ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 1

Εισαγωγή Οι άνθρωποι διακρίνονται για την ποικιλία στις διατροφικές τους συνήθειες Η διατροφή του ανθρώπου έχει μεγάλη μεταβλητότητα από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο

Διατροφικές συνήθειες στον Κόσμο

Διατροφικές συνήθειες στον Κόσμο

Germany : $500,07 / per week

Japan  : $317,25 / per week

G Britain : $ 253,15 / per week

Kuwait:  $221,45 per week

USA (California) $159,18 / per week

Egypt : $68,53 / per week

Mongolia :  $40,02 / per week

Equador :  $31,55 / per week

Butan : $5,03 / per week

Tchad : 1,62 $ / per week

ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Μέθοδοι Διατροφικής Αξιολόγησης Προβλήματα Εποχικότητα Υπερ- Υπο- καταγραφή

Μέθοδοι Διατροφικής Αξιολόγησης Εργαστηριακές μέθοδοι Μέθοδοι πεδίου Καταγραφή Ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων Ημερολόγιο με ζύγισμα Ανάκληση Ανάκληση 24ώρου ΕΣΚΤ Διατροφικό ιστορικό

Μέθοδοι Διατροφικής Αξιολόγησης Μέθοδοι βραχυπρόθεσμης ποσοτικής καταγραφής Ανάκληση 24ώρου Ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων Ημερολόγιο με ζύγισμα Μέθοδοι μακροπρόθεσμης ποσοτικής καταγραφής ΕΣΚΤ Διατροφικό ιστορικό

Μέθοδοι Διατροφικής Αξιολόγησης Rutishauser Public Health Nutr 2005

Ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων Ποσοτική καταγραφή όλων των καταναλωθέντων τροφίμων και ποτών Για 3-5 ημέρες 2 καθημερινές, 1 μέρα Σαββατοκύριακου Ημερολόγιο με ζύγιση Ποσοτική, ζυγισμένη καταγραφή όλων των καταναλωθέντων τροφίμων και ποτών, Συνήθως για 7 συνεχείς ημέρες

Ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων

Ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων Πλεονεκτήματα Ακρίβεια στο βάρος Αν πρόκειται για ημερολόγιο με ζύγισμα Δε βασίζεται στην ανάκληση της πληροφορίας Καταγραφή τη στιγμή της κατανάλωσης

Ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων Μειονεκτήματα Χρονοβόρα και δύσκολη εφαρμογή Εκπαίδευση από ειδικό Πιθανή αλλαγή των συνηθειών για όσο διαρκεί η καταγραφή Παρέχει δεδομένα για πρόσφατες διατροφικές συνήθειες Αναποτελεσματική στην αξιολόγηση των συνολικών διατροφικών συνηθειών Αδυναμία αποτύπωσης των διατροφικών συνηθειών με ακρίβεια για άτομα που τρώνε εκτός σπιτιού Μη αντιπροσωπευτική σε περίπτωση ειδικών συνθηκών

Ανάκληση 24ώρου 24ωρη ανάκληση όλων των καταναλωθέντων τροφίμων και ποτών την προηγούμενη ημέρα, περιγραφή αυτών, και εκτίμηση της ποσότητας Γίνεται τηλεφωνικά, ή με προσωπική συνέντευξη (ενδείκνυται) Συνήθως απαιτούνται 3-4 επαναλήψεις για αξιόπιστη πληροφορία

Ανάκληση 24ώρου

Ανάκληση 24ώρου Είδος τροφής Μάρκα τροφίμου Ποσότητα τροφίμου Τόπος κατανάλωσης Πρόγευμα Ενδιάμεσα Μεσημεριανό Απογευματινό Δείπνο Προ ύπνου Επιπλέον, ερωτάται και ο τρόπος μαγειρέματος ή άλλες παράλληλες δραστηριότητες.

Ανάκληση 24ώρου Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Γρήγορη και εύκολη εφαρμογή Μικρή διάρκεια Αποφυγή προβλημάτων ανάκλησης Κατάλληλη για τη σύγκριση της διατροφικής πρόσληψης διαφόρων υπο-ομάδων του συνολικού δείγματος Μειονεκτήματα Μη αντιπροσωπευτική της συνολικής διατροφικής πρόσληψης των ατόμων Όσο κι αν γίνεται προσπάθεια εφαρμογής της πολλές φορές μέσα στο χρόνο Πιο ευαίσθητη σε αποκλίσεις από την πραγματική κατανάλωση Λόγω της συνέντευξης Καλά / κακά τρόφιμα

Ανάκληση 24ώρου Αξιολόγηση της μέσης συνήθους πρόσληψης πληθυσμιακών ομάδων Αντιπροσωπευτικό δείγμα Αντιπροσώπευση όλων των ημερών της εβδομάδας Συγκρίσεις μεταξύ πληθυσμών Επαναλαμβανόμενες ανακλήσεις Καλύτερη εκτίμηση Μνήμη ερωτώμενου Ηλικιωμένοι Παιδιά

Μέθοδοι βραχυπρόθεσμης ποσοτικής καταγραφής Καταγραφή διατροφικής πληροφορίας Προηγούμενη ημέρα, 24h ανάκλησης 3-5 ημέρες, ημερολόγιο 7 ημέρες, ζυγισμένο ημερολόγιο Μη ακριβής καταγραφή της πραγματικής διατροφής του ανθρώπου. Συνήθως χρειάζονται 3-4 επαναλήψεις. Ακριβέστερη καταγραφή της πραγματικής διατροφής του ανθρώπου. Η καλύτερη καταγραφή της πραγματικής διατροφής του ανθρώπου, ιδιαίτερα αν επαναληφθεί σε 2 τυχαίες εβδομάδες του έτους και περιέχει ζύγιση των τροφίμων.

ΕΣΚΤ Ημι-ποσοτική καταγραφή των τροφίμων που καταναλώνονται «μέσα σε μια συνήθη εβδομάδα ενός συνήθη μήνα, του τρέχοντος έτους»

ΕΣΚΤ

ΕΣΚΤ

ΕΣΚΤ

ΕΣΚΤ

ΕΣΚΤ Χρήσιμο είναι τα ΕΣΚΤ να έχουν και αποτίμηση της μερίδας που καταναλώνεται

Ερωτηματολόγιο ΣΚΤ Μειονεκτήματα Πλεονεκτήματα Προβλήματα μνήμης Αποτυπώνει τις διατροφικές συνήθειες σε βάθος χρόνου Και αυτοσυμπληρούμενο Χαμηλό κόστος Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές εθνικότητες με κατάλληλες προσαρμογές Σύγκριση πληθυσμών με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο Μειονεκτήματα Προβλήματα μνήμης Μεγάλο χρονικό διάστημα ανάκλησης της πληροφορίας Δυσκολίες στον υπολογισμό ποσοτήτων Απαραίτητο να εφαρμόζονται ακριβείς περιγραφές και παραδείγματα Όχι καλό για αναλυτική διερεύνηση της διατροφής

ΕΣΚΤ Διερεύνηση διατροφικών συνηθειών Πρόσληψη συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών Η μέθοδος εκλογής για τη διερεύνηση της σχέσης διατροφής - ασθενειών Αριθμός και ποιότητα ερωτήσεων Κωδικοποίηση

Από το ΕΣΚΤ ανάγουμε την ημι-ποσοτικοποιημένη πληροφορία σε ποσοτική Πως υπολογίζεται η ενεργειακή πρόσληψη, όταν η διατροφική πρόσληψη έχει αποτιμηθεί μέσω ΕΣΚΤ; Από το ΕΣΚΤ ανάγουμε την ημι-ποσοτικοποιημένη πληροφορία σε ποσοτική Με αρκετές παραδοχές π.χ. ένα άτομο δηλώνει κατανάλωση κρέατος 2-4 φορές/μήνα  αυτό σημαίνει 3 φορές/μήνα (χρησιμοποιούμε τη διάμεσο κατανάλωση) 12 φορές/εβδομάδα 12 μερίδες κανονικής ποσότητας (αν από το ΕΣΚΤ έχει διευκρινιστεί ότι 1 φορά = 1 μερίδα) Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που δηλώνεται, π.χ. σπάνια κατανάλωση ενός τροφίμου, ή >10 φορές τον μήνα;

Λόγω των πολλών υποθέσεων, είναι φανερό ότι: Πως υπολογίζεται η ενεργειακή πρόσληψη, όταν η διατροφική πρόσληψη έχει αποτιμηθεί μέσω ΕΣΚΤ; Λόγω των πολλών υποθέσεων, είναι φανερό ότι: το ΕΣΚΤ πρέπει να έχει αναλυτικότατη πληροφορία για τα τρόφιμα της κάθε ομάδας το ΕΣΚΤ πρέπει να έχει μεγάλο εύρος στις δυνατές απαντήσεις το ΕΣΚΤ πρέπει να προσδιορίζει την μερίδα του τροφίμου

ΕΣΚΤ Εύρος δυνατών απαντήσεων Πόσες φορές καταναλώνετε τον μήνα: Ποτέ/ Σπάνια 2 – 4 φορές/ μήνα 2 – 4 φορές/ εβδομάδα Συχνά ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΡΕΑΣ (και πιο συγκεκριμένα:) 1 2 3 Αρνί / κατσίκι / παϊδάκια Μοσχαρίσιο κρέας Χοιρινό κρέας Τηγανητά ζωικά προϊόντα (τυρί, αυγά, μπριζόλες, κεφτεδάκια) Αλλαντικά (ζαμπόν, σαλάμι, μπέικον, λουκάνικα, παριζάκι) Κοτόπουλο ή γαλοπούλα

ΕΣΚΤ Εύρος δυνατών απαντήσεων Πόσο συχνά καταναλώνετε: < 1 φορά /3μήνες 1-2 φορές / 3 μήνες 1-2 φορές / μήνα 2-4 φορές / μήνα 1-2 φορές / εβδομάδα 3-5 φορές / εβδομάδα Σχεδόν κάθε μέρα > 1 φορά / μέρα Κόκκινο κρέας (μοσχάρι, χοιρινό, αρνί, κατσίκι) 1 2 3 4 5 6 7 8 Αλλαντικά (ζαμπόν, σαλάμι) Κοτόπουλο ή γαλοπούλα

Διατροφικό ιστορικό Περιλαμβάνει: Ανάκληση 24ώρου Διατροφικές συνήθειες ΕΣΚΤ Πολύ χρονοβόρα μέθοδος Δεν χρησιμοποιείται συχνά από τους ερευνητές διαιτολόγους

Πως υπολογίζεται η ενεργειακή πρόσληψη από διατροφικά ερωτηματολόγια; Διατροφική πληροφορία από ανάκληση 24ώρου πιο εύκολο να προσδιοριστούν οι ποσότητες  η ενεργειακή πρόσληψη από διατροφικά ερωτηματολόγια ΣΚΤ δύσκολο να προσδιοριστούν οι ποσότητες των τροφίμων

Διαφορές στη δηλωθείσα πρόσληψη τροφίμων μεταξύ ΕΣΚΤ και ανάκλησης 24ώρου Marks et al J Nutr 2006

Παράγοντες που επηρεάζουν την πρόσληψη τροφίμων όταν αυτή αποτιμάται μέσω ΕΣΚΤ και μέσω ερωτηματολογίου 24ωρης ανάκλησης Marks et al J Nutr 2006

Πηγές σφαλμάτων Ημερολόγιο Ανάκληση 24ώρου ΕΣΚΤ + - (χωρίς ζύγιση) (με ζύγιση) Ανάκληση 24ώρου ΕΣΚΤ Πίνακες σύνθεσης τροφίμων Κωδικοποίηση τροφίμων Βάρος τροφίμων + Σφάλμα ανάκλησης - Χρονική μεταβλητότητα Συχνότητα κατανάλωσης / ημέρα Τροποποίηση επιλογών Δειγματοληψία

Ολιστική αποτίμηση της διατροφής ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ VS Ολιστική αποτίμηση της διατροφής ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ 58

Μεμονωμένες διατροφικές συνήθειες vs Ολιστική προσέγγιση H πλειοψηφία των κλινικών και επιδημιολογικών ερευνών στο πεδίο της διατροφής ακολουθούσαν την προσέγγιση της εκτίμησης μεμονωμένων τροφίμων έναντι της εκτίμησης των συνολικών διατροφικών προτύπων Trichopoulos & Lagiou Br J Nutr 2001 59

Μεμονωμένες διατροφικές συνήθειες vs. Ολιστική προσέγγιση φρούτα πουλερικά όσπρια λαχανικά κρέας κρέας δημητριακά VS. χορταρικά ψωμί ψάρι γαλακτοκομικά χορταρικά αλκοόλ 60

Μεμονωμένες διατροφικές συνήθειες vs Ολιστική προσέγγιση 61

Διατροφικά πρότυπα Όμως οι άνθρωποι δεν καταναλώνουν μόνο ένα τρόφιμο ή μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά Αλλά γεύματα Ποικιλία τροφίμων Πολύπλοκους συνδυασμούς θρεπτικών συστατικών Πολλοί ερευνητές προτείνουν την ολιστική προσέγγιση της διατροφής στη μελέτη για την πρόληψη των ασθενειών

Εκ-των-προτέρων ανάλυση Εκ-των-υστέρων ανάλυση Μέθοδοι διατροφικής αξιολόγησης Εκ-των προτέρων & εκ-των υστέρων ανάλυση Εκ-των-προτέρων ανάλυση Εκ-των-υστέρων ανάλυση Διατροφικές συστάσεις, πυραμίδες, κλπ Στατιστικές μέθοδοι: ΑΚΣ, συσταδική ανάλυση, κλπ 63

Διατροφικοί Δείκτες Για την αποτίμηση του βαθμού υιοθέτησης ενός διατροφικού προτύπου δημιουργήθηκαν οι διατροφικοί δείκτες Jacques & Tucker Am J Clin Nutr 2001 64

Πολυπαραγοντικό Μοντέλο Διατροφικοί Δείκτες ΤΡΟΦΙΜΟ 3 ΤΡΟΦΙΜΟ 1 ΤΡΟΦΙΜΟ 2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ 1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ 2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ 3 ΕΚΒΑΣΗ Πολυπαραγοντικό Μοντέλο 65

Πολυπαραγοντικό Μοντέλο Διατροφικοί Δείκτες ΤΡΟΦΙΜΟ 3 ΤΡΟΦΙΜΟ 1 ΤΡΟΦΙΜΟ 2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ 1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ 2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ 3 ΕΚΒΑΣΗ Πολυπαραγοντικό Μοντέλο

Διατροφικοί Δείκτες Διατροφικός Δείκτης «αλγεβρικό μέτρο» του κατά πόσο ένα άτομο προσεγγίζει τις συστάσεις του προτύπου Διατροφικός Δείκτης 67

Διατροφικοί Δείκτες - Πλεονεκτήματα Δεν αποτελούν πλέον πρόβλημα: οι ακραίες συμπεριφορές η υπο ή υπερ εκτίμηση Επιλύεται το πρόβλημα της πολυσυγγραμμικότητας Που αντιμετωπίζουμε στην κλασσική διατροφική ανάλυση Αντιμετωπίζεται ευκολότερα ο συγχυτικός ρόλος της κατανάλωσης διαφόρων τροφίμων 68

Ακραίες Διαιτητικές Συμπεριφορές 69

Το πρόβλημα της πολυσυγραμμικότητας 70

Διατροφικοί Δείκτες Έτσι η χρήση των διατροφικών δεικτών στην αξιολόγηση της διατροφικής πρόσληψης… Φαίνεται περισσότερο δελεαστική από την εκτίμηση της πρόσληψης ενός τροφίμου ή ενός θρεπτικού συστατικού 71

Διατροφικοί Δείκτες Ιστορική αναδρομή Οι διατροφικοί δείκτες κάνουν την εμφάνιση τους στις αρχές της δεκαετίας του 1980 … για να αποτιμήσουν τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων, στο σύνολο τους, σε σχέση με χρόνια νοσήματα 72

Διατροφικοί Δείκτες Ιστορική αναδρομή Οι Διατροφικοί Δείκτες βρίσκουν εφαρμογή Τόσο στις επιδημιολογικές έρευνες Όσο και στις κλινικές δοκιμές Martinez-Gonzalez & Estruch Eur J Nutr 2004 73

“We used as a cut off point for all characteristics the corresponding median values specific for each sex. We a priori hypothesised that a diet with more of these components has beneficial health effects whereas a diet with fewer of these components would be less healthy”. Vegetables > median consumption +1 Legumes > median consumption +1 Fruits & nuts > median consumption +1 Cereals > median consumption +1 Salads > median consumption +1 Meat < median consumption +1 Dairy products < median consumption +1 Ethanol M 10-50 gr/d or F 5-25 gr/d +1 Score 0 - 8 74

Score 0 - 9 Vegetables > median consumption +1 Legumes > median consumption +1 Fruits & nuts > median consumption +1 Cereals > median consumption +1 Salads > median consumption +1 Fish > median consumption +1 Meat < median consumption +1 Dairy products < median consumption +1 Ethanol M 10-50 gr/d or F 5-25 gr/d +1 Score 0 - 9

Άλλοι Διατροφικοί Δείκτες Healthy Diet Index (HEI) Alternate Healthy Eating Index (AHEI) Diet Quality Index (DQI) Diet Quality Index Revised (DQI-R) Mediterranean Adequacy Index (MAI) … 78

Arvaniti & Panagiotakos Critical Reviews in Food Science and Nutrition 2008

Διατροφικοί Δείκτες βασισμένοι στο Μεσογειακό Διατροφικό Πρότυπο Kourlaba & Panagiotakos Maturitas 2009

Μεθοδολογία Κατασκευής Διατροφικών Δεικτών Δημιουργία των συνιστωσών του Δείκτη Ερωτήσεις συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων, διαιτητικές συμπεριφορές, κατανάλωση θρεπτικών συστατικών κλπ Συνήθως λίγες συνιστώσες, π.χ. 5 – 25 Βαθμονόμηση του Δείκτη Με βάση τις συστάσεις ή την άποψη του ερευνητή Μονότονη διακριτή ή συνεχής συνάρτηση Μη-μονότονη διακριτή ή συνεχής συνάρτηση 81

Ο βελτιωμένος αλγόριθμος του MedDietScore Panagiotakos et al Prev Med 2007 82

Συμπέρασμα Οι διατροφικοί δείκτες, ευρείας βαθμονόμησης, αποτελούν χρήσιμο εργαλείο για τη διατροφική έρευνα Έχουν καλύτερη διαγνωστική ακρίβεια Αποτυπώνουν περισσότερη πληροφορία 83

Ανάγκη… Βελτίωση των Διατροφικών Δεικτών Προσδιορισμός βαρών για κάθε συνιστώσα, μια και όλες οι συνιστώσες δεν έχουν την ίδια βαρύτητα με τη διερευνούμενη έκβαση Εύρεση της βέλτιστης βαθμονόμησης Αντιμετώπιση προβλημάτων όπως … Δυσταξινόμηση Σφάλμα καταγραφής 84

IPAQ

Ερωτήσεις αμηχανίας Ερωτήσεις τέτοιου είδους αφορούν προσωπικά δεδομένα πολλοί από τους ερωτώμενους αρνούνται να απαντήσουν ή δεν απαντούν με ειλικρίνεια Προσοχή! Υπάρχει διάκριση μεταξύ δημογραφικών και προσωπικών δεδομένων. Δεν προχωρούμε σε προσωπικές ερωτήσεις εκτός και αν αυτό επιβάλλεται από τη φύση της έρευνας Στην τελευταία περίπτωση οι ερωτήσεις πρέπει να είναι κατάλληλα διατυπωμένες ώστε να μην προκαλούν την οργή ή την ανειλικρινή αντιμετώπιση των ερωτώμενων

Τις περισσότερες φορές ZUNG-DRS   Σπάνια Μερικές φορές Αρκετές φορές Τις περισσότερες φορές Αισθάνομαι κακόκεφος και με άσχημη διάθεση 1 2 3 4 Το πρωί αισθάνομαι καλύτερα Κλαίω ή μου έρχεται να κλάψω Δυσκολεύομαι να κοιμηθώ το βράδυ Τρώω όσο έτρωγα συνήθως Μου αρέσει να κοιτάω, να μιλάω και να βρίσκομαι με ελκυστικές γυναίκες/άνδρες Παρατηρώ ότι χάνω βάρος Έχω πρόβλημα δυσκοιλιότητας Η καρδιά μου χτυπάει γρηγορότερα από το συνηθισμένο Κουράζομαι χωρίς να υπάρχει λόγος Το μυαλό μου είναι τόσο καθαρό όσο ήταν πάντα Μου είναι εύκολο να κάνω τα πράγματα που πάντα έκανα Είμαι ανήσυχος και δεν μπορώ να μείνω ακίνητος Είμαι αισιόδοξος για το μέλλον Είμαι περισσότερο ευερέθιστος από το συνηθισμένο Το βρίσκω εύκολο να παίρνω αποφάσεις Αισθάνομαι ότι είμαι χρήσιμος και με έχουν ανάγκη Η ζωή μου είναι αρκετά γεμάτη Νιώθω ότι θα ήταν καλύτερα για τους άλλους αν εγώ δεν υπήρχα Ακόμα απολαμβάνω τα πράγματα που συνήθιζα να κάνω

Κλίμακα CES-D