Η ποιητική του δημοτικού τραγουδιού και οι συλλογές Δημοτικό τραγούδι Η ποιητική του δημοτικού τραγουδιού και οι συλλογές

Δημοτικό τραγούδι «Δημοτικά τραγούδια είναι έμμετρα κείμενα (αφηγηματικά ή λυρικά) που τα έχουν συνθέσει άγνωστοι λαϊκοί ποιητές μόνοι τους ή με συνεργασία, και με συμπληρώματα από την παράδοση. Τα θέματα και η μουσική τους συγκίνησαν τις ελληνικές γενεές επί αιώνες» (Δ. Σ. Λουκάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, 1977)

Δημοτικό τραγούδι «Ποίηση ομαδική, που δημιουργείται από ένα σύνολο ατόμων δεν μπορεί να υπάρξει» (Ν. Πολίτης) Αφετηρία – δημιουργός (άτομο) Προϊόν συλλογικής συνείδησης Προφορικός λόγος (μουσική, χορός) Λαογραφία (Νικόλαος Πολίτης) Τραγουδιστής – ποιητάρης (Κύπρος) Γεωγραφικός χώρος (κλειστή αγροτική κοινωνία, νησιωτικές ομάδες)

Νικόλαος Πολίτης (1852-1921) Εισηγητής του όρου λαογραφία (φολκλόρ, Volkskunde) - 1884 Ελληνική λαογραφική εταιρεία (1909) Παραδόσεις Ι και ΙΙ (1904) Περιοδικό Λαογραφία (1909) Λαογραφικό αρχείο (1918)

Συλλογές ελληνικών δημοτικών τραγουδιών Ξένες: Claude Fauriel, Chants populaires de la Grece Moderne, Παρίσι 1824-25. Arnold Passow, Ρωμαϊκά τραγούδια, Λειψία 1860. Emil Legrand, Chants populaires de la Grece Moderne, Παρίσι 1876. Verner Haksthauzen, [100 ελληνικά δημοτικά τραγούδια], 1935.

Συλλογές ελληνικών δημοτικών τραγουδιών Σερβικές μεταφράσεις: Antologija poezije balkanskih naroda, Prosveta 1981. Antologija grčkog narodnog pesništva, Miodrag Stojanović, Beograd 1991. Antologija grčke narodne poezije, Beograd 1994.

Συλλογές ελληνικών δημοτικών τραγουδιών Ελληνικές: Γενικές και τοπικές 1. Δημοτικά τραγούδια, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1962. 2. Ν. Πολίτης, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, 1915 – 1916 3. Δημήτριος Πετρόπουλος, Ελληνικά δημοτικά τραγούδια, Βασική βιβλιοθήκη, Αθήνα 1958. 4. Αντώνης Γιάνναρης, Άσματα κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών, Λειψία 1876. 6. Γ. Χασιώτης, Τραγούδια της Ηπείρου, 1866

Κατηγορίες των τραγουδιών Ακριτικά τραγούδια – τα κατορθώματα των ακριτών (επική ποίηση) Διγενής > Διονής > Γιαννακής > Γιαννής > Γιάννης Παραλογές- διηγηματικό ή αφηγηματικό τραγούδι (μπαλάντες), με έντονο το μυθικό στοιχείο, συσχετίζεται με την τραγωδία Κλέφτικα τραγούδια (Τουρκοκρατία, Στερεά Ελλάδα)

Κατηγορίες των τραγουδιών Ερωτικά τραγούδια ή τραγούδια της αγάπης (δίστιχα – κρητικές μαντινάδες) Τραγούδια του γάμου ή νυφιάτικα Θρησκευτικά – λατρευτικά τραγούδια (διάφορα έθιμα και γιορτές) - Το έθιμο της περπερούνας ή περπερίτσας Ιστορικά τραγούδια (σημαντικά ιστορικά γεγονότα)

Κατηγορίες των τραγουδιών Νανουρίσματα (από το Βυζάντιο) – ταχταρίσματα Κάλαντα – με την ευκαιρία διάφορων εορτών Της ξενιτιάς (το μοτίβο του θανάτου) Μοιρολόγια (Μάνη, Πελοπόννησος) 8σύλλαβο με ομοιοκαταληξία

Κατηγορίες των τραγουδιών Του Κάτω Κόσμου (η κατάβαση και η προσωποποίηση του θανάτου – Χάρος, Χάροντας) Γνωμικά – μικρά τραγούδια με διδακτικό χαρακτήρα Εργατικά – λυρικά τραγούδια Περιγελαστικά – σατιρικά τραγούδια ή δίστιχα με σκωπτικό περιεχόμενο

Ποιητική Σταθερή δομή Αρχή (νόμος) της ισομετρίας (Σ. Κυριακίδης) – ένας στίχος αποτελεί μέρος του λόγου με ολοκληρωμένο νόημα, αντιστοιχία ανάμεσα στη μορφή και περιεχόμενο Απουσία του διασκελισμού Στίχος – ανομοιοκατάληκτος ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με μικρή παύση στην όγδοη συλλαβή Φόρμουλα- ημιστίχιο (κοινός τόπος ή στερεότυπη φράση) > επανάληψη

Ποιητική Χνάρι (Γ. Σηφάκης) Η αντίθεση σε διάφορες μορφές Υπερβολές Χρήση του διαλόγου (πρόσωπο συμβατικό) Λόγος απλός και λιτός

Φόρμουλα Είδα τα φίδια σταυρωτά και τις οχιές κουβάρια Που ‘ταν τα φίδια σταυρωτά και οι οχιές πλεγμένες Ήβρα τα φίδια πλεχταριά και τις οχιές γαϊτάνι Θα βρεις τα φίδι’ αγκαλιαστά, οχιές περιπλεγμένες

Φόρμουλα Ισορροπία αρχιτεκτονική Τα ημιστίχια επαναλαμβάνουν το γενικό νόημα Το 2ο ημιστίχιο – συμπληρωματικό, αντιθετικό ή φέρει μια καινούργια πληροφορία Ο νόμος των τριών (Κ. Ρωμαίος) – τριαδικό ρητορικό σχήμα, συνήθως μέσα σε ένα ή σε δύο στίχους - Σχήμα της τριαδικής κλιμάκωσης με κορύφωση του νοήματος (Σηφάκης)

Παράδειγμα Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες Τρεις χρόνους εδουλεύανε της Άρτας το γιοφύρι. Ολημερίς εχτίζανε και από βραδί γκρεμιέται. Μοιρολογούν οι μάστορες και κλαίν’ οι μαθητάδες: - Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στες δούλεψές μας, Ολημερίς να χτίζωμε, το βράδυ να γκρεμιέται. Και το στοιχειό ποκρίθηκεν απ’ τη δεξιά καμάρα: - Αν δε στοιχειώσετ’ άνθρωπο, τοίχος δε θεμελιώνει Αν δε στοιχειώσετ’ ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη, Παρά του πρωτομάστορα την ώρια τη γυναίκα, Πόρχετ’ αργά τ’ αποταχιά, πόρχεται αργά στο γιόμα..

Αρχιτεκτονική του τραγουδιού Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες Μοιρολογούν οι μάστορες και κλαίν’ οι μαθητάδες Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στες δούλεψές μας (το νόημα επαναλαμβάνεται και στα δύο ημιστίχια) Ολημερίς εχτίζανε και από βραδί γκρεμιέται Ολημερίς να χτίζωμε, το βράδυ να γκρεμιέται (αντίθεση στο νόημα) Πόρχετ’ αργά τ’ αποταχιά, πόρχεται αργά στο γιόμα (τα ημιστίχια αρχίζουν με την ίδια λέξη, αλλά στο 2ο έχουμε μια πρόσθετη πληροφορία)

Αρχιτεκτονική του τραγουδιού Αν δε στοιχειώσετ’ άνθρωπο, τοίχος δε θεμελιώνει Αν δε στοιχειώσετ’ ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη, Παρά του πρωτομάστορα την ώρια τη γυναίκα, Πόρχετ’ αργά τ’ αποταχιά, πόρχεται αργά στο γιόμα > Διατύπωση – ανάγκη για την ανθρώπινη θυσία > Αποκλεισμός ορισμένων προσώπων (3) > εστίαση σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο

Αρχιτεκτονική του τραγουδιού Σαρανταπέντε Κυριακές και εξηνταδυό Δευτέρες Με τετρακόσια δυό φλουριά, με ξηνταδυό ρουμπιέδες Πόχει τριακόσια δυό φλωριά και πεντακόσια γρόσια Σαρανταπέντε λεμονιές στον άμμο φυτεμένες Τρακόσι’ αρκούδια σκότωσα και εξηνταδυό λεοντάρια

Φόρμουλα και οι νόμοι Παραγωγικό στοιχείο - μοτίβα, εικόνες, επίθετα, εκφράσεις (Milman Perry) Ποιητικό κείμενο ή όχι; Το ζήτημα της καταγραφής και έκδοσης Το ζήτημα των παραλλαγών

Γνώμες Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι είναι «το πιο έξοχο που ξέρουμε από την πλευρά της λυρικής – δραματικής – επικής ποίησης» (Γκαίτε)