Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός Αγάθη Γεωργιάδου

Η εποχή του Κρητικού Ο Κρητικός του Διονύσιου Σολωμού είναι ένα αφηγηματικό ποίημα 134 στίχων που γράφτηκε το 1833-1834, σε μια εποχή κρίσιμη για τον Σολωμό, εξαιτίας της πολύκροτης δίκης του με τον ετεροθαλή αδελφό του. Στο θρόνο της Ελλάδας είχε ανεβεί ο ανήλικος Όθων, αλλά την εξουσία ασκούσε η Αντιβασιλεία. Τα Επτάνησα, αφού πέρασαν από ενετική και γαλλική κατοχή, βρίσκονταν από το 1815 με τη συνθήκη του Παρισιού στα χέρια της Αγγλίας.

Ιστορικό υπόβαθρο Η υπόθεση του έργου τοποθετείται γύρω στο 1823-1824, όταν ο αγώνας της Κρήτης για την απελευθέρωσή της κορυφώνεται. Τον Απρίλιο του 1824, παρά τον ηρωικό αγώνα των Κρητικών, η αντίστασή τους είχε καμφθεί. 10.000 άνθρωποι επιβιβάστηκαν στα πλοία για να σωθούν, οι περισσότεροι όμως βρήκαν οικτρό θάνατο στη θάλασσα από τους κανονιοβολισμούς των Τούρκων ή από τις κακουχίες στις ακτές της Πελοποννήσου. Η δράση βέβαια του Κρητικού χαλαρά μόνο συνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα.

Η αποσπασματικότητα του έργου Πολύς λόγος έχει γίνει για το θέμα της αποσπασματικότητας του έργου του Σολωμού. Οι περισσότεροι κριτικοί της λογοτεχνίας τείνουν να συμφωνήσουν ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού δεν οφείλεται σε συνθετική αδυναμία του ποιητή ή στο πάθος της τελειότητας που τον διακατείχε, αλλ’ είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του ευρωπαϊκού ρομαντισμού του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα του γερμανικού.

Βασικός θεματικός πυρήνας Η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του, αντιμετωπίζοντας όχι μόνο τις αντίξοες φυσικές δυνάμεις, αλλά και τις μεταφυσικές του αγωνίες. Ένας λυρικός, δραματικός μονόλογος του Κρητικού για τους αγώνες, την πάλη με τα κύματα, το θάνατο της αγαπημένης του και το μεταφυσικό οραματισμό του.

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσερις ομόκεντρους κύκλους («εποχές»): Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο, η νηνεμία, η Φεγγαροντυμένη, ο ήχος και ο θάνατος της κόρης) Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες, ο πόλεμος και ο εκπατρισμός) Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού, δηλαδή η στιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί το τραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατο της αγαπημένης του. Ο μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Απ. 1 [18.] ………………………………………………………………… Εκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τ' ακρογιάλι· «Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι!» Τρία αστροπελέκια επέσανε, ένα ξοπίσω στ' άλλο Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο. Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν, Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ' όσες φωνές κι αν είχαν.

Η έκκληση Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res. Ο Κρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό του ως ναυαγό στη μέση του πελάγους. Η απόσταση από τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένη παρήχηση του α στο ρήμα «Εκοίταα». Θυμάται πως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να του φωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση, έπεσαν τρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή της κόρης. Η σκηνή δημιουργεί δέος και υποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης.

Στο Απ. 2[19.] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά την αφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούς ακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει. Ο τριπλός όρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά: ορκίζεται στις λαβωματιές του από τις μάχες, έπειτα στις ψυχές των συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στο ιερότερο αγαθό του, την αγαπημένη του, «που του έκαψε την ψυχή τον κόσμο απαρατώντας». Με την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικός δεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένη θάλασσα. Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης του οδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικού χαρακτήρα: ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγα της Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικό όραμά του.

Απ. 2 [19.] Πιστέψετε π' ό,τι θα πω ειν' ακριβή αλήθεια, Μα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθια, Μα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώντας, Μα την ψυχή που μ' έκαψε τον κόσμο απαρατώντας. (Λάλησε, Σάλπιγγα! κι εγώ το σάβανο τινάζω, 5 Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζω: «Μην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζει; Πέστε, να ιδείτε το καλό εσείς κι ό,τι σας μοιάζει. Καπνός δε μένει από τη γη. νιος ουρανός εγίνη. Σαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ' αύτήνη. 10 — Ψηλά την είδαμε πρωί. της τρέμαν τα λουλούδια Στη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδια. Έψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή της, Κι έδειχνεν ανυπομονιά για να 'μπει στο κορμί της· Ο ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος, 15 Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος . Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύει. Όμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύει»).

Απ. 3 [20.] Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης Η καταιγίδα μαίνεται. Ξάφνου, απέραντη γαλήνη απλώνεται στον ουρανό και τη θάλασσα, νηνεμία που προετοιμάζει την επιφάνεια μιας θεϊκής μορφής. Ένα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλει κι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τον αγαπημένο της. Η κίνηση της κόρης συμπίπτει με την ανάδυση της φεγγαροντυμένης. Ίσως «ήταν το τελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά της, καθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πια το κορμί της», ίσως όμως να ήταν «ένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασής της για το απρόσμενο γαλήνεμα της θάλασσας».

Απ. 3 [20.] Ακόμη εβάστουνε η βροντή............................................... Κι η θάλασσα, που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζει, Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα, Σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ' άστρα. Κάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5 Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν' αφήσει. Δεν ειν' πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας Ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας, Όμως κοντά στην κορασιά, που μ' έσφιξε κι εχάρη, Εσειότουν τ' ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι. 10 Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει, Κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη. Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της, Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.

Απ. 4 [21.] Εκοίταξε τ' αστέρια, κι εκείνα αναγάλλιασαν, Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν. Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει, Κυπαρισσένιο ανάερα τ' ανάστημα σηκώνει, Κι ανεί τς αγκάλες μ’ έρωτα και με ταπεινοσύνη, 5 Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη. Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει, Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει. Τέλος σ' εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα, Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα, 10 Όχι στην κόρη, αλλά σ' εμέ την κεφαλή της κλίνει. Την κοίταζα ο βαριόμοιρος, μ' εκοίταζε κι εκείνη. Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω, Κάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο, Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου, 15 Καν τ' όνειρο, όταν μ' έθρεφε το γάλα της μητρός μου.

Ήτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι αστοχισμένη, Που ομπρός μου τώρα μ' όλη της τη δύναμη προβαίνει. Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν' αναβρύζει Ξάφνου οχ τα βάθη του βουνού, κι ο ήλιος το στολίζει. 20 Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα, Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα, Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου, Που έτρεμαν και δε μ' άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου. Όμως αυτοί είναι θεοί, και κατοικούν απ’ όπου 25 Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ' ανθρώπου, Κι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου: «Κοίτα με μες στα σωθικά, που φύτρωσαν οι πόνοι ………………………………………………………………… …………………………………………………………………… Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου. 30 Τ' αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ' αδράξαν, Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν, Τον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδι, Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι. Στην Κρήτη……………………….......................... 35 Μακριά 'πό κείθ' εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα. Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά 'χω. Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αυτό βαστώ μονάχο».

Απ. 5 [22.] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού Απ. 5 [22.] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνο του και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στην αγαπημένη του. Έπειτα, χάνεται σαν οπτασία, αλλά πριν χαθεί, ένα δάκρυ της που κυλά στο χέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφει τον ψυχισμό του, προκαλώντας νέα ιεράρχηση στις αξίες του: δεν επιθυμεί πια να σκοτώσει Αγαρηνούς μ’ αυτό το χέρι, αλλά να ζητήσει «ψωμί» απ’ το διαβάτη, να ολοκληρωθεί δηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου. Η Φύση, ως φορέας του κάλλους και του αγαθού και ως Ιδέα, παραλύει την αντίστασή του κι αναζητά την αδελφότητα.

Απ. 5 [22.] Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μου, Κι εδάκρυσαν τα μάτια της, κι εμοιάζαν της καλής μου. Εχάθη, αλιά μου! αλλ' άκουσα του δάκρυου της ραντίδα Στο χέρι, που 'χα σηκωτό μόλις εγώ την είδα.— Εγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι, 5 Π' αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίρι. Χαρά δεν του 'ναι ο πόλεμος. τ' απλώνω του διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι έρχεται με δακρυσμένο μάτι. Κι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουν, Αργά, κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν, 10 Και μέσα στ' άγριο πέλαγο τ' αστροπελέκι σκάει, Κι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάει, Ξυπνώ φρενίτης, κάθομαι, κι ο νους μου κινδυνεύει. Και βάνω την παλάμη μου, κι αμέσως γαληνεύει. —

Τα κύματα έσχιζα μ' αυτό, τ' άγρια και μυρωδάτα, 15 Απ. 5 [22.] Τα κύματα έσχιζα μ' αυτό, τ' άγρια και μυρωδάτα, 15 Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάτα, Μήτε όταν εκροτούσαμε, πετώντας τα θηκάρια, Μάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάρια. Μήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσα Σύρριζα στη Λαβύρινθο π' αλαίμαργα πατούσα. 20 Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου (Κι αυτό μου τ' αύξαιν') έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μου. ……………………………………………………………………….. ………………………………………………………………….. Αλλά το πλέξιμ' άργουνε και μου τ' αποκοιμούσε Ηχός, γλυκύτατος ηχός, οπού με προβοδούσε. Δεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν, 25 Και βγαίνει τ' άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουν, Και τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάει, Του δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει.

Δεν είν' αηδόνι κρητικό, που σέρνει τη λαλιά του Απ. 5 [22.] Δεν είν' αηδόνι κρητικό, που σέρνει τη λαλιά του Σε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ' έχει τη φωλιά του, 30 Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδα Η θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα, Ώστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ' αστέρια, Κι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια. Δεν είν' φιαμπόλι το γλυκό, οπού τ' αγρίκαα μόνος 35 Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ' ετράβουνεν ο πόνος Κι έβλεπα τ' άστρο τ' ουρανού μεσουρανίς να λάμπει Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι· Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα Κι έφώναζα: «ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα!» 40 Κι άπλωνα κλαίοντας κατ' αυτή τα χέρια με καμάρι· Καλη 'ν' η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι.

Ο γλυκύτατος ήχος Ο Έρωτας, η Φύση, η Ελευθερία, η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου. Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης: τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία.

Λαλούμενο, πουλί, φωνή, δεν είναι να ταιριάζει, Απ. 5 [22.] Λαλούμενο, πουλί, φωνή, δεν είναι να ταιριάζει, Ίσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει. Δεν είναι λογια. ήχος λεπτος………………….............. 45 Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά του. Αν είν' δεν ήξερα κοντά, αν έρχονται από πέρα. Σαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέρα, Γλυκύτατοι, ανεκδιήγητοι………………………..............

Απ. 5 [22.] Μόλις είν' έτσι δυνατός ο ‘Ερωτας και ο Χάρος. 50 Μόλις είν' έτσι δυνατός ο ‘Ερωτας και ο Χάρος. 50 Μ' άδραχνεν όλη την ψυχή, και νά 'μπει δεν ημπόρει Ο ουρανός, κι η θαλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κορη. Με άδραχνε, και μ' έκανε συχνά ν' αναζητήσω Τη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσω. Έπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου, 55 Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μου. Και τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη, Την απιθώνω με χαρά, κι ήτανε πεθαμένη.

Η μεταφυσική δικαίωση Όταν, τέλος, ο ήχος σβήνει, ο Κρητικός «απιθώνει στην ακτή την αρραβωνιασμένη» και ανακαλύπτει πως είναι «πεθαμένη». Με το θάνατο του «άλλου μισού», ο Κρητικός, ανακτώντας τις αισθήσεις του, μένει μόνος κι ο επίγειος παράδεισος ερημώνει. Προσδοκά, όμως, ως αντιστάθμισμα, τη μεταφυσική δικαίωση: την επανένωση με την αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιο παράδεισο και την απόλαυση των κοσμικών διαστάσεων του επίγειου έρωτά του, του θεοποιημένου έρωτα.

Οι ερμηνείες Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σ’ αυτό το υπέροχο ποίημα: πολλοί μελετητές το βλέπουν ως μια αλληγορική παρουσίαση των αγώνων των Κρητικών για ελευθερία αλλά και της Δοκιμασίας του ανθρώπου γενικότερα.

Μια τριπλή δοκιμασία: ηρωική: όπως φαίνεται στους αγώνες του ήρωα εναντίον των Τούρκων, πριν από τον εκπατρισμό του. φυσική: παρουσιάζεται η προσπάθεια ενός ναυαγού να σώσει τον εαυτό του και την αγαπημένη του από τη τρικυμισμένη θάλασσα. ηθική/μεταφυσική: όπως φαίνεται στην αντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης.

Άλλες ερμηνείες Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού. «Nel Cretense é l’ amore divinizzato» (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας). Μια πανθεϊστική σύλληψη, μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών, που ενσωματώνονται σε ενιαίο «μυθικό σύμπαν»

Τα μοτίβα Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής, τα θεματικά (έρωτας, θάνατος, φύση, πίστη, αγωνιστικότητα, ελευθερία κ.ά.), καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη, ο μαγευτικός ήχος, η Έσχατη Κρίση, το μοτίβο των τριών κ.ά.)

Η μορφή της φεγγαροντυμένης Για τη μορφή της φεγγαροντυμένης έχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες: Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη, (θεία) Ομορφιά, (κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφή της ανθρώπινης ζωής και της ηθικής τελειότητας. Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάς, της καλοσύνης και της δικαιοσύνης. Αποτελεί μια «αρχετυπική γυναικεία φιγούρα». Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία, την Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης του Κρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μια εξυψωμένη πνευματική οπτασία, σ’ ένα ιδεώδες ον. Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνει τη μορφή της Μεγάλης Μητέρας, της Πατρίδας, της Ελλάδας- Ελευθερίας.

Η ερμηνεία του ήχου Ο ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμός που συνοδεύει την ψυχή της κόρης στον ουρανό, μια μυστική αρμονία που ενώνει τον γήινο και τον ουράνιο κόσμο, η μουσική της Αγάπης. Είναι ένας θείος ήχος που αισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμή της επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοι που προσφέρει η θεά στον Κρητικό ως ενίσχυση στη ζωή του. Οδηγεί τον ήρωα στη συνειδητοποίηση της μέθεξής του στην Ομορφιά μέσα από την υπέρβαση των αντιθέσεων, αλλά και η κορύφωση του δράματος.

Η γλώσσα και το ύφος Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά Διαθήκη, Όμηρο, δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο. Ο στίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και η ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή. Ο εκφραστικός πλούτος του ποιήματος, το έντονο λυρικό στοιχείο, η αποθέωση της φύσης και του έρωτα, ο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουν τις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από το Ρομαντισμό.

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα της Επτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματα αυτής της σχολής, η θρησκεία, η φύση, η εξιδανικευμένη μορφή της γυναίκας και η πατρίδα, αποτελούν κεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης. Η βαθιά θρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σε ολόκληρο το ποίημα, είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στο μοτίβο της Σάλπιγγας, στον οραματισμό της Τελικής Κρίσης, στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπως φαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, στη Δευτέρα Παρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο.

Η φύση, η γυναίκα, η πατρίδα Η φύση έχει δύο όψεις: από τη μια πλευρά αποτελεί «αρχέτυπο του κάλλους και του αγαθού» και ενσαρκώνει την επίγεια ευδαιμονία, ενώ από την άλλη, είναι η δύναμη που αντιμάχεται την ηθική θέληση του ανθρώπου, εκπροσωπώντας την άλογη βία. Είναι επίσης εμφανής η εξιδανίκευση της γυναίκας μέσω της μορφής της Φεγγαροντυμένης, ενώ η πατρίδα εμφανίζεται με την αναφορά στους αγώνες των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων για τη λευτεριά.

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή, δημοτική ποίηση, Όμηρος, Κρητική Λογοτεχνία, ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη, Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ.). Η χρήση του μοτίβου των τριών. Η συχνή χρήση της επίκλησης. Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το μεταφυσικό, του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου