Θέματα γνωστικής ψυχολογίας Θέμα εργασίας : ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Διδάσκουσα:Βασιλάκη Ελένη ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ : Θέματα γνωστικής ψυχολογίας Θέμα εργασίας : Ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης-προγράμματα παρέμβασης Επιμέλεια :Αϊβαλής Οδυσσέας Αναστασοπούλου Ρεγγίνα

Τι είναι η δημιουργική σκέψη; Κατά τους Barron και Harrington(1981) η δημιουργική σκέψη ορίζεται ως εξής : Είναι η σκέψη η οποία οδηγεί σε δημιουργικά προϊόντα Είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος επίλυσης προβλημάτων Είναι η ικανότητα η οποία αποκαλύπτεται και μετριέται μέσα από την επίδοση σε ορισμένου τύπου έργα.

Τα στάδια της δημιουργικής σκέψης Προετοιμασία Προσπάθεια Εκκόλαψη Έμπνευση Αξιολόγηση

Τεχνικές ανάπτυξης δημιουργικής σκέψης Τεστ αποκλίνουσας σκέψης Guilford Τεστ δημιουργικής σκέψης Torrance Καταιγισμός αυθόρμητων ιδεών-brainstorming Ερωτήσεις SCAMPER Τα έξι καπέλα του de Bono Άγρια ιδέα Δημιουργική γραφή

Κατάλογος δημιουργικών ιδεών Κατάλογος ιδιοτήτων Το απάνθισμα Οι αναλογίες και οι μεταφορές

Τεστ αποκλίνουσας σκέψης Το τεστ αποκλίνουσας σκέψης του Guilford ελέγχει την διανοητική ικανότητα του ατόμου και χρησιμοποιεί τις ανοικτές ερωτήσεις ως μέσο. Η αποκλίνουσα σκέψη μετριέται με ψυχολογικά κριτήρια όπως η ευχέρεια σε ιδέες και σε συνειρμικές συνδέσεις, η εύρεση εναλλακτικών χρήσεων και η εκφραστική ευχέρεια.

Παράδειγμα Ο εκπαιδευτικός γράφει μια λέξη στον πίνακα όπως π. χ Παράδειγμα Ο εκπαιδευτικός γράφει μια λέξη στον πίνακα όπως π.χ. οικογένεια και ζητάει από τους μαθητές να αναπτύξουν μια συνειρμική δραστηριότητα, να λένε την πρώτη λέξη που τους έρχεται στο μυαλό, δίνοντας σύνολο έξι λέξεις και η 6η είναι η αρχή του επόμενου συνειρμικού συνόλου.

Τεστ δημιουργικής σκέψης Torrance Η αξιολόγηση της δημιουργικής σκέψης γίνεται με δύο τύπους : τις λεκτικές αποδείξεις που ονομάζονται παιχνίδια των ερωτήσεων, των συνεπειών και των μεταμορφώσεων ενός αντικειμένου τις γραπτές αποδείξεις για την κατάρτιση ενός σχεδίου και τη συμπλήρωση ενός σχεδίου παράλληλων γραμμών ή κύκλων

Παράδειγμα Οι μαθητές καλούνται να επινοήσουν διάφορα σχέδια με βάση τον κύκλο και να τα ονομάσουν

Καταιγισμός αυθόρμητων ιδεών-brainstorming Εφαρμόζεται για την ομαδική λύση προβλημάτων και τονίζει την ποσότητα ιδεών, γιατί υποστηρίζει ότι η ποσότητα τρέφει την ποιότητα. Η κριτική ασκείται αφού συγκεντρωθούν οι δυνατές ιδέες και χρειάζεται η επιλογή της καταλληλότερης.

Παράδειγμα 1 Ο εκπαιδευτικός προσδιορίζει ένα πρόβλημα που αφορά το σχολείο ή τους μαθητές και εφαρμόζοντας την τεχνική Κ .Α . Ι. βρίσκονται λύσεις. Παράδειγμα 2 Συζήτηση στην τάξη για λάθη που έκαναν οι μαθητές πρόσφατα και ποιες ιδέες βρήκαν να τα αντιμετωπίσουν.

Ερωτήσεις SCAMPER Είναι ερωτήσεις που χρησιμοποιούνται σε όλες τις τεχνικές δημιουργικής παραγωγής ιδεών. Παραδείγματα άλλες χρήσεις(πρόταση νέου τρόπου χρησιμοποίησης …) προσαρμογή(δείτε με τι άλλο μοιάζει) τροποποίηση(δώστε ένα διαφορετικό τέλος σε μια ιστορία) αντιστροφές(βρείτε το αντίθετο)

Τα έξι καπέλα του de Bono Η μέθοδος αυτή μπορεί να εφαρμοστεί κατά την επίλυση ενός προβλήματος με τρόπο συλλογικό.Η τάξη χωρίζεται σε υπο-ομάδες και κάθε ομάδα αντιπροσωπεύει ένα «σκεπτόμενο» καπέλο. Το άσπρο καπέλο είναι ουδέτερο και δεν περιέχει πληροφορίες. Το κόκκινο καπέλο αντιπροσωπεύει τα συναισθήματα,τους φόβους,τις επιθυμίες και τις προγνώσεις. Το μαύρο καπέλο είναι της σύνεσης και των επιφυλάξεων.

Το κίτρινο καπέλο είναι της θετικής σκέψης και της αισιοδοξίας Το κίτρινο καπέλο είναι της θετικής σκέψης και της αισιοδοξίας. Το πράσινο καπέλο εκπροσωπεί την δημιουργική σκέψη.Εκφράζει νέες ιδέες και εναλλακτικές προτάσεις. Το μπλε καπέλο εκφράζει τον έλεγχο,ρυθμίζει τη συμμετοχή,δίνει το λόγο και σχολιάζει τη διαδικασία.Είναι ο συντονιστής της δραστηριότητας. Οι μαθητές καλούνται να επιχειρηματολογήσουν για τον τύπο σκέψης που εκπροσωπούν και στη συνέχεια αλλάζουν τα χρώματα των καπέλων που εκπροσωπούν. ,

Άγρια ιδέα H άγρια ιδέα είναι μία παράξενη ιδέα για ένα πρόβλημα ή για μία κατάσταση και αποτελεί δείγμα αποκλίνουσας σκέψης.Έχει τρείς λειτουργίες:την ψυχολογική,την δημιουργική και την επικοινωνιακή. Η ψυχολογική συμβάλλει στην αναστολή του φόβου και ευνοεί την έκφραση.Η δημιουργική ευνοεί την παραγωγή πρωτότυπων λύσεων και η επικοινωνιακή δημιουργεί ευνοϊκότερες συνθήκες επικοινωνίας. Παραδείγματα άγριας σκέψης είναι ο «Δούρειος Ίππος» και ο «Γόρδιος δεσμός».

Δημιουργική γραφή Ο κύκλος της γραφής: Αρχική ιδέα Δημιουργική φάση Κριτική φάση Επιστροφή στην αρχή

Κατάλογος δημιουργικών ιδεών Κατά τους Davis και Roweton(1968), ο κατάλογος που προτείνουν βοηθά στην παραγωγή εξωτερικών αλλαγών σε προϊόντα : Α. πρόσθεσε ή αφαίρεσε κάτι Β. άλλαξε το χρώμα Γ. άλλαξε το υλικό Δ. άλλαξε τη διάταξη των διάφορων μερών ή τμημάτων του προιόντος Ε. άλλαξε το μέγεθος Στ. άλλαξε το σχήμα Ζ. άλλαξε το σχέδιο ή το ύφος

O κατάλογος του Whiting(1958) ο οποίος καθοδηγεί τη σκέψη με τη διατύπωση ερωτήσεων που αφορούν: Α. τη χρήση των προϊόντων Β. την προσαρμογή σε άλλες καταστάσεις Γ. την τροποποίηση του προϊόντος Δ. τη μεγέθυνση Ε. τη σμίκρυνση Στ. την υποκατάσταση Ζ. την αναδιάταξη Η. την αντιστροφή Θ. το συνδυασμό

Ο κατάλογος του Parnes(1967) ο οποίος αφορά ερωτήσεις που πρέπει να θέτουμε στον εαυτό μας όπως π.χ.: Α. ποιες είναι οι επιπτώσεις της λύσης επί του στόχου; Β. ποια άτομα ή ομάδες θίγονται; Γ. ποιο είναι το κόστος; Δ. τι υλικά ή μέσα απαιτούνται;

Κατάλογος ιδιοτήτων Οι κατάλογοι ιδιοτήτων καθοδηγούν τα άτομα πρώτα να καταγράψουν τις ιδιότητες ή τα χαρακτηριστικά του αντικειμένου που θέλουν να τροποποιήσουν και μετά να σχηματίσουν τους διάφορους δυνατούς συνδυασμούς. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγει κανείς τον κίνδυνο να ξεχάσει ή να μην παράγει όλους τους δυνατούς συνδυασμούς.

Παράδειγμα Τμήμα ρούχου ιδιότητα Γιακάς μυτερός, στρογγυλός Μανίκια κοντά,μακριά,γυριστά Μέση στενή,χαλαρή Φούστα μακριά ή ίσια

Το απάνθισμα Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στη μελέτη των ιδεών των άλλων ανθρώπων. Το σκεπτικό είναι ότι η επαφή με τις ιδέες των άλλων θα βοηθήσει στην παραγωγή νέων ιδεών.

Οι αναλογίες και οι μεταφορές Η στρατηγική που αποσκοπεί στη χρήση της αναλογίας για την παραγωγή νέων ιδεών μπορεί να συνοψιστεί στο: κάνε το άγνωστο γνωστό. Υπάρχουν τέσσερις τύποι αναλογίας: α. η προσωπική αναλογία β. η άμεση αναλογία γ. η συμβολική δραστηριότητα δ. η φανταστική αναλογία

Παραδείγματα Να σχεδιάσετε ή να περιγράψετε την εικόνα του μαθητή που νομίζετε ότι έχετε σήμερα. Να βρείτε 5 άμεσες αναλογίες. Αν θέλατε να χτίσετε ένα σπίτι πιο γρήγορα από το κανονικό, πώς θα το κάνατε; Να βρείτε 2 χαρακτηρισμούς για τις γυναίκες που συνέβαλαν αποφασιστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους.

Προγράμματα παρέμβασης Προαγωγική σκέψη Νοημοσύνη CoRT για την πλάγια σκέψη Φιλοσοφία για τα παιδιά του Lipman Πρακτική νοημοσύνη

Προαγωγική σκέψη Το πρόγραμμα αυτό των Covington, Cruthfield και Davies(1971), απευθύνεται σε παιδιά Ε’ και ΣΤ’ τάξης του δημοτικού. Συνίσταται σε μια σειρά αστυνομικών ιστοριών. Οι ήρωες των ιστοριών είναι δύο παιδιά που προσπαθούν να λύσουν αστυνομικά μυστήρια. Μαζί τους είναι ο «σοφός» θείος τους, ο οποίος τους κάνει υποδείξεις και τους εξηγεί τα λάθη τους.

«Νοημοσύνη» Το πρόγραμμα αυτό εφαρμόστηκε στη Βενεζουέλα(1986). Διήρκησε 3 χρόνια και περιλάμβανε 6 σειρές μαθημάτων η καθεμιά από τις οποίες κάλυπτε ένα θέμα(ή ικανότητα) με μια σειρά επιμέρους ενοτήτων. Για παράδειγμα, στη σειρά μαθημάτων 1 έλαβαν χώρα μαθήματα που αφορούσαν τα θεμέλια της σκέψης και τα αποτελέσματα έδειξαν διαφορά στις ικανότητες που διδάσκονταν.

CoRT για την πλάγια σκέψη Το πρόγραμμα αυτό αναπτύχθηκε από το de Bono(1968,1970) και αποσκοπεί στην καλλιέργεια της «πλάγιας» σκέψης, η οποία ανοίγει νέους δρόμους , ψάχνει για το διαφορετικό. Η «παρακαταθήκη γνωστικής έρευνας»(CoRT) αποτελείται από 6 ενότητες. Η ιδιομορφία του προγράμματος έγκειται σε μια σειρά ερωτήσεων που θέτει το άτομο στον εαυτό του.

Μια άλλη εκδοχή του προγράμματος με όνομα «μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε» έλαβε χώρα στη Βενεζουέλα από την υπουργό παιδείας M. de Sanchez, η οποία επεξέτεινε το αρχικό πρόγραμμα για μεγαλύτερη εξάσκηση στα διάφορα θέματα. Τα αποτελέσματα έδειξαν βελτίωση στο επίπεδο των αφηρημένων ιδεών.

Φιλοσοφία για τα παιδιά του Lipman - ανάλυση προτάσεων που αφορούν αξίες - διατύπωση υποθέσεων - ανακάλυψη εναλλακτικών δυνατοτήτων - εξέταση αναλογιών κ.α.

Πρακτική νοημοσύνη Στόχος του προγράμματος είναι να βοηθήσει τους μαθητές να σκεφτούν με κριτικό τρόπο για τον εαυτό τους, για τις απαιτήσεις του σχολείου και για το σχολικό περιβάλλον. Εκτός από τα κύρια μαθήματα(μαθηματικά, γραφή, ανάγνωση) γίνεται συστηματική γεφύρωση, σύνδεση δεξιοτήτων που διδάσκονται με προβλήματα της καθημερινής ζωής.

Συμπεράσματα Στα προγράμματα που αναφέρθηκαν το κύριο στοιχείο που παρατηρήθηκε ήταν ότι σε όλα τα προγράμματα υπήρχε βελτίωση στις δεξιότητες που διδάσκονταν και είχαν επιτυχία ως προς τις ειδικές ικανότητες που ασκούν. Γενικά, οι δημιουργικές ικανότητες υπόκεινται σε καλλιέργεια εφόσον υπάρχει μακροχρόνια άσκηση και οι δάσκαλοι συμμετέχουν ενεργά.