ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΕΓΩ Διονυσιώτη Πέννυ Κουτσουβέλη Ελεάννα Ντίλιου Κάσσυ Τέζα Τζωρτζίνα

Εγώ ως ενότητα Νιώθουμε ως ενιαίο υποκείμενο. Το δηλώνουμε με την προσωπική αντωνυμία «εγώ». Κάθε «εγώ» = μια προσωπική ταυτότητα.

Τι εννοούμε με τον όρο ταυτότητα; Την αστυνομική μας ταυτότητα. Το είδωλό μας στον καθρέφτη. Το DNA, το γενετικό μας υλικό. Το δαχτυλικό μας αποτύπωμα. ΩΣΤΟΣΟ… Την ψυχή μας- τον εσωτερικό μας κόσμο. Τις αναμνήσεις – εμπειρίες.

ΠΡΟΣΟΧΗ… Διαφορά: ταυτοποίησης ≠προσωπικής ταυτότητας Ταυτοποίηση: διαδικασία κατά την οποία αναγνωρίζουμε ότι το Α είναι όντως Α. Προσωπική ταυτότητα: ορισμός του εαυτού μου. Ποιος είμαι πραγματικά.

Φιλοσοφικά ερωτήματα γύρω από τον εαυτό μας Ποιος είμαι; Πότε ξεκίνησα να υπάρχω; Τι θα μου συμβεί, όταν πεθάνω; Τι με ξεχωρίζει από τους άλλους; Υπάρχει άραγε προσωπική ταυτότητα; Πότε παύω να είμαι εγώ;

Από πού προκύπτουν αυτά τα ερωτήματα; Τα πάντα αλλάζουν στον κόσμο και στον άνθρωπο. Τίποτα δε φαίνεται να μένει σταθερό! ΌΜΩΣ…. Για να υπάρξει προσωπική ταυτότητα θα πρέπει απαραιτήτως να παραμένει κάτι σταθερό. Πώς, παρά τις αλλαγές που μας συμβαίνουν συνεχώς, από τη γέννηση ως το θάνατο, παραμένουμε ίδιοι;

Το παράδοξο του πλοίου του Θησέα

Τι παραμένει σταθερό ως φορέας της ταυτότητάς μας; Να αναζητηθεί ο φορέας της προσωπικής μας ταυτότητας, ανατρέχοντας σε θεωρίες φιλοσόφων. Στόχος της ομάδας.

Το πνεύμα ως ουσία – φορέας της ταυτότητας Το πνεύμα ως ουσία – φορέας της ταυτότητας Δυϊσμός Μεταφυσική θεωρία: Η πραγματικότητα περιλαμβάνει δύο θεμελιώδεις υποστάσεις : 1.Το πνεύμα  ψυχή (νους) 2.Την ύλη  σώμα Οι πιο γνωστές δυιστικές θεωρίες προέρχονται από τη θρησκεία.

Ο δυισμός στις θρησκείες Οι περισσότερες θρησκείες δέχονται την ύπαρξη μιας άυλης, ξέχωριστής από το σώμα ουσίας, της ψυχής. Η ψυχή  επιβιώνει αναλλοίωτη και μετά τον θάνατο του σώματος. Ινδουισμός Ισλάμ Χριστιανισμός Σκοπός τους: η καθοδήγηση των πιστών προς τη σωτηρία της ψυχής.

Ο δυϊσμός στη φιλοσοφία Πολλοί φιλόσοφοι υποστηρίζουν την ύπαρξη ανεξάρτητης από το σώμα,πνευματικής ουσίας. Το πνεύμα έχει ιδιαίτερες ικανότητες. ΠΛΑΤΩΝ – 4ος αι. π.Χ. Η ψυχή: Έχει τη δύναμη να συλλαμβάνει ιδέες πέρα από τις αισθήσεις. Είναι συγγενής με τις Ιδέες, τις οποίες έχει «δει», πριν ενσαρκωθεί. Φέρει τα χαρακτηριστικά των Ιδεών: είναι αόρατη, απλή, αδιάλυτη, ασύνθετη, αιώνια και αυτόνομη.

Ρενέ Ντεκάρτ 17ος αιώνας Επαναφέρει το ζήτημα του δυισμού. Μελετά τα επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης της ψυχής. Θέτει το ζήτημα επικοινωνίας σώματος και ψυχής.

ΘΕΟΣ ΣΩΜΑ(res extensa) ΨΥΧΗ(res cogitans)

Η έννοια της προσωπικής ταυτότητας στους δυϊστές Για τους δυϊστές: η ψυχή φορέας όλων των πνευματικών ιδιοτήτων. Άρα: Η ψυχή φορέας της προσωπικής ταυτότητας. Ταυτότητα Αναλλοίωτη, Άφθαρτη, Αιώνια

Ιδεαλισμός Μονιστική θεωρία: υπάρχει μια και μονο αρχή ή ουσία στο σύμπαν : Υλική ή Πνευματική Ιδεαλισμός: ό, τι υπάρχει είναι στην ουσία πνευματικό. Βασικός υποστηρικτής: Τζορτζ Μπέρκλεϊ. Φορέας προσωπικής ταυτότητας = το πνεύμα

Ενστάσεις Δύσκολο να αποδεχτούμε ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος από πνεύμα. Δύσκολο να αποδεχτούμε, ειδικά με την εξέλιξη της επιστήμης, ότι ο άνθρωπος αποτελείται από δύο ξεχωριστές ουσίες. Αν όντως ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή, πώς τότε αλληλεπιδρούν οι δύο ουσίες; Ίσως δεν αρκεί η αίσθηση ότι έχουμε ψυχή.

Η ύλη ως ουσία – φορέας της ταυτότητας Η ύλη ως ουσία – φορέας της ταυτότητας Άλλες περιπτώσεις Μονισμού. Υλισμός : Ό,τι υπάρχει είναι υλικό. Σκέψη ποιότητα της ύλης Άυλες ουσίες δεν υπάρχουν. Μη ύπαρξη μεταθάνατον ζωής. Νους = Ύλη που με τον θάνατο παύει να υπάρχει. Άρα: Η ταυτότητα δεν μπορεί να αναζητηθεί παρά στην συνέχεια της ύλης. Όσο έχουμε να κάνουμε με το ίδιο σώμα έχουμε να κάνουμε με το ίδιο «εγώ».

Τι παραμένει ίδιο στον καθ’ όλα υλικό εαυτό μας; Τα κυτταρα μας, το DNΑ. Αν ναι, Μπορούμε να αποδεχτούμε ότι πράγματι ο εαυτός μας είναι γενετικά προκαθορισμένος; Πώς είναι δυνατόν να επιτελούνται τόσες αλλαγές σε κάτι που έχει ήδη προκαθοριστεί;

Φυσικαλισμός Ακραία παραλλαγή του Υλισμού. Όλα τα συμβάντα στον νου ερμηνεύονται με όρους σωματικών συμβάντων. Πόνος, αγάπη, χαρά, γνώση = ερεθισμός, λειτουργία ενός συγκεκριμένου νευρώνα. Φορέας της ταυτότητας εγκέφαλος

Παράδειγμα μεταμόσχευσης εγκεφάλου Μήπως δημιουργείται ένα νέο άτομο; Επίσης: Ο εγκέφαλος μπορεί να υποστεί αλλοιώσεις, χωρίς να χάσουμε την ταυτότητά μας. Ποιο μέρος του εγκεφάλου μένει το ίδιο και φέρει την ταυτότητά μας; Μήπως υπάρχει νευρώνας, ή σύνολο νευρώνων όπου εντοπίζεται η ιδέα του εαυτού;

Λειτουργισμός Hardware Software Εγκέφαλος = Ύλη Συνείδηση = Λογισμικό Νους, πνεύμα = σύνολο από λειτουργίες που επεξεργάζονται αισθητηριακά δεδομένα και παράγουν αντιδράσεις σε αυτά. Άρα: η ταυτότητα δεν είναι τίποτε άλλο από μια σειρά υπολογιστικών λειτουργιών.

Όμως Πόσο εύκολα μπορούμε να το αποδεχτούμε; Άρα και ο υπολογιστής έχει νου και ταυτότητα; Αναζήτηση ταυτότητας  στη «λειτουργία» του εγκεφάλου να αποθηκεύει τις αναμνήσεις μας. Άραγε, αν μεταφέραμε τις αποθηκευμένες αναμνήσεις μας σε κάποιον άλλο εγκέφαλο τότε θα μεταφέραμε την ταυτότητά μας;

Συνέχεια της συνείδησης Ιερός Αυγουστίνος Θεωρία για την ταυτότητα Σύνδεση ταυτότητας με συνείδηση και μνήμη. Φύση του θεού - ανθρώπινη φύση αποτελείται από μνήμη, νου και θέληση-αδιαίρετη ενότητα. Μνήμη εμπεριέχει όλη τη γνωστική ικανοτητα και αποθήκη εμπειριών και γνώσεων Μνήμη χώρος προσωπικής ταυτότητας Μέσω της μνήμης έχουμε αίσθηση συνέχειας. Ενοποίηση, σύνδεση παρελθόντος με παρόν. Άρα: μνήμη νους

Τζον Λοκ Η θεωρία του για την προσωπική ταυτότητα «Δοκίμιο περί της ανθρώπινης νόησης» (17ος αιώνας μ.Χ.) Διάκριση εννοιών: «πρόσωπο» και «άνθρωπος». Συνειδηση: μας καθιστά το ίδιο πρόσωπο μέσα στο χρόνο. Παράδειγμα τσαγκάρη και πρίγκιπα

Τζον Λοκ και η ηθική ευθύνη Παράδειγμα ηλικιωμένου εγκληματία πολέμου Παρούσα συνείδηση μνήμη. Πράξεις που δε θυμόμαστε δεν αναγνωρίζονται ως δικές μας. Άρα δεν πρέπει να τιμωρηθούμε γι’ αυτές. Τιμωρία σε πρόσωπα και όχι σε ανθρώπους.

Παράδειγμα εσφαλμένης αντίληψης ότι ήμουν ο βασιλιάς Ηρώδης Μπορούμε άραγε να το θεωρήσουμε δίκαιο και λογικό;

Όρια της ταυτότητας = όρια της μνήμης Όρια της ταυτότητας = όρια της μνήμης Αν δεν υπάρχει ανάμνησή του εαυτού μας ως βρέφους, τότε δεν είμαστε το ίδιο πρόσωπο με αυτό που ήμασταν τότε. Συρρίκνωση αναμνήσεων με την πάροδο του χρόνου συρρίκνωση προσωπικής ταυτότητας. Δεν θα έπρεπε να γίνεται το αντίστροφο; Παρότι δεν έχουμε αναμνήσεις του εαυτού μας ως βρέφους, αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας στις βρεφικές φωτογραφίες, και τον θεωρούμε μέρος της παρούσας ταυτότητάς μας.

Σχέση της θεωρίας του Λοκ με δυιστικές, μονιστικές και επιστήμονικές θεωρίες Σε συμφωνία με: Δυιστικές θεωρίες (τη μνήμη τη φέρει η ψυχή) Μονιστικές θεωρίες (τη μνήμη τη φέρει είτε το πνεύμα είτε ο εγκέφαλος ως ύλη). Δεδομένα καθημερινής μας εμπειρίας π.χ.άνθρωπος που πάσχει από Αλτσχάιμερ. Επιστημονικές θεωρίες Νευροφυσιολόγων-ψυχολόγων.

Ερωτήματα που προκύπτουν Είναι όντως η προσωπική μας ταυτότητα το σύνολο των αναμνήσεών μας; Αν ναι, ποιος τις συλλέγει, τις συνδέει; Ποιος τις αναγνωρίζει ως δικές μας; Μήπως πρέπει να υποθέσουμε την ύπαρξη ενός ανεξάρτητου παράγοντα που τις ενοποιεί και τις αναγνωρίζει ως δικές μας; Μήπως επιστρέφουμε στην αναζήτηση του «εγώ» έξω από τη μνήμη;

Ο διαρκής ροή του εγώ και η προσωπική ταυτότητα Από ποιες αντιλήψεις δημιουργείται μία πραγματική ιδέα του ενιαίου εγώ, με την οποία σχετίζονται οι διάφορες εντυπώσεις και ιδέες; Όταν στοχαζόμαστε τον εαυτό μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια γρήγορη ροή εντυπώσεων και ιδεών. Ο εαυτός μας → ‘’δεν είναι παρά μια δέσμη ή μια συλλογή διαφορετικών αντιλήψεων οι οποίες ακολουθούν η μια την άλλη με ασύλληπτη ταχύτητα και έχουν διαρκή ροή και κίνηση’’. -Ντέιβιντ Χιουμ

Γιατί υποθέτουμε ότι έχουμε έναν εαυτό; Κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο νους. Όλες οι διακριτές αντιλήψεις = διακριτές υπάρξεις. Ο νους δεν αντιλαμβάνεται καμία πραγματική σύνδεση ανάμεσα σε διακριτές υπάρξεις. Τάση να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάτι που υποστηρίζει τις ενωμένες αλλά ανόμοιες αντιλήψεις. Δημιουργία κάτι άγνωστου, ενός εαυτού που ενοποιεί τις αντιλήψεις μας. Αισθανόμαστε έναν εαυτό εξαιτίας των αποτελεσμάτων των συνειρμικών αρχών (ομοιότητα, συνάφεια και αιτιότητα ) στον νου.

Ιδέα του εαυτού Μια επινόηση. Πηγή της: η << Ομαλή και αδιάκοπη πρόοδο(ς) της σκέψης σε μια αλυσίδα συνδεδεμένων ιδεών>>. = «...ποιότητα που αποδίδουμε σε αυτές όταν τις αναστοχαζόμαστε, εξαιτίας της ένωσης των ιδεών τους στη φαντασία»

Συμπεράσματα - Ενστάσεις Συμπεράσματα - Ενστάσεις Ο Χιουμ δεν καταφέρνει να εξηγήσει ικανοποιητικά σύμφωνα με ποιες αρχές ενώνονται οι διαδοχικές αντιλήψεις. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν υπάρχει ή δεν υπάρχει ‘’εαυτός’’. Το μόνο που μπορούμε να γνωρίζουμε είναι οι αντιλήψεις που εμπεριέχει ο νους μας. Αφού ο εαυτός δεν υπάρχει ως ανεξάρτητη εντύπωση στον νου, άρα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ύπαρξή του ή τη μη υπαρξή του. Αδύνατο να δωθεί μία μόνο οριστική απάντηση σε όλα τα ερωτήματα για την ταυτότητα.

Η μη ύπαρξη του «εγώ» Βουδισμός Θεωρία παρόμοια με αυτή του Χιουμ. Βασικοί άξονες: Σαμσάρα: συνεχής και επαναλαμβανόμενος κύκλος γέννησης και φθοράς. Χωρίζεται σε 6 καταστάσεις ύπαρξης. Καταστάσεις ύπαρξης = φυσικές ή ψυχολογικές. Χαρακτηρίζονται από οδύνη (Ντούκα)  Ντούκα: πόνος, βάσανο, αίσθημα ανικανοποίητου, θλίψη, άγχος, δυσαρέσκεια, αγωνία, μιζέρια κ.α. συνεχής ενόχληση και δυσφορία.

Διαδικασία αναγέννησης Κοσμολογία Βουδισμού Καρμα: μια δύναμη που καθοδηγεί την σαμσάρα ανάλογα με τις πράξεις. Νιρβάνα: η απελευθέρωση από τη σαμσάρα. Επιτυγχάνεται με την αφύπνιση, με τη γνώση της αληθινής φύσης του «εγώ» και των φυσικών φαινομένων. Κοσμολογία παροδικότητα όλα  ασυνεχή ,ασταθή ,παροδικά Καθετί αποτελείται από μέρη. Τα πάντα βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία ύπαρξης και μη ύπαρξης. Δεν υπάρχει σε κανένα αντικείμενο ή εμπειρία, εγγενής ή σταθερή φύση. Όλα παροδικα η συναισθηματική σύνδεση ανώφελη και οδηγεί στην οδύνη.

Έννοια του «εγώ» στον Βουδισμό Δεν υπάρχει σταθερό, μόνιμο στον χρόνο «εγώ». Δεν υπάρχει αναλλοίωτη και αιώνια ψυχή. Δεν υπάρχει «εγώ» ανεξάρτητο από το υπόλοιπο σύμπαν (Ανάτα). Δεν υπάρχει «είμαι», υπάρχει μόνο «γίνομαι». γιατί: η κατάσταση του κάθε ανθρώπου = ασταθής και προσωρινή  μάταιη η αναζήτηση του «εγώ», που ενώνει τις διαδοχικές εμπειρίες του. Κανένα φαινόμενο δεν είναι «εγώ» ή «δικό μου» (=νοητικές κατασκευές). Ανυπαρξία του «εγώ» (Ανάτα) δε νοείται μεταφυσικά. Αποτελεί συνθήκη για την απελευθέρωση από τη Σαμσάρα. Λέξη «άνθρωπος» = συμβατικό όνομα μιας συλλογής διαφορετικών συστατικών. Ούτε τα μέρη, ούτε το ίδιο το πρόσωπο ως όλον αποτελούν ένα «εγώ».

Σύγκριση με τη θεωρία του Χιουμ Αρνούνται και οι δύο την ύπαρξη άυλης σταθερής και αναλλοίωτης ουσίας, φορέα της προσωπικής ταυτότητας. Ο Χιουμ όμως επαναπροσδιορίζει την έννοια του "εγώ", δεν αρνείται εξ ολοκλήρου την ύπαρξη προσωπικής ταυτότητας. Για τον Χιουμ ταυτότητα = ποιότητα διαδοχικών εποπτειών. Κίνητρα διαφορετικά. Στον Χιουμ η απόρριψη της ύπαρξης του "εγώ" οφείλεται σε μεταφυσικούς λόγους.  Ό,τι δεν μπορώ να αντιληφθώ δεν μπορώ και να το γνωρίσω. Δεν μπορώ να αντιληφθώ την ύπαρξη του «εγώ» Άρα δεν μπορώ να γνωρίζω αν υπάρχει. Στο Βουδισμό τα κίνητρα είναι ηθικά. Με τη γνώση της μη ύπαρξης του«εγώ» ο άνθρωπος βοηθείται να απελευθερωθεί από την οδύνη και να φτάσει πιο σύντομα στη νιρβάνα.

Βιβλιογραφία [Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης], Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, επιμ. A. Kenny, (μτφρ. Δ. Ρισσάκη,εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 2005. Βιρβιδάκης Στ., Καρασμάνης Β., Τουρνά, Χ., Αρχές Φιλοσοφίας, (Ο.Ε.Δ.Β.), Αθήνα. Χιουμ Ντ., Πραγματεία για την Ανθρώπινη Φύση. Βιβλίο Ι: Για τη νόηση, (μτφ. Μ. Πουρνάρη), εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1998. Descartes R., Λόγος περί της μεθόδου και Μεταφυσικοί στοχασμοί, (μτφ. Janis Lo Skokko, επιμ. Κ. Μετρινού, εκδ. Αναγνωστίδης, Αθήνα. Gaarder J., Ο κόσμος της Σοφίας, (μτφ. Μ. Αγγελίδου), εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994. Warburton Nigel, Μικρή ιστορία της φιλοσοφίας,(μτφρ. Γ. Λαμπράκος), εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2013. Warburton Nigel, Φιλοσοφία: Τα βασικά, (μτφρ. Δ. Ρισσάκη), εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα, 2010.