίου σε φάση ύφεσης-κρίσης. Αναδεικνύεται, τότε, ότι το ωρομίσθιο είναι ουσιωδώς αντιφατική μεταβλητή στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα: Κέρδη↓→Επενδυτική Ζήτηση↓→Εν. Ζήτηση↓→Προϊόν και w↑ Απασχόληση Εργασίας↓ Καταναλωτική Ζήτηση↑→Εν. Ζήτηση↑→Προϊόν και Απασχόληση Εργασίας↑

Έτσι, όταν αυξάνεται το ωρομίσθιο, υπάρχουν οι ακόλουθες τρεις περιπτώσεις: 1. «Καθεστώς Υποκατανάλωσης των Μισθωτών»: Αύξηση βαθμού απασχόλησης κεφαλαίου, ποσοστού κέρδους και ρυθμού μεγέθυνσης. 2. «Καθεστώς Υπερσυσσώρευσης Κεφαλαίου»: Αύξηση βαθμού απασχόλησης κεφαλαίου, αλλά μείωση ποσοστού κέρδους και ρυθμού μεγέθυνσης. 3. «Κεϋνσιανό Καθεστώς»: Μείωση βαθμού απασχόλησης κεφαλαίου, ποσοστού κέρδους και ρυθμού μεγέθυνσης. 6 Συμπέρασμα: Η «δεξιά» («αριστερή») άποψη, περί μείωσης (αύξησης) του ωρομισθίου για την υπέρβαση μίας κρίσης, ενδέχεται να είναι ορθή. Δεν το γνωρίζουμε, όμως, προτού εντοπισθεί σε ποιο από τα ως άνω καθεστώτα έχει εγκλωβισθεί, κάθε φορά, το σύστημα. Το ζήτημα δεν είναι η πληθώρα των δηλώσεων αλλά η σπανιότητα των εμπειρικών μελετών! 7

Έστω p j η τιμή ενός οποιουδήποτε εμπορεύματος j, το οποίο παράγεται σε δύο χώρες (Α, Β) της Ζώνης του Ευρώ. Μπορούμε να γράψουμε (απλοποιώντας αλλά μη χάνοντας την ουσία): p j = (W Α j / Π L Α j ) (1 + i) p j = (W B j / Π L B j ) (1 + i) όπου W j είναι το χρηματικό ωρομίσθιο, Π L j η παραγωγικότητα εργασίας, και i το ευρωζωνικά ενιαίο επιτόκιο-ποσοστό κέρδους. Άρα, θα πρέπει, κατ’ ανάγκην, να ισχύει: W Α j / Π Α j = W B j / Π B j Εάν, λοιπόν, τα συνδικάτα συντονίζονται για να επιτυγχάνουν ενιαίες αυξήσεις μισθών, τότε το αποτέλεσμα θα είναι να σταματήσει η παραγωγή του εμπορεύματος στη χώρα εκείνη, η οποία υστερεί στην αύξηση της παραγωγικότητας.

Παράδειγμα: Έστω ότι στη χώρα Α η παραγωγικότητα αυξάνεται κατά 3%, ενώ στη χώρα Β κατά 1%. Έπεται, ότι ο χρηματικός μισθός στη χώρα Β πρέπει να αυξάνεται 2% λιγότερο από όσο αυξάνεται στη χώρα Α. Συμπέρασμα: Τα συνδικάτα (και οι εθνικές οικονομικές πολιτικές!) οφείλουν να συντονίζονται με τις σχέσεις αύξησης της παραγωγικότητας ανά χώρα, παρά μεταξύ τους. Και ορθότατα αυτό ακριβώς προβλέπει το λεγόμενο «Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας για την Ευρώπη». Όσοι αρνούνται το συμπέρασμα, οφείλουν να αρνηθούν και τη Ζώνη του Ευρώ. Τα περί «Ευρώπης των Εργαζομένων» ή/και «Σοσιαλιστικών Πολιτειών της Ευρώπης» στερούνται πραγματικού περιεχόμενου.

Βάσει μελέτη μας, υπολογισμού των σραφφαϊανών πολλαπλασιαστών συμπαραγωγής της ελληνικής οικονομίας (στοιχεία 2010), εκτιμώνται τα ακόλουθα: 8 1. Κατά μέσο όρο, η δημιουργία θέσεων εργασίας (i) προαπαιτεί δαπάνη 3.9 δισ. ευρώ (πολλ/στής συνολικής απασχόλησης ≈ 25.8, και άμεσης απασχόλησης ≈ 24.7), και (ii) οδηγεί σε αύξηση του προϊόντος κατά 4.01 δισ. ευρώ (πολλ/στής ≈ 1.03). 2. Εάν πρόκειται μόνον για δημόσια δαπάνη, τότε (i) το δημοσιονομικό έλλειμμα θα αυξηθεί κατά 2.7 δισ. ευρώ (μέσος φορολογικός συντελεστής ≈ 0.30), και (ii) το εξωτερικό έλλειμμα αγαθών & υπηρεσιών θα αυξηθεί κατά 1.6 δισ. ευρώ (πολλ/στής εισαγωγών ≈ 0.39). 3. Είναι σαφές ότι μία τέτοια πολιτική απασχόλησης-ανάπτυξης (ιδίως όταν η ανεργία είναι στο 27%) θα ήταν αδιέξοδη, είτε εντός είτε εκτός της Ευρωζώνης.

4. Εάν αυτή η πολιτική δημοσίων δαπανών (ύψους 3.9 δισ.) ήταν στοχευμένη, δηλαδή επικεντρωνόταν στα «εμπορεύματα-κλειδιά» του συστήματος, τότε οι επιπτώσεις θα ήταν:  184 χιλιάδες θέσεις εργασίας (βελτίωση με πριν: 84%)  Αύξηση του προϊόντος κατά 5.9 δισ. (βελτίωση με πριν: 47%).  Αύξηση δημοσιονομικού ελλείμματος κατά 2.1 δισ. (βελτίωση με πριν: 22%)  Αύξηση εξωτερικού ελλείμματος κατά 1.4 δισ. (βελτίωση με πριν: 13%). Παρά τη σημαντική βελτίωση, και αυτή η πολιτική μάλλον δεν είναι βιώσιμη. Και ο βασικός λόγος είναι ότι η αναπαραγωγή της ελληνικής οικονομίας είναι ιδιαιτέρως εξαρτημένη από εισαγόμενα εμπορεύματα. Άρα, θα έπρεπε η ενεργός ζήτηση να τονωθεί όχι μόνον μέσω δημοσίων δαπανών αλλά και εξαγωγών.

5. Βέλτιστη Υλοποιήσιμη Πολιτική δαπάνης 3.9 δισ. σε: Αύξηση + Ανακατανομή Δημοσίων Δαπανών + Αύξηση Εξαγωγών, στα πλεονεκτικότερα «εμπορεύματα-κλειδιά»:  176 χιλιάδες θέσεις εργασίας  Αύξηση του προϊόντος κατά 4.6 δισ.  Μείωση δημοσιονομικού ελλείμματος κατά 1.4 δισ.  Μείωση εξωτερικού ελλείμματος κατά 3.7 δισ. Ωστόσο, αυτή η πολιτική προϋποθέτει: 9 (i) εξωτερική υποτίμηση, (ii) έκδοση νέου χρήματος, και, περαιτέρω, παραπέμπει στην αναγκαιότητα δομικής μεταβολής του συστήματος (μείωση εξάρτησης από εισαγωγές & αύξηση εξαγωγικής επίδοσης). Άρα, μόνον εκτός Ευρωζώνης, αλλά και ΕΕ, δύναται να αναληφθεί.

Σύμφωνα με τα βασικά αποτελέσματα της εν λόγω μελέτης για την «Εγγυημένη Απασχόληση» στην Ελλάδα (στοιχεία 2010): Η αύξηση της δαπάνης, για την τόνωση της ενεργού ζήτησης, προτείνεται να γίνει μόνον από τον δημόσιο τομέα. 2. Με δαπάνη 10.5 δισ. ευρώ θα δημιουργηθούν περί τις θέσεις εργασίας (πολλ/στής συνολικής απασχόλησης ≈ 73.3), εκ των οποίων οι άμεσα δημιουργούμενες είναι (άμεσος πολλ/στής απασχόλησης ≈ 52.4). Η αύξηση του προϊόντος θα είναι 16.7 δισ. (πολλ/στής = 1.59). Το δημοσιονομικό έλλειμμα θα αυξηθεί κατά 4.3 δισ..

3. Η χρηματοδότηση της πολιτικής θα γίνει μέσω:  Ευρωπαϊκού ταμείου κατά της ανεργίας.  Επαναδιαπραγμάτευσης χρέους.  Δανεισμού από την Ευρωπαϊκή τράπεζα επενδύσεων.  Ομολόγων με τη στήριξη φόρων (αυτών που θα εισπραχτούν) χωρίς επιτόκιο (θα εκδίδονται από την Τράπεζα Ελλάδας).  Μακροχρονίων ομολόγων ειδικού σκοπού (θα εκδίδονται από την Τράπεζα Ελλάδας σε συνεργασία με την ΕΚΤ).

1. Παρατηρείται ότι, σε σχέση με τις δικές μας, οι εκτιμήσεις όλων των πολλ/στών εμφανίζονται ως αισθητά πιο ευνοϊκές για την ελληνική οικονομία. 2. Εξίσου αξιοσημείωτο είναι ότι δεν εντοπίζεται ισχυρή εξάρτηση από εισαγόμενα εμπορεύματα κατά την πολλαπλασιαστική διαδικασία. Βεβαίως, τα δύο μοντέλα εκτιμήσεων διαφέρουν σε αρκετά σημεία. Η ουσιώδης διαφορά είναι ότι αυτό του Levy- ΙΝΕ/ΓΕΣΕΕ βασίζεται όχι μόνον στην παραδοσιακή μεθοδολογία «εισροών-εκροών» (à la Leontief) αλλά και στην μη-ρεαλιστική υπόθεση της «απλής (single) παραγωγής». 3. Οι προτάσεις χρηματοδότησης μάλλον συνιστούν ελπίδες, των οποίων η πραγματοποίηση εξαρτάται από άλλους.