Ο ιός της Λύσσας - Επιδημιολογικά στοιχεία Σεραφείμ Χαϊντούτης Υποψήφιος Διδάκτορας ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ & ΛΟΙΜΩΔΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ

Ιστορικά Δεδομένα - 2300 π.Χ. ---> περιγραφή νόσου στη Μεσοποταμία 1804 ---> Zinke: μόλυνε υγιείς σκύλους με σάλιο μολυσμένων σκύλων «Λοιμογόνος φύση σάλιου» 1881-1889 ---> Pasteur: ανεπιτυχής καλλιέργεια «άγνωστου» μικροβίου, απέδειξε ότι βρίσκεται στο σάλιο, έδειξε ότι με συνεχείς διόδους σε πειραματόζωα τροποποιείται και μπορεί να ανοσοποιεί 1885 ---> 1ο αντιλυσσικό εμβόλιο σε παιδί με επιτυχία (αποξηραμένος νωτιαίος μυελός κουνελιού που μολύνθηκε με τροποποιημένο ιό, >100 διόδους) 1903 ---> Remlinger: Διηθητός λοιμογόνος παράγοντας, Negri: διαγνωστική σημασία κυτταροπλασματικών εγκλείστων

Ταξινόμηση και Δομή του ιού Τάξη Mononegavirales Οικογένεια Rhabdoviridae Γένος Lyssavirus (11 είδη ιών) Μορφολογία Σχήμα σφαίρας περιστρόφου Διαστάσεις: 75 nm (διάμετρος) x 180 nm (μήκος) Γονιδίωμα μονόκλωνο RNA Καψίδιο ελικοειδούς συμμετρίας Λιποπρωτεϊνικό περίβλημα

Ταξινόμηση και Δομή του ιού Αντιγονικότητα 5 Πρωτεΐνες Νουκλεοπρωτεΐνη (Ν) Φωσφοπρωτεΐνη (P) Matrix πρωτεΐνη (M) Γλυκοπρωτεΐνη (G) Πολυμεράση (L) Περισσότερο αντιγονική: G (είσοδος του ιού στα κύτταρα) – στόχος παραγωγής εξουδετερωτικών Abs

Ταξινόμηση και Δομή του ιού Επίδραση φυσικοχημικών παραγόντων Ευαίσθητος σε απολυμαντικά οξέα – pH <3 αλκάλεα – pH >11 φαινόλες (όχι 0,2%) αλκοόλες, χλωρίνη, κρεσόλες, φορμόλη, απορρυπαντικά κ.α. Ευαίσθητος σε θέρμανση (30 min, 56 oC) Ευαίσθητος σε υπεριώδη ακτινοβολία Παραμένει ζωντανός σε πτώματα για πολλές ημέρες (7-10, 20 oC) Επιβιώνει πολύ περισσότερο όταν βρίσκεται σε ψύξη (για μήνες σε κομμάτια εγκεφάλου βυθισμένα σε 50% γλυκερόλη, για έτη στους -70 oC)

Ταξινόμηση και Δομή του ιού Άγριος ιός – ιός των δρόμων (street virus, virus des rues) Οποιοδήποτε στέλεχος απομονωθεί από ασθενές ζώο (φυσικά περιστατικά) Σταθερός ιός (fixed virus, virus fix) Συνεχείς δίοδοι σε πειραματόζωα (Pasteur) / κυτταροκαλλιέργειες Χρησιμοποίηση για ανοσοποίηση

Επιζωοτιολογία Κατανομή στη φύση Παγκόσμια εξάπλωση Απομονωμένες χώρες π.χ. Ν. Ζηλανδία: απαλλαγμένες Πρώτη αναφορά στη σύγχρονη Ιστορία: Πολωνία  Στη συνέχεια εξαπλώθηκε Δυτική Ευρώπη: Εμβολιασμοί  Ιός μόνο σε νυχτερίδες Βαλκάνια: κατά καιρούς καταγράφονται περιστατικά

Επιζωοτιολογία Αποθήκες του ιού στη φύση Άγρια σαρκοφάγα, σκύλοι Ευπαθή είδη Όλα τα θερμόαιμα ζώα Πάρα πολύ ευπαθή (αλεπού, τσακάλι, λύκος) Πολύ ευπαθή (γάτα, νυχτερίδες, λαγόμορφα, τρωκτικά, βοοειδή, ρακούν, ασβός) Λιγότερο ευπαθή (σκύλος, ίππος, πρωτεύοντα, αιγοπρόβατα)

Επιζωοτιολογία Φυσικοί ξενιστές Carnivora Chiroptera Ικανοί μεταδότες Είδη των οικογενειών - Canidae Viverridae ορισμένες νυχτερίδες Φυτοφάγα: όχι τάση να δαγκώνουν – περιορισμένος ρόλος στη μετάδοση

Επιζωοτιολογία Μεταδότες του ιού ανά ήπειρο Βόρειο ημισφαίριο μετάδοση από 1/περισσότερα είδη ζώων του δάσους π.χ. ΗΠΑ (ανάλογα με περιοχή): Ρακούν, ασβός, κογιότ, κ.α. Ευρώπη – Ασία: Κόκκινη αλεπού, τσακάλι Ν. Αφρική – Καραϊβική: Τσακάλι, μαγκούστα Ευρωπαϊκή Τουρκία: Λύσσα σε σκύλους ΚΑΙ άγρια σαρκοφάγα Αναδυόμενος ιός: εντομοφάγες νυχτερίδες (Β. Αμερική, κάποιες Ευρω-παϊκές χώρες, Ασία & σε Αυστραλία) → μετάδοση σε άνθρωπο

Επιζωοτιολογία Κεντρικός ρόλος αλεπούδων Η εξάπλωση της λύσσας σχετίζεται άμεσα με την πυκνότητα των αλεπούδων (αν <1 αλεπούδες/Km2 μείωση αριθμού κρουσμάτων)

Επιζωοτιολογία Ελλάδα 1954: 1135 κρούσματα 1956: 989 κρούσματα 1970: 77 κρούσματα 1974: 38 κρούσματα Πτωτική τάση (π.χ. 1981: - , 1982: 2 κρούσματα) Μέχρι το 2012: δεν είχαν αναφερθεί κρούσματα από το 1988 2012-2013: 13 περιστατικά σε σκύλους και αλεπούδες (Κεντρική-Δυτική Μακεδονία Ερωτήματα: Αίτια μείωσης κρουσμάτων; Αίτια επανεμφάνισης;

Επιζωοτιολογία Απέκκριση του ιού Σάλιο μολυσμένου ζώου (1-5 ημέρες πριν από την εκδήλωση των συμπτωμάτων, έως το θάνατο) Τρόποι μετάδοσης του ιού Δάγκωμα από μολυσμένο ζώο Σπάνιοι τρόποι μετάδοσης Νυχτερίδες: αερογενώς (σπηλιές) Εκδορές – επαφή με μολυσμένο σάλιο Κατάποση μολυσμένων βιολογικών υλικών Μεταμόσχευση κερατοειδούς

Βιολογικές ιδιότητες – Παθογόνος δράση Περίοδος επώασης (15 ημέρες – 6 μήνες) εξαρτάται από: - Βαθμό νεύρωσης της περιοχής - Απόσταση σημείου δήγματος από ΝΜ/εγκ. - Στέλεχος ιού - Τίτλο ιού - Ηλικία κ.α. Είσοδος ιού → ενδομυϊκά Α) Άμεση είσοδος σε περιφερικά νεύρα Β) Πολλαπλασιασμός στις μυϊκές ίνες Μεταφορά στις νευρομυικές συνάψεις

Βιολογικές ιδιότητες – Παθογόνος δράση Σπάνια: είσοδος ενδορινικά  άμεση είσοδος σε τρίδυμο Στοματικό βλεννογόνο/έντερο  πολ/μος τοπικά / έντερο  κρανιακά νεύρα Μεταφορά στο ΝΜ και στο στέλεχος εγκεφάλου (ενδοαξονικά μέσα στα περιφερικά νεύρα με παλίνδρομη παθητική κίνηση, ταχύτητας 10-400 nm την ημέρα) Είσοδος στον εγκέφαλο  Πολλαπλασιασμός σε νεύρα και αλλαγή της συμπεριφοράς Κίνηση φυγόκεντρα (100-400 nm την ημέρα) προς σιαλογόνους αδένες, οφθαλμούς, δέρμα κ.α. ιστούς

Ανοσολογική αντίδραση Γενικά: ιός μη διαθέσιμος στο ανοσοποιητικό, αργή ανοσοαπάντηση Χυμική ανοσία Αποτελεσματική μορφή ανοσολογικής αντίδρασης Παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων έναντι του ιού Παραγωγή ή προηγούμενη ύπαρξη αντισωμάτων στον ορό του αίματος (π.χ. λόγω εμβολιασμού): Εξουδετέρωση του ιού Κυτταρική ανοσία - Κινητοποίηση CTL - Αναποτελεσματική στην καταστροφή μολυσμένων κυττάρων

Εργαστηριακές μέθοδοι Επιβεβαίωση παρουσίας του ιού σε ζώα που νοσούν - Ιστοπαθολογική εξέταση για σωμάτια Negri (όχι πλέον) Ανοσοφθορισμός (χρυσό πρότυπο) Απομόνωση του ιού σε κυτταροκαλλιέργειες Βιολογική μέθοδος σε ποντίκια ELISA RT-PCR (δεν συστήνεται από το OIE, Ψευδώς θετικά αποτελέσματα) Εκτίμηση επιπέδων ανοσοποίησης Οροεξουδετέρωση / εξουδετέρωση φθορισμού ---> Έκφραση τίτλου σε IU

Μέτρα πρόληψης Εμβολιασμοί κατοικίδιων ζώων Nobivac Rabies (Intervet): σκύλος- γάτα-ίππος-βοοειδή-κουνάβια Vanguard-R (Pfizer): σκύλος-γάτα-βοοειδή-χοίροι-πρόβατα-αίγες-άλογα Rabisin (Merial): όλα τα είδη ζώων Rabdomun (Pfizer): σκύλος-γάτα-βοοειδή Εμβολιασμοί άγριων ζώων (δολώματα) Περιορισμός αδέσποτων σκύλων (εμβολιάζονται σκυλιά πόλεων, μικρός αριθμός) Ενημέρωση του κοινού

Συμπερασματικά Σοβαρός παθογόνος παράγοντας για τη δημόσια υγεία Απαραίτητη η εφαρμογή προληπτικών μέτρων Ενημέρωση κοινού Ιδιοκτήτες να απευθύνονται στους κτηνιάτρους Ενημέρωση κτηνιάτρων για τους χειρισμούς Τελικός στόχος: Εκρίζωση με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες (οικονομικές, ζώα, ανθρώπους…)

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!