ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΙΙ 7η Διάλεξη

Στόχοι Να μάθουμε τις διάφορες μορφές διάρθρωσης της αγοράς Να τις συγκρίνουμε και αντιπαραβάλλουμε Να κατανοήσουμε τις υποθέσεις του τέλειου ανταγωνισμού Να κατανοήσουμε τις υποθέσεις και τα χαρακτηριστικά του μονοπωλίου Να είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε διαγραμματικά για τον τέλειο ανταγωνισμό και το μονοπώλιο: την παραγωγή που μεγιστοποιεί το κέρδος, την τιμή πώλησης, το επίπεδο κάθε υπερκανονικού κέρδους ή ζημίας, την επιχείρηση και την αγορά σε κατάσταση ισορροπίας

Εισαγωγή Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται σε 4 ερωτήματα που αφορούν όλες τις επιχειρήσεις: Ποια ποσότητα θα προσφερθεί στην αγορά? Ποια τιμή μπορεί να χρεωθεί? Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Τα συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη?

Περιγραφή αγοράς Εάν περιγράψουμε τις αγορές με βάση την ανταγωνιστικότητά τους, μπορούμε να τις κατατάξουμε σε μια κλίμακα ανταγωνιστικότητας ως εξής:

Τέλειος ανταγωνισμός Το υπόδειγμα αυτό εξαρτάται από τις ακόλουθες υποθέσεις: Υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις στην αγορά ώστε καμία να μην μπορεί να επηρεάσει την τιμή της αγοράς μεταβάλλοντας την προσφορά της Κάθε επιχείρηση παράγει το ίδιο προϊόν (ομοιογενές) Υπάρχει ελευθερία εισόδου-εξόδου των επιχειρήσεων στην αγορά Υπάρχει τέλεια πληροφόρηση από πλευράς παραγωγών και καταναλωτών Η επιχείρηση στον τέλειο ανταγωνισμό απεικονίζεται ως εξής

Παράδειγμα Υποθέτουμε ότι μια επιχείρηση λειτουργεί σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού και η τιμή αγοράς του προϊόντος είναι 50 λεπτά/μονάδα Ζητούμενες μονάδες Τιμή Συνολικά έσοδα Μέσα έσοδα Οριακά έσοδα 5 50λ 250λ 10 500λ 15 750λ 20 1.000λ 25 1.250λ

Παράδειγμα Άρα, η ζήτηση, η τιμή, τα μέσα και τα οριακά έσοδα μπορούν να απεικονιστούν με την ίδια οριζόντια ευθεία γραμμή, σε ένα γράφημα που παρουσιάζει την επιχείρηση σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού Ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα που θέσαμε στην αρχή της διάλεξης αυτής, ήτοι: Τι ποσότητα θα προσφερθεί στην αγορά? Τι τιμή μπορεί να χρεωθεί? Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Τι συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη?

Απάντηση στο 1ο ερώτημα: Τι ποσότητα θα προσφερθεί στην αγορά? Κανόνας : Η επιχείρηση θα παράγει την εκροή εκείνη στην οποία τα οριακά έσοδα (MR) θα είναι ίσα με το οριακό κόστος (MC) Ο κανόνας αυτός είναι πολύ σημαντικός εάν η μεγιστοποίηση του κέρδους αποτελεί το βασικό στόχο της επιχείρησης Ας δούμε τα παραπάνω με τη βοήθεια ενός αριθμητικού παραδείγματος Το κέρδος ορίζεται ως Συνολικά Έσοδα (TR)-Συνολικά Κόστη (TC) και άρα, η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των 2 είναι το μέγιστο κέρδος

Κόστη και έσοδα Ποσότητα εκροής (Q) Συνολικά έσοδα (TR) Συνολικό κόστος (TC) Κέρδος (TR-TC) Οριακά έσοδα (MR) Οριακό κόστος (MC) 5 250 225 25 50 28 6 300 257 43 32 7 350 296 54 39 8 400 346 9 450 410 40 64 10 500 489 11 79

Απάντηση στο 2ο ερώτημα: Τι τιμή μπορεί να χρεωθεί? Στην περίπτωση του τέλειου ανταγωνισμού, η μόνη τιμή που μπορεί να χρεωθεί είναι η δεδομένη τιμή αγοράς, η οποία είναι η τιμή που θα καταβληθεί από τους καταναλωτές για κάθε ποσότητα που θέλει να προσφέρει η επιχείρηση στην αγορά

Απάντηση στο 3ο ερώτημα: Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Σχολιασμός με βάση το προηγούμενο σχήμα Το ορθογώνιο ΟΡχQ αντιστοιχεί στα συνολικά έσοδα (συνολικό κόστος + υπερκανονικό κέρδος) Το ορθογώνιο OcCQ αντιστοιχεί στο συνολικό κόστος παραγωγή ολόκληρης της εκροής OQ Άρα, το ορθογώνιο PxCc αντιστοιχεί στο υπερκανονκό κέρδος (απάντηση και στο 4ο ερώτημα: Τα συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη?)

Απάντηση στο 3ο ερώτημα: Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Ερώτημα : Γιατί το κέρδος χαρακτηρίζεται υπερκανονικό? Απάντηση : Διότι στα κόστη μιας επιχείρησης συμπεριλαμβάνονται τα κόστη όλων των συντελεστών παραγωγής (και η αμοιβή του επιχειρηματία-κανονικό κέρδος) και άρα, στην καμπύλη AC περιλαμβάνεται και ένα μέγεθος κανονικού κέρδους για τον επιχειρηματία

Απάντηση στο 3ο ερώτημα: Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Όταν υπάρχει υπερκανονικό κέρδος από μια επιχείρηση θα το δουν οι άλλες επιχειρήσεις (τέλεια πληροφόρηση) και θα συμμετάσχουν στην αγορά για να επωφεληθούν Θα έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία παραγωγής (υπόθεση ελεύθερης εισόδου) και θα γνωρίζουν τις τιμές και τη διαθεσιμότητα των απαραίτητων παραγωγικών συντελεστών Όταν μπουν νέες επιχειρήσεις στην αγορά θα ζητήσουν παραγωγικούς συντελεστές (άρα η ζήτησή τους θα αυξηθεί, ενώ η προσφορά τους-βραχυπρόθεσμα- είναι σταθερή) Κατά συνέπεια οι τιμές των παραγωγικών συντελεστών θα αυξηθούν για όλες τις επιχειρήσεις, επομένως τα κόστη παραγωγής θα αυξηθούν για όλες τις επιχειρήσεις και άρα, η καμπύλη AC θα ευρεθεί σε υψηλότερο σημείο για όλες τις επιχειρήσεις Βλ. σχήμα επόμενης διαφάνειας

Απάντηση στο 3ο ερώτημα: Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Τι τιμή θα χρεωθεί? Η τιμή ΟΡ (τιμή αγοράς) Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Αντίστοιχα του ορθογωνίου OQxP Τα συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη? Υπάρχουν ζημιές αντίστοιχες προς το ορθογώνιο OcCQ Οι επιχειρήσεις, για να αποφύγουν τις ζημιές, θα εγκαταλείψουν τον κλάδο → θα μειωθεί η ζήτηση παραγωγικών συντελεστών → οι τιμές τους θα μειωθούν (αφού η προσφορά τους είναι σταθερή) → τα συνολικά κόστη θα μειωθούν → η καμπύλη AC θα μετακινηθεί προς τα κάτω και θα ισορροπήσει η κατάσταση στο σημείο που παρουσιάζεται στην επόμενη διαφάνειας

Ισορροπία της επιχείρησης Αφού οι επιχειρήσεις βγάζουν τώρα ένα κανονικό κέρδος (το απαιτούμενο ώστε ο επιχειρηματίας να διατηρήσει τους συντελεστές στην τρέχουσα χρήση τους), δε θα υπάρχει πλέον κίνητρο για άλλες επιχειρήσεις να μπουν ή να εγκαταλείψουν την αγορά Άρα, η επιχείρηση ευρίσκεται σε ισορροπία, δηλαδή δεν είναι απαραίτητη μια περαιτέρω προσαρμογή Σε αυτό το σημείο αγορά και επιχείρηση ευρίσκονται σε ισορροπία (η διπλή αυτή ισορροπία απεικονίζεται στην επόμενη διαφάνεια)

Μονοπώλιο (καθαρό μονοπώλιο) Καθαρός μονοπωλητής : η μόνη επιχείρηση που προμηθεύει την αγορά Άρα, μονοπωλητής = αγορά, και για την ανάλυση δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ αγοράς και επιχείρησης Θέτουμε τα ίδια 4 ερωτήματα: Τι ποσότητα θα προσφερθεί στην αγορά? Τι τιμή μπορεί να χρεωθεί? Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Τι συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη?

Γραφική απεικόνιση της αγοράς

Μονοπώλιο (καθαρό μονοπώλιο) Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς συμπίπτει με την καμπύλη μέσων εξόδων του μονοπωλητή (D=AR) Η καμπύλη προσφοράς της αγοράς συμπίπτει με καμπύλη οριακού εσόδου του μονοπωλητή (S=MC) Για να απαντηθούν τα 4 ερωτήματα πρέπει να φέρουμε τις καμπύλες MR, και AC του μονοπωλητή (βλ. σχήμα της επόμενης διαφάνειας)

Οριακά έσοδα και μέσα κόστη του μονοπωλητή Η καμπύλη MR βρίσκεται κάτω από την καμπύλη ΑR διότι η καμπύλη ΑR είναι η καμπύλη ζήτησης και έχει αρνητική κλίση Άρα, προκειμένου να πωληθούν μεγαλύτερες ποσότητες πρέπει να μειωθεί η τιμή όλων των μονάδων Το ακόλουθο αριθμητικό παράδειγμα το εξηγεί

Γιατί τα οριακά έσοδα (MR) είναι μικρότερα από τα μέσα έσοδα (AR) Ζητούμενες μονάδες Τιμή Συνολικά έσοδα Μέσα έσοδα Οριακά έσοδα 5 50λ 250λ 10 45λ 450λ 40λ 15 600λ 30λ 20 35λ 700λ 20λ 25 750λ 10λ

Γιατί τα οριακά έσοδα (MR) είναι μικρότερα από τα μέσα έσοδα (AR) Προκειμένου να πωληθούν 15 μονάδες, η τιμή πρέπει να μειωθεί σε 40λ και για τις 15 μονάδες Οι πρώτες 5 δεν πωλούνται στην τιμή των 50λ, ούτε οι επόμενες 5 στην τιμή των 45λ Μόνο οι τρίτες 5 μονάδες πωλούνται στην τιμή των 40λ Άρα, για να δημιουργηθούν ακόμη μεγαλύτερες πωλήσεις πρέπει να μειωθεί η τιμή όλων των μονάδων Αυτός ο μηχανισμός δείχνει ότι το MR πρέπει να είναι κάτω από το AR κάθε στιγμή

Απάντηση στα 3 πρώτα ερωτήματα Ερώτημα :Τι ποσότητα θα προσφερθεί στην αγορά? Απάντηση : η εκροή που μεγιστοποιεί το κέρδος ευρίσκεται στο σημείο όπου MR=MC, το οποίο αντιστοιχεί στο Oq Ερώτημα : Ποια τιμή μπορεί να χρεωθεί? Απάντηση : Η τιμή Op Τι συνολικά έσοδα θα δημιουργηθούν? Απάντηση : Τα συνολικά έσοδα αντιστοιχούν σε Op επί Oq και είναι το ορθογώνιο Opxq

Απάντηση στο 4ο ερώτημα : Τα συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη?

Απάντηση στο 4ο ερώτημα : Τα συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη? Το συνολικό κόστος αντιστοιχεί στο ορθογώνιο Ocyq Τα συνολικά έσοδα αντιστοιχούν στο ορθογώνιο Opxq Επειδή Opxq› Ocyq τότε Opxq› Ocyq = cpxy → υπερκανονικό κέρδος του μονομωλητή Άρα, ο μονοπωλητής έχει υπερκανονικό κέρδος

Απάντηση στο 4ο ερώτημα : Τα συνολικά έσοδα θα καλύψουν τα συνολικά κόστη? Σε αντίθεση με τον τέλειο ανταγωνισμό δεν υπάρχουν επιχειρήσεις εκτός αγοράς που περιμένουν να τον ανταγωνισθούν και άρα, δεν υπάρχουν δυνάμεις της αγοράς να δράσουν προς την κατεύθυνση περιορισμού του υπερκανονικού κέρδους του μονοπωλητή Αυτό συνιστά και την κριτική στο μονοπώλιο

Παραγωγικές διαδικασίες Ο μονοπωλητής έχει ένα προϊόν χωρίς κοντινά υποκατάστατα Άρα, ο καταναλωτής δεν έχει άλλη επιλογή από το να μην αγοράσει καθόλου το προϊόν Ο μονοπωλητής έχει συμφέρον να χρησιμοποιεί προηγμένη τεχνολογία διότι έτσι η καμπύλη AC θα βρίσκεται στο χαμηλότερο δυνατό σημείο Οι λιγότερο προηγμένες τεχνολογίες οδηγούν την καμπύλη AC σε υψηλότερο σημείο, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση του υπερκανονικού κέρδους (βλ. επόμενη διαφάνεια)

Παραγωγικές διαδικασίες Ασφαλώς, δε θα ήταν λογικό ότι ο μονοπωλητής θα έπρεπε να είναι λιγότερο αποδοτικός, ώστε να εξαλειφτούν τα υπερκανονικά κέρδη Το επιχείρημα είναι ότι περισσότεροι καταναλωτές θα έπρεπε να είναι σε θέση να απολαύσουν τα οφέλη από την αποδοτικότητα του μονοπωλητή μέσω μεγαλύτερης προσφοράς προϊόντος στην αγορά σε χαμηλότερη τιμή Ο περιορισμός της εκροής είναι η αιτία που δημιουργεί το υπερκανονικό κέρδος, με τη διατήρηση υψηλών τιμών Αν οι εκροή αυξανόταν, οι τιμές θα έπεφταν και το υπερκανονικό κέρδος θα μειωνόταν (βλ. επόμενη διαφάνεια)

Σύγκριση μονοπωλίου και τέλειου ανταγωνισμού

Σύγκριση μονοπωλίου και τέλειου ανταγωνισμού Η ποσότητα που θα πωληθεί υπό συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού είναι Oq1 Η τιμή στην οποία θα πωληθεί αυτή η ποσότητα είναι Op1 Ο μονοπωλητής μπορεί να περιορίσει την παραγωγή του μέχρι το σημείο όπου MR=MC (σημείο μεγιστοποίησης του κέρδους), ήτοι μέχρι το Oq → τιμή = Op Ο μονοπωλητής μπορεί, επίσης, να επιλέξει να μη μεγιστοποιήσει το κέρδος αλλά το προϊόν της αγοράς, οπότε : Μπορεί να παράγει Oq2 και να χρεώσει τιμή Op2 Σε αυτήν την τιμή καλύπτει όλα του τα κόστη (AC=AR) και βγάζει μόνο κανονικό κέρδος

Σύγκριση μονοπωλίου και τέλειου ανταγωνισμού Το σχήμα της προηγούμενης διαφάνειας δείχνει ότι το μονοπώλιο δεν είναι απαραίτητα «κακό», δηλαδή ενάντια στο δημόσιο συμφέρον Δείχνει την έμφυτη ικανότητα του μονοπωλητή να περιορίζει την παραγωγή και έτσι να λειτουργεί ενάντια στο δημόσιο συμφέρον

Διάκριση τιμών Ο μονοπωλητής επειδή : Το προϊόν του δεν έχει κοντινά υποκατάστατα Έχει μια μεγάλη δυνατότητα παραγωγής Μπορεί να ακολουθεί, για τη μεγιστοποίηση των κερδών του, τη στρατηγική της διάκρισης μεταξύ των διαφόρων ομάδων καταναλωτών Αυτή η τακτική θα δώσει τη δυνατότητα σε κάποιους καταναλωτές να πληρώσουν τιμή › Op , τη στιγμή που άλλοι θα πληρώσουν τιμή μεταξύ Op και Op2 (βλ. επόμενη διαφάνεια)

Σχολιασμός προηγούμενου Σχήματος Ποσότητα που μεγιστοποιεί το κέρδος=4.000 μον. Τιμή που καταβάλλουν οι καταναλωτές 9 ευρώ/μον. Έσοδα που μεγιστοποιούν το κέρδος 36.000 ευρώ Συνολικό κόστος 4000 μον. = 12.000ευρώ Κέρδος=360000-12000=24.000ευρώ → υπερκανονικό κέρδος

Συνέχεια σχολιασμού-Υπολογισμός στην περίπτωση διάκρισης των τιμών Έσοδα Οι πρώτες 1.000 μον. Μπορούν να πωληθούν προς 13 ευρώ εκάστη 13.000 Οι πρώτες 1.000 μον. Μπορούν να πωληθούν προς 11 ευρώ εκάστη 11.000 Οι επόμενες 2.000 μον. Μπορούν να πωληθούν προς 9 ευρώ εκάστη 18.000 Οι επόμενες 2.000 μον. Μπορούν να πωληθούν προς 5 ευρώ εκάστη 10.000 Συνολικά έσοδα 52.000

Συνέχεια σχολιασμού-Υπολογισμός στην περίπτωση διάκρισης των τιμών Συνολικό κόστος των πρώτων 4.000 μον. =12.000 ευρώ Το κόστος των τελευταίων 2.000 μον.=6.000ευρώ Άρα, Συνολικό κόστος= 18.000 ευρώ και Κέρδος : 52.000-18.000=34.000ευρώ → υπερκανονικό κέρδος

Συμπέρασμα για την πολιτική διάκρισης τιμών Άρα, η διάκριση τιμών είναι επικερδής για το μονοπωλητή, όμως μπορεί να πραγματοποιηθεί κάτω από 2 πολύ συγκεκριμένες συνθήκες: Το προϊόν δεν πρέπει να μπορεί να μεταπωληθεί (εισιτήρια αγώνων ποδοσφαίρου στη μαύρη αγορά) Πρέπει να υπάρχουν καθαρά αναγνωρίσιμες ομάδες καταναλωτών με διαφορετική ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή. Οι ομάδες αυτές πρέπει να προβλέπονται νομοθετικά