ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ 1.Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Α.ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Λίγα λόγια για τη Κωνσταντινούπολη Η Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε από τον Κωνσταντίνο τον Α’ στη θέση της αρχαίας πόλης Βυζάντιο (Βυζαντίς ), η ονομασία της οποίας παραπέμπει σε θρακική ονοματολογία . Στις 11 Μαΐου 330μ.Χ. οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης και πολλοί προσκεκλημένοι παρακολούθησαν μια μοναδική τελετή για τα εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας του Κωνσταντίνου, της Κωνσταντινούπολης ή Νέας Ρώμης. Με την τελετή αυτή έκλεισε ένα σαρανταήμερο εορταστικών εκδηλώσεων που σημαδεύτηκε από επίδειξη της αυτοκρατορικής γενναιοδωρίας, από κοπή ειδικών αναμνηστικών νομισμάτων και από θρησκευτικές τελετές, τόσο χριστιανικές όσο και παγανιστικές.

Τα τείχη και οι πύλες της Πόλης Πολύ νωρίς η πόλη οχυρώθηκε με τείχη που την περιτριγύριζαν από ξηρά και θάλασσα, με βαθιά τάφρο και πρόχωμα ανάμεσά τους. Πολυάριθμες πύλες εξασφάλιζαν την έξοδο και την είσοδο στην Πόλη από τα τείχη. Από αυτές έγιναν γνωστές: η Χρυσή Πύλη, για τη μεγαλόπρεπη διακόσμησή της, από όπου έμπαιναν θριαμβευτές οι αυτοκράτορες που επέστρεφαν από νικηφόρες εκστρατείες και η Κερκόπορτα , που σύμφωνα με την παράδοση, από αυτήν μπήκαν στην Πόλη οι Τούρκοι στρατιώτες του Μωάμεθ στις 29 του Μάη του 1453μ.Χ..

Τα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια Η Νέα Ρώμη προοριζόταν από την αρχή να γίνει η λαμπρότερη πολιτεία που υπήρξε ποτέ. Χαράχτηκαν δρόμοι και πλατείες, στολίστηκε με περίφημα οικοδομήματα, παλάτια, αρχοντικά, λουτρά .Με το πέρασμα των χρόνων καινούρια οικοδομήματα, δημόσια κτίρια, σχολεία, στάδια, αγορές, κάστρα, πύργοι και ναοί, περίφημοι για την αρχιτεκτονική και τον πλούτο τους, με σπουδαιότερο αντιπρόσωπό τους, τον ανυπέρβλητο ναό της Αγίας Σοφίας, προστέθηκαν κι έδωσαν στην Κωνσταντινούπολη τη λαμπρότητα και το μεγαλείο, που την έκανε το καύχημα της βυζαντινής. Από τα λαμπρά δημόσια κτίρια, τα σπουδαιότερα ήταν το Μέγα Παλάτιον ή Ιερόν Παλάτιον . Αυτό ήταν ένα εκτενές συγκρότημα ανακτόρων στην Kωνσταντινούπολη , που στέγαζε την αυτοκρατορική οικογένεια και τις διοικητικές υπηρεσίες κατά την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Άλλα σημαντικά δημόσια κτίρια ήταν το Σενάτο (έδρα της Συγκλήτου), το Πρυτανείο, το Καπιτώλιο, το Πραιτώριο το Μέγα, έδρα του έπαρχου, το Κριαιστώριο ένα είδος γενικού Λογιστήριου .

Κοντά στα δημόσια κτίρια αναφέρονται και τα διάφορα ιδιωτικά, με λαμπρά συμπλέγματα οικοδομημάτων, κήποι και ναοί, όπως του Ανθέμιου, του Αντίοχου,του Πρόγου και πολλών άλλων επιφανών αντρών. Τα δημόσια και τα ιδιωτικά οικοδομήματα τα συναγωνίζονταν σε αρχιτεκτονική τελειότητα, πλούτο και υπέροχη διακόσμηση, οι πολυάριθμοι ναοί και τα μοναστήρια που ξεπερνούσαν τα 463. Από τα μοναστήρια και τους ναούς ελάχιστα απομένουν σήμερα. Πολλά από αυτά, που κιόλας είχαν ερημώσει στους τελευταίους δύο αιώνες της παρακμής της βυζαντινής αυτοκρατορίας, τα μετέτρεψαν σε τζαμιά οι Τούρκοι. Δε θα πρέπει να ξεχάσουμε ν' αναφέρουμε κι όλες εκείνες τις περίφημες βιβλιοθήκες , που χρησίμεψαν στην πνευματική κίνηση των βυζαντινών χρόνων και που υπήρχαν στα διάφορα μοναστήρια, δημόσια ιδρύματα καθώς και σπίτια των πλούσιων και μορφωμένων αντρών εκείνης της εποχής. Φοβερές καταστροφές έπαθαν οι βιβλιοθήκες και στις δύο αλώσεις της Κωνσταντινούπολης , στα 1204μ.Χ. και στα 1453μ.Χ, όταν πολύτιμα χειρόγραφα βιβλία έγιναν παρανάλωμα της φωτιάς.

Η πόλη μέσα από τα τείχη χωριζόταν σε 14 ρεγιώνες (περιοχές, συνοικίες), που καθεμιά τους περιλάμβανε κάμποσα επίσημα κτίρια, λαμπρά μέγαρα κι άλλες απλές ιδιωτικές οικίες. Όλα σχεδόν τα σπίτια της έβλεπαν στη θάλασσα που την περιέβαλλε . Ο Κωνσταντίνος όρισε ότι σε κανένα κτίσμα δεν επιτρεπόταν να εμποδίζει τη θέα των γειτόνων του. Την κυκλοφορία την εξασφάλιζαν πλήθος στενά, ανηφορικά κι δρομάκια , ενώ στα κεντρικά σημεία, μεγάλοι δρόμοι, με αγάλματα κι άλλα έργα τέχνης από τη μια κι από την άλλη μεριά. Ο σπουδαιότερος δρόμος στην Κωνσταντινούπολη ήταν η περίφημη Μέση οδός. Οι πλατείες και οι αγορές ήταν χώροι συνάντησης και καθημερινής επικοινωνίας των Βυζαντινών. Η μεγαλύτερη από αυτές έφερε το όνομα του ιδρυτή της και ήταν στο μέσο της Μέσης λεωφόρου, που διέσχιζε την πόλη. Κοντά της ήταν οι αγορές των αυτοκρατόρων Θεοδοσίου και Αρκαδίου και άλλες.

Ο ιππόδρομος Ο Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης, που είχε πρότυπο τον Circus Maximus της Ρώμης, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους. Η βυζαντινή εκδοχή του είχε μήκος μεταξύ 450 και 480 μέτρων, εξωτερικό πλάτος 117 μέτρα και εσωτερικό πλάτος περίπου 80 μέτρα. Υπολογίζεται ότι χωρούσε περίπου 100.000 άτομα.1 Το νοτιοδυτικό ημικυκλικό άκρο (η σφενδόνη) επιστεφόταν με μια κιονοστοιχία.Στο ευθύ (βορειοανατολικό) άκρο υπήρχαν δώδεκα πύλες (carceres, κάγκελα ή θύραι) που είχαν τη δυνατότητα να ανοίγουν συγχρόνως με αυτόματο μηχανισμό. Σε έναν πύργο πάνω από αυτές τις πύλες είχαν στηθεί τα περίφημα τέσσερα χάλκινα άλογα, τα οποία μετά το 1204 τα πήραν οι Ενετοί και τα τοποθέτησαν πάνω από την πύλη της βασιλικής του Αγίου Μάρκου.2 Στο μέσο περίπου της ανατολικής πλευράς, πάνω από τα καθίσματα, ήταν τοποθετημένο το αυτοκρατορικό θεωρείο (κάθισμα), το οποίο συνδεόταν με το Μέγα Παλάτιο, που βρισκόταν πίσω από τον Ιππόδρομο.

Στο κέντρο του στίβου εκτεινόταν ένα χαμηλό φράγμα (εύριπος ή spina),3 γύρω από το οποίο πραγματοποιούνταν οι αρματοδρομίες, με φορά αντίθετη προς εκείνη των δεικτών του ρολογιού. Σε κάθε άκρο του ευρίπου υπήρχε ένας πάσσαλος (καμπτήρ) που όριζε το σημείο στροφής, ενώ κατά μήκος του φράγματος ήταν τοποθετημένα διάφορα διακοσμητικά στοιχεία, καθώς επίσης και πλαίσια, καθένα από τα οποία συγκρατούσε μεταλλικά ομοιώματα επτά δελφινιών· αυτά περιστρέφονταν με τη σειρά, για να ενημερώνουν τους θεατές για τη ροή των επτά γύρων που αντιστοιχούσαν σε κάθε αγώνα. Σε αυτούς τους αγώνες, που πραγματοποιούνταν σε σταθερές ημερομηνίες κάθε έτος, έπαιρναν μέρος ηνίοχοι, καθένας με ένα τέθριππο (μία δίτροχη άμαξα που συρόταν από μία τετράδα άλογα). Στα διαλείμματα, ακροβάτες, χορευτές και μουσικοί πρόσφεραν ψυχαγωγία.

Το Ιερό Παλάτιον Το Μέγα Παλάτιον ή Ιερόν Παλάτιον (λατινικά: Sacrum Palatium, τούρκικα: Büyük Saray) ήταν εκτενές συγκρότημα ανακτόρων στην Κωνσταντινούπολη, που στέγαζε την αυτοκρατορική οικογένεια και τις διοικητικές υπηρεσίες κατά την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Θεμελιώθηκε από τον Κωνσταντίνο τον Μεγάλο και αποτέλεσε κέντρο της διοίκησης του αχανούς κράτους για περισσότερα από 800 χρόνια. Η περιοχή που καταλάμβανε πιστεύεται πως καλύπτει τη σημερινή έκταση όπου βρίσκεται το Μπλε Τζαμί. Πολύ κοντά στο ανάκτορο βρισκόταν ο Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης, τα Λουτρά του Ζευξίππου, το Αυγουσταίον, οι εκκλησίες της Αγίας Σοφίας και της Αγίας Ειρήνης, η Μέση οδός, καθώς και οι Αγορές του Κωνσταντίνου και του Θεοδοσίου.

Αγία Σοφία Ο Βυζαντινός Ναός της Ύπατης Σοφίας του Ένσαρκου Λόγου του Θεού, περισσότερο γνωστή ως Αγία Σοφία ή Αγιά-Σοφιά, (τουρκικά Ayasofya, λατινικά Sancta Sophia ή Sancta Sapientia), γνωστός και ως Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας ή απλά Η Μεγάλη Εκκλησία , ήταν από το 360 μέχρι το 1453 ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση την περίοδο 1204 - 1261 κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός, ενώ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε τέμενος, μέχρι το 1934 και αποτελεί σήμερα μουσειακό χώρο (τουρκικά Ayasofya Müzesi).

Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά την οθωμανική περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον 6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄ από τους μηχανικούς Ανθέμιο από τις Τράλλεις (σημ. Αϊδίνιο) και Ισίδωρο από τη Μίλητο. Στο ίδιο σημείο, επί του πρώτου λόφου της Κωνσταντινούπολης και σε κοντινή απόσταση από το Μέγα Παλάτιον και τον Ιππόδρομο της πόλης, είχαν χτιστεί παλαιότερα δύο ακόμα ναοί που καταστράφηκαν από πυρκαγιά.

Το οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρουλαίας βασιλικής και συνδυάζει στοιχεία της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά, όπως στο τέμενος του Σουλεϊμάν και στο Σουλταναχμέτ τζαμί. Εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της, η Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμό της, που ωστόσο υπέστη σοβαρές καταστροφές κυρίως από τις βαρβαρότητες των Τούρκων κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.

Φόρουμ του Κωνσταντίνου Οι πηγές αναφέρουν ότι στο Forum του Κωνσταντίνου υπήρχαν 33 έργα τέχνης μνημειακού χαρακτήρα: ανάμεσά τους ο κίονας από πορφυρίτη λίθο πάνω στον οποίο έστεκε άγαλμα του Κωνσταντίνου, ρωμαϊκό Παλλάδιο,ένα σύμπλεγμα Πάρη, Ήρας και Αφροδίτης, ένα άγαλμα της Αθηνάς, μία Θέτιδα και ένας ελέφαντας. Υπήρχαν επίσης δώδεκα μορφές από Σειρήνες ή «επίχρυσους ιππόκαμπους». Τα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν ακόμη φέρει στο φως ένα θραύσμα από δελφίνι και μια κεφαλή Τιβερίου.

Βοζίκη Θεοδοσία Αμανατίδη Γεωργία Καλπάκα Μαρία Σχολείο: 2ο Γυμνάσιο Αρτέμιδος Τάξη: Β΄1