Εισήγηση στην Ημερίδα: Χρέος και Τράπεζες Πάντειο Πανεπιστήμιο, 9 Νοεμβρίου 2014 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΡΙΟΛΗΣ Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο & Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών Δημήτρης Μπάτσης

Δομή Εισήγησης 1. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2. ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΖΗΤΗΣΗΣ-ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 3. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΕΩΣ 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Τα κύρια και αλληλένδετα ζητήματα της ελληνικής οικονομίας:  Ύφεση-Ανεργία  Καθαρές Επενδύσεις: αρνητικές!  Καθαρή Εθνική Αποταμίευση: αρνητική!  Δημόσιο Έλλειμμα και Χρέος  Χαμηλή Διεθνής Ανταγωνιστικότητα, Εξωτερικό Έλλειμμα και Χρέος

Θεωρία Ενεργού Ζητήσεως των Marx, Kalecki, Keynes: ΕΝΕΡΓΟΣ ΖΗΤΗΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟ ΠΡΟΪΟΝ

 ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ)  ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ  ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ [-] ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑ [+] ΕΠΙΤΟΚΙΟ [-] ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝ [+] ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΗΜΕΔΑΠΗΣ [-] ΚΑΘΑΡΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΑΛΛΟΔΑΠΗΣ [+] ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ [+] (ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ & ΕΝΕΡΓΟΣ ΖΗΤΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ) ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΕΣ ΜΙΣΘΟΙ

Όταν το σύστημα βρίσκεται σε ύφεση, πρέπει ένας, τουλάχιστον, τομέας να λειτουργήσει ως «ατμομηχανή», δηλαδή να καθοδηγήσει την τόνωση της ενεργού ζητήσεως.

 ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ: Σε δεινή θέση, αποστραγγίζεται με φόρους, πολύ περιορισμένες προοπτικές κερδοφορίας.  ΔΗΜΟΣΙΟΣ: Φορτωμένος με χρέη, αποδιαρθρώνεται περαιτέρω μέσω της ασκούμενης συσταλτικής πολιτικής, και είναι δομικά περιορισμένος βάσει των «Κριτηρίων του Μάαστριχτ».  ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ: Παρά τη σημαντική εσωτερική υποτίμηση, δεν φαίνεται ότι μπορεί να συμβάλλει. Κυρίως, διότι: (α) χρησιμοποιεί το ευρώ, δηλαδή ένα «σκληρό» νόμισμα, και (β) ανταγωνίζεται πολύ πιο τεχνολογικά προηγμένες ευρωζωνικές οικονομίες επί τη βάσει οιονεί- απολύτων (και όχι συγκριτικών, όπως λέγεται) πλεονεκτημάτων κόστους.

Άνευ δομικών μεταβολών, ποια θα ήταν η βέλτιστη πολιτική τόνωσης της ενεργού ζητήσεως για την ελληνική οικονομία; Σε ποια εμπορεύματα/κλάδους θα έπρεπε να τονωθεί η ζήτηση, ούτως ώστε να ικανοποιηθούν, ταυτοχρόνως, τα ακόλουθα κριτήρια: 1 ον. Να αυξηθούν (κατά το μέγιστο δυνατόν) το προϊόν και η απασχόληση της εργασίας. 2 ον. Να συμπιεστεί το δημόσιο έλλειμμα. 3 ον. Να βελτιωθεί το εξωτερικό ισοζύγιο.

Η απάντηση προϋποθέτει τον υπολογισμό των «σραφφαϊανών- εμπορευματικών πολλαπλασιαστών» του συστήματος. Στην απλή εκδοχή του, ο υπολογισμός έχει (κατά προσέγγιση) ως εξής: Δ Υ j ≈ Π j ΔΖ j όπου ΔΥ j είναι η μεταβολή του εγχώριου καθαρού προϊόντος, η οποία προκαλείται από αύξηση της ενεργού ζητήσεως για το εμπόρευμα j κατά ΔΖ j, και Π j = 1 / {1 – (1 – τ) [(s p – s w ) (w j / π L j ) + (1 – s p – m j )]} > 0 είναι ο πολλαπλασιαστής του εμπορεύματος j. Από τον υπολογισμό, λοιπόν, 3969 πολλ/στών της ελληνικής οικονομίας (Μαριόλης και Σώκλης, 2014), 1 προκύπτει ότι η βέλτιστη πολιτική δομείται ως ακολούθως:

1. Αύξηση της κρατικής κατανάλωσης για τα εμπορεύματα:  Υπηρεσίες επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης.  Υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης και άμυνας, υπηρεσίες υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης.  Υπηρεσίες εκπαίδευσης.  Υπηρεσίες ανθρώπινης υγείας.  Υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας. 2. Αύξηση των επενδύσεων για το εμπόρευμα:  Υπηρεσίες επισκευής και εγκατάστασης μηχανημάτων και εξοπλισμού.

3. Επιλεκτική μείωση τμημάτων της κρατικής κατανάλωσης για τα εμπορεύματα:  Υπηρεσίες δημιουργικές, τέχνης και διασκέδασης, υπηρεσίες βιβλιοθηκών, αρχειοφυλακείων, μουσείων και άλλων πολιτιστικών υπηρεσιών, υπηρεσίες τυχερών παιχνιδιών και στοιχημάτων.  Αθλητικές υπηρεσίες και υπηρεσίες διασκέδασης και ψυχαγωγίας. 4. Υποκατάσταση της κρατικής με την εξωτερική ζήτηση (εξαγωγές) για τα εμπορεύματα:  Υπηρεσίες χονδρικού και λιανικού εμπορίου και υπηρεσίες επισκευής μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών.  Υπηρεσίες χονδρικού εμπορίου εκτός των μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών.  Υπηρεσίες λιανικού εμπορίου εκτός των μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών.  Υπηρεσίες παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών, βίντεο, τηλεοπτικών προγραμμάτων, ηχογραφήσεων, μουσικών εκδόσεων, προγραμματισμού και τηλεοπτικών εκπομπών.

 Υπηρεσίες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και άλλων συναφών δραστηριοτήτων, και υπηρεσίες πληροφοριών. 5. Αύξηση της εξωτερικής ζητήσεως για τα εμπορεύματα:  Προϊόντα δασοκομίας, υλοτομίας.  Προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας.  Βασικά μέταλλα.  Υπηρεσίες πλωτών μεταφορών.  Υπηρεσίες επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης.

Ι. Για κάθε 1 μονάδα (= 1 εκατ. ευρώ) μεταβολής της ζήτησης, αυτή η πολιτική θα οδηγούσε (κατά Μέσο Όρο) σε:  Αύξηση του προϊόντος κατά 1.18 μονάδες.  Αύξηση της απασχόλησης κατά 45 μονάδες (απασχολούμενοι).  Μείωση του δημοσίου ελλείμματος κατά 0.35 μονάδες (μέσος φορολογικός συντελεστής ≈ 0.30).  Βελτίωση του Εξωτερικού Ισοζυγίου Αγαθών και Υπηρεσιών κατά 0.95 μονάδες. ΙΙ. Ωστόσο, είναι πολύ συζητήσιμο το εάν αυτή η πολιτική μπορεί όντως να εφαρμοστεί. Εμφανίζει τα εξής προβλήματα: Π1. Προϋποθέτει σημαντικές αυξήσεις εξαγωγών, οι οποίες κάθε άλλο παρά φαίνεται ότι δύνανται να πραγματοποιηθούν.

Π2. Προϋποθέτει σημαντικές ανακατανομές δημοσίων δαπανών από εμπορεύματα, όπου οι δημόσιες δαπάνες είναι ήδη σχετικά χαμηλές, σε εμπορεύματα, όπου οι δημόσιες δαπάνες είναι ήδη σχετικά υψηλές. Άρα, δεν έχει ευρεία περιθώρια εφαρμογής. Π.3. Βασίζεται σε παρά σε πολύ λίγα εμπορεύματα του τομέα της βιομηχανίας. Ειδικότερα, για κάθε 1 μονάδα αύξησης της ζήτησης, τα αποτελέσματα, ανά τομέα, έχουν ως εξής (Μέσοι Όροι):  ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Προϊόν = 1.03, Απασχόληση = 25.8, Εισαγωγές =  ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ: Προϊόν = 1.05, Απασχόληση = 57, Εισαγωγές =  ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: Προϊόν = 0.74, Απασχόληση = 20, Εισαγωγές =  ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ: Προϊόν = 1.22, Απασχόληση = 27, Εισαγωγές =  ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: Προϊόν = 1.55, Απασχόληση = 41, Εισαγωγές = Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι ο τομέας της βιομηχανίας υστερεί αισθητά, πράγμα που δηλώνει ότι οι μακροχρόνιες αναπτυξιακές προοπτικές της σύνολης οικονομίας πρέπει να κριθούν ως περιορισμένες («Νόμοι του Kaldor»). 2

ΙΙΙ. ΘΕΡΑΠΕΙΑ; Π1. ΕΞΑΓΩΓΕΣ: Μείωση μισθών ή αύξηση της παραγωγικότητας ή εξωτερική υποτίμηση. 3 Αύξηση Διεθνούς Ανταγωνιστικότητας όπου e είναι το ποσοστό υποτίμησης και το ε p η ελαστικότητα των ημεδαπών τιμών ως προς το ποσοστό υποτίμησης, η οποία εκτιμάται ότι δεν είναι μεγαλύτερη από 0.19 (Μαριόλης και Κάτσινος, 2011). 4 Άρα, για π.χ. e = 50%, προκύπτει q = 37% (Πρωτογενής τομέας = 40%, Βιομηχανία = 31%, Υπηρεσίες = 40%).

Π.2. ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ: «Επιθετική πολιτική» δημοσίων δαπανών με χρηματοδότηση μέσω: δανεισμού ή φορολογίας ή έκδοσης νέου χρήματος. Πληθωρισμός (%) = m – ε Y y – ε i i {ε Y > 0, y > 0, ε i < 0, i < 0} Πληθωρισμός < m Αύξηση Ιδιωτικών Επενδύσεων (και Κατανάλωσης) 5

Αντιπροσωπευτικός Υπολογισμός Αύξηση κρατικών δαπανών κατά 6 δισ. ευρώ (m = 7.5%) σε ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ & ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ οδηγεί σε 252 χιλ. θέσεις εργασίας και σε αύξηση του προϊόντος κατά 6.8 δισ. ευρώ (y = 4.6%). 6 Εκτιμάται ότι ε Y = Άρα: Πληθωρισμός < 4.3%-4.7%

Π.3. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: Δομική μεταβολή της παραγωγής, με επικέντρωση στα εμπορεύματα υψηλής εισοδηματικής ελαστικότητας ζήτησης (χαμηλής έντασης ανειδίκευτης εργασίας και φυσικών πρώτων υλών, υψηλής έντασης ειδικευμένης εργασίας και τεχνολογίας). Υπό τις παρούσες συνθήκες (και άνευ εξωτερικού δανεισμού), εκτιμάται (Μαριόλης, 2012) 7 ότι η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να «τρέξει» παρά στο 60% (το πολύ!) του ρυθμού μεγέθυνσης των εμπορικών της εταίρων, όπως δηλώνει ο «Νόμος του Thirlwall»: Ρυθμός Ανάπτυξης Ελλ. Οικον.= (ε / ε * ) y * ≤ 60% y * όπου ε (ε * ) είναι η εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης εξαγωγών (εισαγωγών) της ελληνικής οικονομίας, και y * ο μέσος ποσοστιαίος ρυθμός μεγέθυνσης των εμπορικών εταίρων (βλέπε και Economakis et al., 2014). 8 Δομική Μεταβολή ε ↑ και ε * ↓

Σ1. Η «μικροσκοπική» εξέταση των πολλαπλασιαστών δείχνει ότι, ακόμα και εντός του ευρωζωνικού πλαισίου «μόνιμης υπότασης» (Μπάτσης, 1947, σελ. 139), υπήρχαν κάποια περιθώρια για μία διπλά στοχευμένη πολιτική: 1 ον. Ανακατανομής των δημοσίων δαπανών. 2 ον. Εξαγωγικής προώθησης εκείνων ακριβώς των εμπορευμάτων, τα οποία εμφανίζουν τους ευνοϊκότερους πολλαπλασιαστές. Μία τέτοια πολιτική θα οδηγούσε σε άμβλυνση της ύφεσης. Αντιθέτως, οι ελληνικές κυβερνήσεις όχι μόνον εφάρμοσαν «οριζόντιες πολιτικές», δηλ. γενικής περικοπής δαπανών και μισθών, αλλά και βάσισαν αυτές τις πολιτικές σε μελέτη (για «τον πολλαπλασιαστή») άλλων, δηλ. της «Διεθνούς των Δανειστών», η οποία ήταν, εκ των προτέρων, μεθοδολογικά απαρχαιωμένη ή μονομερής (αφού δεν λάμβανε υπόψη τις διατομεακές συνδέσεις – άρα, την ύπαρξη συνόλου πολλαπλασιαστών) και αποδείχθηκε, εκ των υστέρων, εσφαλμένη.

Σ2. Στις αναγκαίες συνθήκες για την εφαρμογή βέλτιστης, βραχυχρονίως, και βιώσιμης, μακροχρονίως, πολιτικής πρέπει να περιλαμβάνονται: 9 1 ον. Εξωτερική Υποτίμηση. 2 ον. Έκδοση Νέου Χρήματος. 3 ον. Δομική Μεταβολή ( Αύξηση Παραγωγικότητας). Όμως, εντός της Ευρωζώνης, αλλά και της ΕΕ, αυτό είναι αδύνατον!