Θεσσαλονίκη πόλη Βυζαντινή: ένας περίπατος στην πόλη μας μέσα στο χρόνο Τσακαπίκοι Βούλα Χριστίδου Νάγια Παπάζογλου Ορέστης Οικονομίδης Ηρώ Τουκμενίδου

Βυζαντινή Αυτοκρατορία Το Βυζάντιο υπήρξε αρχαία αποικία που ιδρύθηκε στο μυχό του Κεράτιου κόλπου και των στενών του Βοσπόρου, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Κωνσταντινούπολη. Για τη χρονολογία ίδρυσης της πόλης υπάρχουν αρκετές εκδοχές, με επικρατέστερη εκείνη του 660 ή 659 π.Χ.

Τα χρονικά όρια που εκτείνεται και οι περίοδοι που τη διακρίνουμε Τα χρονικά όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ξεκινούν από τα επίσημα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης στις 11 Μαΐου του 330 και φτάνουν ως την τελική της πτώση, την άλωση δηλαδή από τους Οθωμανούς Τούρκους, στις 29 Μαΐου του 1453. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χωρίζεται σε τρεις περιόδους: την πρωτοβυζαντινή, την μεσοβυζαντινή και την υστεροβυζαντινή.

Τείχη Η Θεσσαλονίκη στον Βυζαντινό μεσαίωνα υπήρξε η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυτοκρατορίας και ένα σπουδαίο πολιτιστικό, θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο.

Χάρτης της βυζαντινής Θεσσαλονίκης

Ναός της Αγίας Σοφίας Η Αγία Σοφία στη Θεσσαλονίκη, είναι μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, η οποία έχει παραμείνει ακέραια μέσα στο βάθος του χρόνου. Χτίστηκε τον 8ο αιώνα στη θέση μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό, στις αρχές του 7ου αιώνα.

Τέσσερις Φάσεις της Θεσσαλονίκης Πρώτη Φάση: Ελληνιστική Δεύτερη Φάση: Ρωμαϊκή Τρίτη Φάση: Βυζαντινή Τέταρτη Φάση: Οθωμανική

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη Το 316-315 π.Χ. δημιουργήθηκε η Πόλη, έχει το όνομα της γυναίκας του Κασσάνδρου. Έχει 26 οικισμούς. Ακμή μετά το 2ο αιώνα π.Χ. Πολιτιστικό, οικονομικό, στρατιωτικό κέντρο και αυτό οφείλεται στην προνομιούχα θέση της. Το 324 πραγματοποιείται η μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο. Το 602, μετά την ανατροπή του αυτοκράτορα Μαυρικίου, καταρρέει το βόρειο σύνορο στο Δούναβη.

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη (συνέχεια) Το 604 οι Σλάβοι πολιορκούν τη Θεσσαλονίκη, όπου αποτυγχάνουν. Το 605 η Θεσσαλονίκη δέχεται επίθεση από Σλαβικά φύλα. Αυτοί με μονόξυλα (όπλο) απέκλεισαν την πόλη από τη θάλασσα. Άλλα φύλα διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις με τη Θεσσαλονίκη. Ο Ιουστινιανός, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Άγιο Δημήτριο, δώρισε στο ναό του Αγίου τα έσοδα μιας αλυκής. Το 824 η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Αράβων.

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη (συνέχεια) Από τα μέσα του 11ου αιώνα η αυτοκρατορία βρίσκεται σε κρίση. Νέοι εχθροί απειλούν την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας. Χάνονται πλούσιες επαρχίες στην περιοχή της Μ. Ασίας. Μειώνονται τα φορολογικά έσοδα, φθίνει η οικονομία και νοθεύεται το νόμισμα. Έξω από τα δυτικά τείχη της πόλης ήταν στημένες εμπορικές σκηνές.

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη (τέλος) Η αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης συρρικνώνεται και το 1246 περιέρχεται στην αντίπαλη ελληνική αυτοκρατορία της Νίκαιας. Από το 1261 και μετά η κατάσταση της αυτοκρατορίας διαρκώς επιδεινώνεται. Ο Θεόδωρος Δούκας κόβει νομίσματα στο νομισματοκοπείο της Θεσσαλονίκης. Η προέλαση των Οθωμανών Τούρκων στη Μ. Ασία, στις αρχές του 14ου αιώνα αναγκάζει τον αυτοκράτορα να προσφύγει στις υπηρεσίες Καταλανών μισθοφόρων. Ο 14ος αιώνας χαρακτηρίζεται ως ο χρυσός αιώνας των τεχνών και των γραμμάτων.

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης Τα τείχη υπάρχουν εδώ και 23 αιώνες. Χτίστηκαν σε 4 φάσεις και εξυπηρετούσαν στην οχύρωση της πόλης. Οι φάσεις ήταν οι εξής: Ελληνιστική Ρωμαϊκή Βυζαντινή Οθωμανική Ο Γαλέριος το 300 μ.Χ. δημιουργεί το ανατολικό τείχος. Οι Ρωμαίοι ύμνησαν τα τείχη.

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης (συνέχεια) Η αρχική οχύρωση έγινε τον 3ο αιώνα. Η ανοικοδόμηση των τειχών έγινε τον 6ο αιώνα. Τον 15ο αιώνα χτίζεται ο Λευκός Πύργος και ο Πύργος της Αλίσεως. Ο Λευκός Πύργος είναι η αρχή των τειχών. Σήμερα, από τα 8 χιλιόμετρα τείχη, έχουν μείνει μόνο 4,3 χιλιόμετρα.

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης (τέλος) Το 1431 χτίζεται το Επταπύργιο, το οποίο είναι το ψηλότερο σημείο των τειχών και είναι αντίστοιχο με το Γεντί Κουλέ της Κωνσταντινούπολης. Επίσης, το Επταπύργιο όριζε τις συντεταγμένες της Θεσσαλονίκης. Η οδός Εθνικής Αμύνης παλιά ήταν ρέμα και αργότερα μετατράπηκε σε τάφρο. Πάνω στα τείχη διακρίνονται κάποιες επιγραφές οι οποίες μπορούν να διαβαστούν από πάνω προς τα κάτω ή από κάτω προς τα πάνω. Τέλος, το 1880 καταστράφηκε η μισή περίμετρος των τειχών.

Οι κοινωνικές ομάδες στο Βυζάντιο Οι κοινωνικές ομάδες στο Βυζάντιο Ο στρατός αποτελεί μια μεγάλη κοινωνική τάξη. Χωρίζεται σε δύο ομάδες: στην κύρια δύναμη και στην φρουρά συνόρων. Η πολιτική εξουσία είναι υπεύθυνη για την δικαιοσύνη, τα οικονομικά αλλά και για την διεκπεραίωση υπηρεσιών. Το πολίτευμα το οποίο είναι τιμοκρατικό. Η εκκλησία η οποία φροντίζει τους φτωχούς, τους ξένους, τις χήρες και τα ορφανά.

Οι κοινωνικές ομάδες στο βυζάντιο (συνέχεια) Οι κοινωνικές ομάδες στο βυζάντιο (συνέχεια) Οι επαγγελματίες οι οποίοι ανήκουν σε συντεχνίες. Οι φτωχοί οι οποίοι δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα. Οι γεωργοί, οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι εξαρτημένοι αγρότες. Οι δούλοι, των οποίων η ιδιότητα είναι κληρονομική και συνήθως περνάει στη μητέρα.

Η καθημερινή ζωή στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη Οικογενειακή ζωή: Ο νόμος δεν επέτρεπε τον γάμο κοριτσιών κάτω από 12 και αγοριών κάτω από 14. Το κράτος επέτρεπε το διαζύγιο μόνο όταν συμφωνούσαν και τα δύο μέρη. Κατοικία: Ο μέσος όρος των Βυζαντινών δεν είχε οικονομική άνεση γι’ αυτό και τα σπίτια τους ήταν απλά και με λιγότερες ανέσεις σε αντίθεση με των πιο ευκατάστατων.

Γυναίκες Γυναίκες: Οι γυναίκες δεν είχαν ίσα δικαιώματα με τους άντρες και αυτό τις υποβίβαζε κοινωνικά. Όμως, μετά τον 11ο αιώνα μπορούσαν να λάβουν μέρος στα κοινά και να έχουν πρόσβαση στην παιδεία.

Σχολείο Στο βυζαντινό σχολείο υπήρχαν δύο κύκλοι σπουδών, του γραμματιστή και του γραμματικού. Τα παιδιά μάθαιναν ανάγνωση, γραφή, γραμματική, ρητορική και φιλοσοφία, αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και μουσική. Τα σχολεία λειτουργούσαν με δίδακτρα.

Ιατρική περίθαλψη Σε κάθε πόλη υπήρχε ένα νοσοκομείο, με αριθμό γιατρών ανάλογο με τον πληθυσμό της. Όμως, ο λαός πολλές φορές οδηγούνταν και στη μαγεία, παρά την αντίδραση της Εκκλησίας.

Διατροφή: Οι Βυζαντινοί είχαν αδυναμία στο φαγητό Διατροφή: Οι Βυζαντινοί είχαν αδυναμία στο φαγητό. Στα ευκατάστατα σπίτια υπήρχε ποικιλία φαγητών. Ωστόσο, ένας μέσος Βυζαντινός πολίτης δεν είχε αυτή τη δυνατότητα. Ψυχαγωγία: Ο πιο συχνός τρόπος ψυχαγωγίας των Βυζαντινών ήταν οι γιορτές. Τέτοιες γιορτές ήταν οι ιεροτελεστίες, οι θρησκευτικές γιορτές, οι κοινωνικές και οι λαϊκές. Επίσης, οι κάτοικοι των πρωτευουσών διασκέδαζαν στον Ιππόδρομο. Μοναχισμός: Ο μοναχισμός ήταν αρχικά η αναχώρηση σε κάποια έρημο ή κάποιο ακατοίκητο μέρος μακριά από τους άλλους.

Ενδυμασία και μόδα Οι Βυζαντινοί αγαπούσαν τη μόδα και τα κοσμήματα. Οι πιο ευκατάστατοι πολίτες επέλεγαν ακριβότερα ενδύματα.

Μνημεία βυζαντινής αρχιτεκτονικής στη Θεσσαλονίκη Ο όρος της βυζαντινής τέχνης Με τον όρο Βυζαντινή τέχνη αναφερόμαστε γενικά στην καλλιτεχνική παραγωγή και έκφραση που αναπτύχθηκε την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μεταξύ του 4ου αιώνα και της άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1453.

Οι περίοδοι της βυζαντινής τέχνης Παλαιοχριστιανική τέχνη και πρωτοβυζαντινή περίοδος(4ος-7ος αιώνας), Εικονομαχία και μεσοβυζαντινή τέχνη (8ος- 12ος αιώνας), Περίοδος των Παλαιολόγων και ύστερη βυζαντινή τέχνη (13ος-15ος αιώνας).

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου Παλαιοχριστιανική και Πρωτοβυζαντινή τέχνη Η πρώτη περίοδος της βυζαντινής τέχνης αποτελεί ένα μεταβατικό διάστημα που συνδυάζει την ρωμαϊκή παράδοση με τα πρότυπα της ύστερης αρχαιότητας και των χριστιανικών επιδράσεων. Χαρακτηριστική μορφή έκφρασης της παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής τέχνης, αποτελεί ένας νέος ρυθμός εκκλησιαστικού ναού, η βασιλική, που συναντάται σε τρεις μορφές, δρομική βασιλική, βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και σταυροειδής βασιλική και η οποία στα χρόνια του Ιουστινιανού συνοδεύεται και από την παρουσία τρούλου.

Μεσοβυζαντινή περίοδος Αυτήν την περίοδο η βυζαντινή αυτοκρατορία κλονίζεται από τις διαμάχες σχετικά με τη λατρεία των θείων μορφών και την απεικόνισή τους στην τέχνη. Στα πλαίσια αυτών, πολλές εικόνες και τοιχογραφίες καταστρέφονται ή αντικαθίστανται από άλλες, με αποκλειστικά διακοσμητικά θέματα, που περιλαμβάνουν την απεικόνιση ζώων, πτηνών, ή γεωμετρικών μορφών καθώς και σταυρών. Μετά την εικονομαχία στην αγιογράφηση των ναών, εφαρμόζεται ένας κοινός κανόνας. Συγκεκριμένα, κάθε μέρος του ναού αποκτά μία συγκεκριμένη συμβολική σημασία και κατά συνέπεια και μία ξεχωριστή θεματολογία στην εικονογράφηση.

Υστεροβυζαντινή περίοδος Η ύστερη βυζαντινή τέχνη οριοθετείται από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους και εκτείνεται χρονικά ως την άλωση της. Την περίοδο αυτή, το Βυζάντιο παύει να αποτελεί το ισχυρό πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της μεσοβυζαντινής εποχής. Οι αρχιτεκτονικοί τύποι δεν διαφοροποιούνται αισθητά από τα παραδείγματα των προγενέστερων εποχών. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η μεγαλύτερη ποικιλομορφία, η οποία εκδηλώνεται με τη δημιουργία συνδυαστικών τύπων. Τα είδη ναών που απαντούν κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο είναι η βασιλική, ο σταυροειδής εγγεγραμμένος τύπος με τρούλο, ο οκταγωνικός, ο μικτός τύπος και ο σταυρεπίστεγος.

Υστεροβυζαντινή περίοδος (συνέχεια) Οι εικονογραφίες της εποχής ακολουθούν τα πρότυπα της μεσοβυζαντινής εποχής, ενώ παράλληλα εμπλουτίζονται προοδευτικά με θέματα από την παιδική ηλικία και τα πάθη του Χριστού ή το βίο της Παναγίας. Στη ζωγραφική αυτής της περιόδου, εμφανίζονται πιο έντονα φυσιοκρατικά στοιχεία, ενώ αρκετοί καλλιτέχνες επιδιώκουν σταδιακά μία περισσότερο υποκειμενική απόδοση των παραδοσιακών θεμάτων που αναπτύσσουν, με αποτέλεσμα να τονίζονται οι εκφράσεις των προσώπων ή οι κινήσεις των μορφών που απεικονίζονται.

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού Ο Ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού είναι παλαιό βυζαντινό καθολικό της μονής της Θεσσαλονίκης και μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κτισμένο στις αρχές του 14ου αιώνα. Βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της παλιάς πόλης, εντός των τειχών, μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου. Το όνομα του ναού, Ορφανός ή των Ορφανών, συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα και ταυτίζεται με τον άγνωστο κτήτορα του μνημείου που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών ή στη λειτουργία ορφανοτροφείου στο χώρο της μονής, είτε αποδίδεται στην ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των χηρών και των ορφανών. Στη σημερινή του μορφή ο ναός είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική με περίστωο στις τρεις πλευρές, στεγασμένη με δίρριχτη στέγη στον κεντρικό χώρο. Από τις τοιχογραφίες του, η ανέγερση του μνημείου τοποθετείται στα πλαίσια της δεκαετίας 1310-1320. H μονή συνέχισε να λειτουργεί καθ'όλη τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας.

Ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας