Η λατρεία των θεών στην αρχαία Ελλάδα Διαθεματική εργασία Β΄ Τετραμήνου στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών Επιμέλεια: Χριστοφαρή Κατερίνα

Πού πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες; Σύμφωνα με την κλασική μυθολογία, μετά την ανατροπή των Τιτάνων, καθιερώθηκε το νέο Πάνθεο των θεών και θεοτήτων. Μεταξύ των κυριότερων ελληνικών θεοτήτων της ελληνικής μυθολογίας ήταν οι Δώδεκα Ολύμπιοι (ο περιορισμός του αριθμού τους σε δώδεκα αποτελεί μια σχετικά σύγχρονη καινοτομία), που κατοικούσαν στο όρος Όλυμπος.

Οι 12 θεοί του Ολύμπου

Ζεύς ή Δίας Ο πατέρας των Θεών και ο σπουδαιότερος από αυτούς. Θεός των καιρικών φαινομένων, προστάτης των ξένων, της οικογένειας και της γονιμότητας. Λατρευόταν ως ο σοφός θεός που καθόριζε τις τύχες των ανθρώπων και ρύθμιζε την ηθική τάξη του κόσμου.

Ήρα Αδελφή και σύζυγος του Δία. Ήταν προστάτιδα του γάμου και της συζυγικής πίστης.

Ποσειδώνας Θεός της θάλασσας, των ποταμών, των πηγών των πόσιμων νερών και γενικά του υγρού στοιχείου.

Δήμητρα Θεά της γης, της γεωργίας , της χλωρίδας, της τροφής, του γάμου και προστάτιδα των γεωργών.

Εστία Η Εστία ήταν η μεγαλύτερη κόρη και το πρώτο παιδί του Κρόνου και της Ρέας, γι' αυτό και τέθηκε επικεφαλής όλων των μεγάλων Θεοτήτων. Προστάτιδα της οικογενειακής ευτυχίας, είχε ως ιερό της το κέντρο του σπιτιού και δεν της προσφερόταν μόνο η πρώτη, αλλά και η τελευταία θυσία σε κάθε γιορταστική σύναξη του ανθρώπου.

Αφροδίτη Θεά της ομορφιάς και του έρωτα. Ήταν σύζυγος του Ηφαίστου, αλλά περιγράφεται ως ερωμένη του Άρη, με τον οποίο φέρεται ότι απέκτησε τον Έρωτα, τον Δείμο και τον Φόβο.

Απόλλων Θεός της μαντικής τέχνης, της μουσικής και του χορού, της ηθικής τάξης και της λογικής. Ήταν ακόμα θεραπευτής θεός.

Θεός της μάχης και του πολέμου, εραστής της Αφροδίτης. Άρης Θεός της μάχης και του πολέμου, εραστής της Αφροδίτης.

Θεά της άγριας φύσης, του κυνηγιού, των ζώων και της γονιμότητας. Άρτεμις Θεά της άγριας φύσης, του κυνηγιού, των ζώων και της γονιμότητας.

Αθηνά Θεά της Σοφίας, των τεχνών, του θάρρους και του σώφρονος πολέμου. Γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία.

Ήφαιστος Θεός της φωτιάς, των ηφαιστείων, της μεταλλουργίας και προστάτης των τεχνιτών. Ήταν ακόμα ο κατασκευαστής των όπλων των θεών.

Ερμής Ήταν ο αγγελιαφόρος των θεών, κήρυκας και ψυχοπομπός, προστάτης του εμπορίου, των ταξιδιωτών, αλλά και των ληστών.

Εκτός από τους Ολύμπιους, οι Έλληνες λάτρευαν και θεότητες της υπαίθρου, τον τραγόμορφο Πάνα, τις Νύμφες (πνεύματα των ποταμών), τις Ναϊάδες (που κατοικούσαν σε πηγές), τις Νηρηίδες (που κατοικούσαν στη θάλασσα), θεϊκούς ποταμούς, Σάτυρους, και άλλους. Επιπλέον, υπήρχαν και σκοτεινές δυνάμεις του κάτω κόσμου, όπως οι Ερινύες, που τιμωρούσαν αυτούς που διέπρατταν εγκλήματα κατά συγγενών τους.

Ναοί

Η αρχιτεκτονική των ναών στην αρχαία Ελλάδα Η αρχιτεκτονική των ναών στην αρχαία Ελλάδα Δύο είναι κατά κύριο λόγο οι ρυθμοί: ο δωρικός και ο ιωνικός. Ο τρίτος, ο οποίος ονομάστηκε από το Ρωμαίο μηχανικό και αρχιτέκτονα Βιτρούβιό ‘κορινθιακός’, δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μία παραλλαγή του ιωνικού. Το σύστημα του δωρικού ρυθμού εφαρμόστηκε αρχικά στην Βορειοανατολική Πελοπόννησο σε οικοδομήματα κατασκευασμένα από ξύλο. Η διαμόρφωση του ιωνικού ρυθμού, από την άλλη, πραγματοποιήθηκε κατά την αρχαϊκή εποχή στην ελληνική Μ.Ασία και στα νησιά του Αιγαίου και εφαρμόστηκε αρχικά, επίσης, σε ξύλινα οικοδομήματα

ΔΩΡΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

ΙΩΝΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

Ιερά στην αρχαία Ελλάδα

Η επιλογή των χώρων των ιερών, των μαντείων, αλλά και των πεδίων μαχών γινόταν με τρόπο τέτοιο, ώστε να αντλείται δύναμη από την ήδη σε αυτούς τους χώρους υφιστάμενη ηλεκτρομαγνητική και πνευματική ενέργεια, με αποτέλεσμα, πολλές φορές, την υλοποιούμενη μαχητική παρουσία των προγόνων, των θεών, των ημιθέων και των ηρώων. Γνωστά σχετικά παραδείγματα έχουμε στην Τροία, τον Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα, την Ισσό και τις Θερμοπύλες, την ιερή πύλη των Αμφικτιονιών.

Εκτός των άλλων, οι Έλληνες υπήρξαν γνώστες των τελλουρικών ρευμάτων ή γραμμών L, όπως και αυτό φαίνεται από τη διάταξη που έχουν στο χώρο τα σημαντικά ιερά και οι πόλεις. Τουλάχιστον ανά τρία, βρίσκονται σε ευθεία, ακολουθώντας κάποια γραμμή L, όπως για παράδειγμα οι: Αθήνα - Ελευσίνα - Δελφοί, Θήβα - Τανάγρα - Αμφιάρειο, Χαλκίδα - Θήβα - Ολυμπία, Χαλκίδα - Αμφιάρειο - Δήλος, Χαλκίδα - Κρομμυών - Σπάρτη, Χαλκίδα* - Σούνιο - Κνωσός κ.λπ.

*Σχετικά με τη Χαλκίδα, πρέπει να τονισθεί ότι υπήρξε πανάρχαιο σημείο αναφοράς του ελληνικού γεωδαιτικού τριγωνισμού, λόγω του ιδιάζοντος μαγνητικού της πεδίου, όπως αυτό παρατηρείται στον πορθμό του Ευρίπου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ναοί των Αρχαίων Ελλήνων χτίζονταν σε περιοχές με πολλά υπόγεια ρεύματα και ότι σε όλα σχεδόν τα μεγάλα ιερά όπως των Δελφών, που δεν είναι άμεση η πρόσβαση σε υπόγειο ρεύμα, υπάρχουν υπόγειες δεξαμενές και αγωγοί που μεταφέρουν το νερό σ' αυτές. Οι αρχαιολόγοι αδυνατούν να προσδιορίσουν επακριβώς τη χρήση των υπογείων ρευμάτων και των δεξαμενών στα Αρχαία Ιερά. Οι θέσεις Ιερών και πόλεων οπωσδήποτε δεν είναι τυχαίες. Αυτό φαίνεται από τις μαρτυρίες των Αρχαίων συγγραφέων.

Σπονδές στην αρχαία Ελλάδα Οι σπονδές αποτελούν ένα σημαντικό μέρος των θυσιαστικών ιεροτελεστιών. Συνοδεύουν τις ιεροτελεστίες της καθημερινής ζωής. Ο Ησίοδος επικαλείται τις σπονδές του πρωινού και του δειλινού. Ο Όμηρος μιλάει για τις σπονδές πριν από την κατάκλιση. Με σπονδές επίσης αρχίζουν τα γεύματα, εξιλαστήρια χειρονομία που έχει την ίδια αξία με την προσφορά στους θεούς των πρώτων καρπών της γης. Σηματοδοτούν την έναρξη ή την κατάληξη μιας καθημερινής πράξης, θέτοντας αυτή την πράξη υπό την προστασία των Θεών, τους οποίους επικαλούνται ως μάρτυρες ή συνεργούς. Η σκηνή της «αναχώρησης του οπλίτη», όπου το νεαρό πολεμιστή πλαισιώνουν ένας γέροντας και μία γυναίκα, απεικονίζεται συχνά στα αττικά αγγεία της κλασικής περιόδου.

Η σπονδή συνοδεύει επίσης το τυπικό ενός συμποσίου Η σπονδή συνοδεύει επίσης το τυπικό ενός συμποσίου. Οπωσδήποτε οι σπονδές παίζουν σημαντικό ρόλο στις πανηγυρικές εκδηλώσεις, στις οποίες συμμετέχει όλη η πόλη. Με αυτό τον τρόπο επικυρώνονται συνθήκες και συμμαχίες. Η λέξη σπονδή στον πληθυντικό (σπονδαί) υποδηλώνει τη «συμμαχία». Η σπονδή συνίσταται στο να χυθεί ένα μέρος ενός υγρού πάνω σε ένα βωμό ή στο έδαφος ενόσω προφέρεται μια προσευχή. Τις πιο πολλές φορές γίνονται σπονδές νερωμένου κρασιού (αυτού δηλαδή που έπιναν καθημερινά), αλλά, σύμφωνα με άλλα τελετουργικά, γίνονταν επίσης σπονδές άκρατου οίνου, γάλακτος ή ακόμα ενός μείγματος κρασιού, νερού και μελιού.

Τελετές

Σε όλο τον τότε γνωστό ελληνικό κόσμο συναντάμε πολύ πλούσιες τελετές και εντυπωσιακές γιορτές. Οι βασικότερες τελετές ήταν δεμένες με την κοινωνική ζωή των δύο πιο σημαντικών Ελληνικών πόλεως της Σπάρτης και της Αθήνας. Σε μερικές κάποια στοιχεία φτάνουν μέχρι τις μέρες μας κλεισμένα όμως στην θρησκεία που επικράτησε αργότερα, τον Χριστιανισμό. Ωστόσο, υπάρχουνε πάρα πολλές άλλες που αφορούν την λατρεία θεών με αφιερωμένους αγώνες μουσικούς και αθλητικούς, οι οποίοι αγώνες όμως είχαν και σαν στόχο να εντάξουν τους νέους στην κοινωνία και να τους εκπαιδεύσουνε μέσα από την ευγενής άμιλλα.

Βασικότερες τελετές Τελετή μύησης (Σαμοθράκη) Μεγάλα μυστήρια (Ελευσίνα) Παναθήναια (Αθήνα) Πολεμική τελετή (Σπάρτη) Γάμος Θάνατος Βάπτιση (αμφιδρόμια)

Θυσίες

Ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα η J. E Ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα η J.E. Harrison είχε διαχωρίσει τις δύο όψεις της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας με βάση τις διαφορετικές κατηγορίες τελετών. Η μία είχε θεραπευτική φύση και απευθύνονταν, με πύρινες θυσίες σε βωμούς, στους Ολύμπιους θεούς, ενώ η άλλη είχε χαρακτήρα εξιλέωσης και αποτροπής και απευθύνονταν στις χθόνιες θεότητες και στα πνεύματα των ηρώων, με ολοκαυτώματα, χαμηλές εσχάρες και τελετές εξαγνισμού σε τάφρους.

Η επιστημονική έρευνα μάλιστα, από την εποχή της Harrison και κατόπιν, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον εντοπισμό στις διάφορες εορτές των αρχαίων Ελλήνων του «προ-ομηρικού» χθόνιου «υπόβαθρου» -που κατά την αρχαϊκή εποχή- επικαλύφθηκε από το τυπικό των Ολύμπιων τελετουργιών. Έτσι εύκολα διαπιστώθηκε ότι εορτές όπως π.χ. τα Διάσια προς τιμή του Διός, τα Ανθεστήρια προς τιμή του Διονύσου ή τα Θαργήλια προς τιμή του Απόλλωνα, αντί της αναμενόμενης «θεραπευτικής» τελετουργίας, είχαν σαφή εξιλεωτικό-εξαγνιστικό χαρακτήρα. Αντί για τελετές πύρινης θυσίας, χαράς, ευωχίας, κοινού γεύματος και αθλητικών αγώνων, η επιστημονική έρευνα διαπίστωσε χθόνιες τελετουργίες εξαγνισμού και εξορκισμού, δηλαδή πρωτόγονες τελετές αίματος.  

Θυσίες Ελάφια (Άρτεμις) Άγρια ζώα ( » ) Σκύλοι (θεά Μανία) Άγρια ζώα ( » ) Σκύλοι (θεά Μανία) Καύσεις ζωντανών ζώων (Άρτεμις)

Ικεσία Η Ικεσία ήταν θεσμός στην Αρχαία Ελλάδα και οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο. Προστάτης των ικετών θεωρούνταν ο Ικέσιος Δίας. Ο ικέτης είχε διαπράξει συνήθως έγκλημα ή σοβαρό αδίκημα, είχε παραβιάσει πολιτικό ή ηθικό νόμο. Για ασυλία προσέτρεχε στον βωμό ενός ναού ή στην εστία της οικίας ενός ισχυρού άνδρα. Στο χέρι του κρατούσε σύμβολο της δυστυχής του θέσης, ένα κλαδί ελιάς περιτυλιγμένο με άσπρο μαλλί προβάτου, την Ικετηρία.

Ο ικέτης τοποθετούσε την ικετηρία πάνω στον βωμό του ναού και παρέμενε εκεί όσο εκκρεμούσε η αίτηση για ικεσία. Όταν ο άρχων της πόλης αποδεχόταν την αίτηση, ο ικέτης έπαιρνε από το βωμό το κλαδί ελιάς και έφευγε περιμένοντας συνήθως να εκδικαστεί η υπόθεσή του από κάποιο δικαστήριο. Στην περίπτωση που προσέτρεχε για προστασία σε κάποια οικία, τοποθετούσε την ικετηρία στην εστία της οικίας και καθόταν εκεί μέχρι ο οικοδεσπότης να δεχτεί να του δώσει προστασία.

Ιεροσύνη Για τους αρχαίους προγόνους μας κάθε ελεύθερος πολίτης είχε το δικαίωμα να ασκήσει το λειτούργημα της ιεροσύνης. Το ιερατικό αξίωμα δεν είναι συνδεδεμένο με κάποια συγκεκριμένη ηλικία, τάξη, ή φύλο. Άνδρες και γυναίκες, πλούσιοι και μη, νέοι και ηλικιωμένοι, όλοι δικαιούνται να αναλάβουν το αξίωμα του ιερέα, ο δε εκάστοτε αποχωρών, σε αντίθεση με τα ιερατεία των διαφόρων θεοκρατιών, οφείλει στα πλαίσια της ισονομίας των πολιτών να προβεί σε απολογισμό πεπραγμένων και λογοδοσία, κυρίως σε ό, τι αφορά τα οικονομικά του Ιερού.

Οι ιερείς δεν σχημάτισαν ποτέ οργανωμένη ομάδα, δεν είχαν ιεραρχία, δεν έφεραν κανένα εξωτερικό γνώρισμα στις καθημερινές τους εμφανίσεις και η επιλογή τους δεν συνοδευόταν από κάποιο είδος χειροτονίας ή μύησης, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Την θυσία, την κύρια λατρευτική πράξη των αρχαίων, με την οποία πίστευαν ότι γίνονταν φιλοξενούμενοι και ομοτράπεζοι των θεών τους, μπορούσε να την κάνει οποιοσδήποτε. Ο αρχηγός κάθε οικογένειας ήταν συγχρόνως και ιερέας της. Ο θεός δεχόταν τους πάντες αρκεί αυτοί να σέβονταν τους νόμους, γραπτούς ή άγραφους. Τη σχετική τελετουργία της θυσίας, δρώμενα και λεγόμενα, την ήξεραν όλοι, έχοντας συμμετάσχει από μικρά παιδιά σε πολλές τέτοιες λατρευτικές εκδηλώσεις. Ωστόσο στις μεγάλες επίσημες κρατικές γιορτές ήταν απαραίτητο κάποιος να έχει την ευθύνη της οργάνωσης της όλης τελετουργίας και ήταν αυτός που εκφωνούσε επίσης τη σχετική προσευχή και έκανε την απαραίτητη σπονδή.

Συνήθως οι ιερείς (ή ιέρειες) εκλέγονταν ή κληρώνονταν για ένα χρόνο ­ εκτός από κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις κληρονομικής μεταβίβασης σε μέλη ενός κάποιου συγκεκριμένου γένους ή ενός βασιλικού οίκου (όπως λ.χ. συνέβαινε στην πόλη της Σπάρτης), που όμως περιορίζονταν αυστηρά στο ιερό στο οποίο είχαν οριστεί- φυσικά το ίδιο πρόσωπο μπορούσε να οριστεί ιερέας σε περισσότερα ιερά.

ΤΕΛΟΣ