ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Εργασία στο μάθημα: Παιδαγωγικά της Λαογραφίας Θέμα Κυπριακός Παραδοσιακός Γάμος Διδάσκων: κ. Κατσαδώρος Γεώργιος Εαρινό Εξάμηνο 2009 - 2010

Προκαταρκτικά Σχολείο: Τάξη: Δ’ Αριθμός μαθητών: 15 Διδάσκων: Τίτλος: Τα ήθη και τα έθιμα του Κυπριακού Παραδοσιακού Γάμου Μάθημα: Ευέλικτη Ζώνη Χρόνος: Τρεις διδακτικές ώρες

Πορεία Διδασκαλίας Η πορεία διδασκαλίας περιλαμβάνει: Την Αφόρμηση 15΄ Την Προσφορά 45’ Την Επεξεργασία 60’ Την Αξιολόγηση 15΄

Στόχοι Α’ Γενικός Να παρουσιάζουν προφορικά ή γραπτά τα ήθη και τα έθιμα του Κυπριακού γάμου και γενικότερα να γνωρίσουν τα παιδιά τη κυπριακή λαϊκή παράδοση του γάμου. Β’ Ειδικοί Να παρουσιάζουν προφορικά και γραπτά τη πορεία προετοιμασίας του Κυπριακού γάμου. Να εργαστούν ομαδικά στις προετοιμασίες του γάμου. Να συνεργαστούν αρμονικά στο μοίρασμα των ρόλων. Να κατανοήσουν τις έννοιες ήθη και έθιμα. Να εκτελούν μουσική σε όργανα.

Μέσα και Υλικά Διδασκαλίας Φωτοτυπία Κειμένου με ήθη και έθιμα Κυπριακού γάμου Πίνακας – Κιμωλία Εικόνες Ηλεκτρονικός Υπολογιστής Προβολέας Μαγνητόφωνο

Αφόρμηση 15’ Ως αφόρμηση της διδασκαλίας μου αρχικά θα δείξω στους μαθητές με τη βοήθεια του υπολογιστή και του προβολέα διάφορες εικόνες που απεικονίζουν σκηνές απο τη προετοιμασία ενός γάμου.

Αφού λοιπόν δείξω στους μαθητές τις παραπάνω εικόνες, θα τους θέσω τα ακόλουθα ερωτήματα: Τί παρατηρείτε στην κάθε εικόνα; Τί κατά τη γνώμη σας θα μελετήσουμε στο σημερινό μας μάθημα; Ποιά εικόνα σας εντυπωσιάσε και γιατί; Τί γνωρίζετε για το γάμο; (καταιγισμός ιδεών) Μέθοδος: Κατευθυνόμενος διάλογος, επίδειξη Μορφή: Διαλογική

Προσφορά 45’ Επισημαίνω στους μαθητές ότι το θέμα του σημερινού μαθήματος είναι «Τα ήθη και τα έθιμα του Κυπριακού Παραδοσιακού γάμου» Για να κατανοήσουν τα παιδιά τις έννοιες «ήθη και έθιμα» γράφω στον πίνακα μια σύντομη εξήγηση για την κάθεμια και τις σχολιάζουμε. Ήθη: Λέγονται οι αντιλήψεις ενός λαού για την ηθική και κοινωνική συμπεριφορά. Είναι η ηθικότητα του ατόμου (χαρακτήρας) και οι παραδοσιακοί κανόνες μιας κοινωνίας. Έθιμα:΄Είναι κάθε εκδήλωση της κοινωνικής ζωής που διατηρείται και επιβάλλεται από τη συνήθεια και την παράδοση π.χ Χριστουγεννιάτικα έθιμα, πασχαλινά, έθιμα γάμου κ.λπ

Έπειτα θα δείξω στα παιδιά με τη βοήθεια του Υπολογιστή και του προβολέα ένα μικρό βίντεο διάρκειας 5:15’’ όπου θα προβάλλεται ένα μέρος του Κυπριακού γάμου (στόλισμα γαμπρού και νύφης) ώστε να τους εισάγουμε καλύτερα στο θέμα μας.

Στη συνέχεια, θα παρουσιάσω στη τάξη (μέσω του υπολογιστή και του προβολέα) σε μορφή PowerPoint τις διαδικασίες – προετοιμασίες του Κυπριακού γάμου με τις αντίστοιχες εικόνες. Παράλληλα, θα ζητήσω από τους μαθητές κατα τη διάρκεια της παρουσίασης να σημειώνουν: Άγνωστες λέξεις Ωραίες εκφράσεις Στάδια προετοιμασίας κυπριακού παραδοσιακού γάμου Σκοπός αυτού του ζητήματος είναι να κρατήσω τα παιδιά συγκεντρωμένα σ’ αυτό που θα προβάλω. Μέθοδος: Κατευθυνόμενος διάλογος, επίδειξη Μορφή: Μονολογική και Διαλογική

Κυπριακός Παραδοσιακός Γάμος Για τους κύπριους ο γάμος δεν ήταν ποτέ μια απλή εκκλησιαστική τελετή. Η τέλεση ενός γάμου ήταν ταυτόχρονα και μια σημαντική κοινωνική εκδήλωση τόσο του χωριού όσο και της πόλης, στην οποία συμμετείχαν πολλοί άνθρωποι.Στα παλιά χρόνια συνηθισμένο ήταν το έθιμο της προξενιάς. Η υπόθεση της προξενιάς ακολούθησε συνήθως μια ορισμένη διαδικασία. Όταν ένας νέος ή οι γονείς του ήθελαν να ζητήσουν μια νέα για νύφη τους, ανακοίνωναν τη σκέψη τους στην προξενήτρα και αυτή αναλάμβανε να βολιδοσκοπήσει την άλλη πλευρά. Αν η οικογένεια της νύφης απαντούσε θετικά τότε το επόμενο βήμα ήταν να ζητηθεί επίσημα η νέα από τους γονείς της και να συζητηθούν τα «ταξίματα» δηλ. οι υποσχέσεις της προικοδότησης. Ουσιαστικά οι προετοιμασίες του γάμου άρχιζαν μετά τους επίσημους αρραβώνες και συνήθως διαρκούσαν πολλούς μήνες ή και χρόνια. Ιδίως όταν οι νέοι κατάγονταν από φτωχές οικογένειες, η περίοδος των προετοιμασιών διαρκούσε ολόκληρα χρόνια μέχρι να κτιστεί το σπίτι τους κι  ετοιμαστεί το νοικοκυριό. Η νέα άρχιζε από νεαρή ηλικία να ετοιμάζει την προίκα της, δηλ. να υφαίνει, να κεντά και να ράβει τα χρειαζόμενα ρουχικά του σπιτιού της, όπως σεντόνια, τραπεζομάντιλα κ.λπ.εσώρουχα, φορέματα κ.λ.π. Όταν συμπληρώνονταν οι διαδικασίες, γινόταν ο γάμος του οποίου οι τελετές και τα έθιμα διαρκούσαν 8-10 μέρες και περιλάμβαναν: -Τα πριν από το γάμο       - Τα της ημέρας του γάμου που ήταν Κυριακή          - Τα της Δευτέρας          - Τα μετά τον γάμο

Τα πρίν του γάμου Προικοσύμφωνο Ένα είδος συμβολαίου το οποίο καθόριζε τα περιουσιακά στοιχεία με τα οποία θα προικοδοτούνταν οι μελλόνυμφοι από τους γονείς τους. Η σύναψή του γινόταν ενώπιον των συμπεθέρων του ιερέα της κοινότητας, του κοινοτάρχη και κάποιου γραμματιζούμενου, που συνήθως ήταν ο δάσκαλος. Στο προικοσύμφωνο καθοριζόταν με κάθε λεπτομέρεια και ακρίβεια τι θα έδινε η κάθε πλευρά στους μελλόνυμφους. Χωράφια, ζώα, δέντρα, τα προικιά της νύμφης όπως σεντόνια, ρούχα και οικιακά σκεύη.Hταν απαραίτητα όλα για να αντιμετωπιστούν τα οικονομικά προβλήματα της έγγαμης ζωής. Πριν το γάμο πλένονταν τα μαλλιά, με τα οποία θα έφτιαχναν το γαμήλιο στρώμα. Πλένονταν και σιδερώνονταν επίσης τα προικιά. Σε πολλά χωριά (Σπήλια, Παραλίμνι, Λύση κ.α.) τα προικιά της νύμφης και το μαλλί για το νυμφικό κρεβάτι συνήθιζαν να τα πλένουν στα ποτάμια η νύμφη με τις στενές της φίλες, μια βδομάδα πριν από τον γάμο. Ακολουθούν τα ζυμώματα με τα περίτεχνα ειδικά κουλούρια και τα ψωμιά του γάμου. Προηγείται το κάλεσμα που γίνεται με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την περιοχή, κυρίως με κουλούρια, με κερί ή ράντισμα με ροδόσταγμα.

Ρέσι Το βράδυ του Σαββάτου πριν από το γάμο,ετοίμαζαν το ρέσι,που είναι το ειδικό γαμήλιο παρασκεύασμα της Κύπρου. Όμως, το έθιμο αυτό γινόταν κυρίως στα χωριά της Πάφου, την Τυλληρία και σε πολλές κοινότητες της επαρχίας Κερύνειας. Άπλωναν μέσα στον ηλιακό (την αυλή του σπιτιού) ένα σεντόνι. Πάνω σε αυτό οι γυναίκες του σπιτιού (αλλά όχι η νύφη) έριχναν καβουρδισμένο σιτάρι. Τα αγόρια έσπαζαν το σιτάρι πατώντας πάνω σε ξύλινες απλωμένες πλάκες και ανακάτευαν με ξύλα αυτό τον πολτό από σιτάρι και κρέας μέχρι να γίνει ένα μείγμα και το ρέσι τότε ήταν έτοιμο. Το ρέσι ήταν το πρώτο που παρουσιαζόταν στο γεύμα του γάμου και έπρεπε να είναι ζεστό. Νυφικό κρεβάτι Μετά την κατασκευή του ρεσιού,οι γυναίκες ετοίμαζαν το στρώμα του νυφικού κρεβατιού,γεμίζοντας το με μαλλί και το έραβαν πέντε η επτά παντρεμένες μονοστέφανες νέες γυναίκες προσθέτοντας στις τέσσερις του γωνιές κόκκινες κορδέλες στο σχήμα του σταυρού.Αυτή η διαδικασία ονομαζόταν "το πλούμισμα του κρεβατιού''. Καθώς οι γυναίκες έραβαν το στρώμα οι παριστάμενοι έριχναν χάλκινα ή ασημένια κέρματα πού ράβονταν μέσα στο στρώμα και συμβόλιζαν χρήματα και αγαθά. Όταν τελείωνε το ράψιμο,έριχναν παιδιά πάνω στο στρώμα που χόρευαν και συμβόλιζαν την γονιμότητα. Ακολούθως ένας συγγενής σήκωνε το στρώμα πάνω στο κεφάλι του,χόρευε με αυτό κάνοντας κύκλους και με συνοδεία τις φωνές και τα χειροκροτήματα του πλήθους,το κουβαλούσε μέχρι το υπνοδωμάτιο.

Τα της ημέρας του γάμου Με το ξημέρωμα της Κυριακής άρχιζαν και όλες οι ετοιμασίες για το γαμήλιο γλέντι. Οι μάγειροι ετοίμαζαν τα φαγητά, άλλοι έστρωναν και ετοίμαζαν τα τραπέζια ενώ οι μουσικοί αφού κούρδιζαν τα όργανα τους, έπαιρναν τη θέση τους και άρχιζαν να παίζουν. Κύριο γεγονός το μυστήριο τού γάμου. Η κατασκευή των στεφάνων από ελιά, το στόλισμα της νύφης και του γαμπρού, το ζώσιμο, το ράντισμα και το κάπνισμα του αντρόγυνου, η τέλεση του μυστηρίου, το φίλημα των στεφάνων, η πομπή προς και από την εκκλησία, η είσοδος στο νέο σπίτι και οι ευχές είναι τα κυριότερα δρώμενα της ημέρας.

ΤΟ ΣΤΟΛΙΣΜΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΤΟ ΖΩΜΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ: Την Κυριακή του γάμου απόγευμα, λίγο πριν να πάρουν το ζευγάρι στην εκκλησία για το μυστήριο, γινόταν το στόλισμα της νύφης στο πατρικό της σπίτι. Η νύφη φορούσε το νυφικό της και οι κοπέλες του χωριού καλοντυμένες συγκεντρώνονταν στο σπίτι της νύφης, όπου οι  κουμπάρες αναλάμβαναν να τη στολίσουν. Χτενίζουν τα μαλλιά της, αρχίζουν να τη μακιγιάρουν και καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας του στολίσματος οι μουσικοί παίζουν και τραγουδούν. ΤΟ ΖΩΜΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ: Μόλις τέλειωνε ο στολισμός της νύφης ακολουθούσε το ζώσιμο της με ένα κόκκινο μαντήλι από τη μητέρα της (επιβεβαίωση της παρθενικότητα της νύφης). Το ζώμα της νύμφης στην Κύπρο αποτελεί βασικό στοιχείο της τελετής στο στόλισμα της νύμφης. Ο τρόπος του ζώματος της νύμφης είναι: ένα κόκκινο μαντήλι σταυρώνεται πρώτα τρείς φορές μέτωπο, μέση, δεξιά στήθος, αριστερά στήθος και στη συνέχεια περνά τρείς φορές με κίνηση αντίθετη προς αυτή των δειχτών του ρολογιού γύρω από την μέση της νύμφης και δένεται ελαφριά. Πρόσωπα που εκτελούν το ζώμα της νύφης είναι οι γονείς της νύφης, οι νονοί της, οι παππούδες, οι γιαγιάδες, οι θείοι και άλλοι.

Το Ζώμα της Νύμφης συμβολίζει: Τη γονιµότητα της νύµφης. Την αγνότητα της νύµφης. Την αρχοντιά της νύμφης. Τη δηµιουργία νέας οικογένειας. Δίστιχα Που Χρησιµοποιούνται για το Ζώµα της Νύµφης: Φωνάξετε τον τζιύρη της να την ισφυκτοζώσει Τζιαι την ευτζιήν του που καρκιάς σήµερα να της δώσει. Φωνάξετε της µάνας της νάρτει να την ιζώσει Τζιαι να την βκάλει πόσσω της τζιαι να την παραδώσει. Φωνάξετε τζιαι του τατά (νονός)/ της νούννα (νονά)/τη γιαγιάς/ του παππού/ της να’ ρτει να την ιζώσει Τζιαι να της δώσει την ευτζιήν, τζιαι να την παραδώσει. Εξήγηση Το πρώτο δίστιχο αναφέρεται στον πατέρα της νύφης (τζιύρης = πατέρας) τον οποίο καλούν οι βιολάρηδες να ζώσει την κόρη του και να της δώσει την ευχή του από καρδιάς. Στο δεύτερο δίστιχο οι βιολάρηδες καλούν τη μητέρα της νύφης να την ζώσει, να την βγάλει έξω από το σπίτι της (πόσσω = σπίτι) και να την παραδώσει (στο γαμπρό). Στο τρίτο δίστιχο καλούνται αντίστοιχα οι νονοί, οι παππούδες και άλλοι συγγενεις της νύφης να τη ζώσουν με τη σειρά τους και να της δώσουν την ευχή τους.

ΤΟ ΞΥΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ Ο χορός των προικιών Κατά την διάρκεια της προετοιμασίας της νύμφης, πριν από το μυστήριο στη εκκλησία, οι φίλες ή και συγγένισσες της, παρουσίαζαν με χορευτικές φιγούρες τα προικιά της νεόνυμφης που θα έπαιρνε μαζί της αργότερα στο δικό της σπίτι. ΤΟ ΞΥΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ Μετά το στόλισμα της νύφης οι μουσικοί πήγαιναν στο πατρικό σπίτι του γαμπρού, όπου τους περίμεναν ο γαμπρός, οι κουμπάροι, ο κουρέας του χωριού και άλλοι.Εκτός από το ξύρισμα, έχουμε το ντύσιμο του γαμπρού στα γαμπρικά του ρούχα και τον καλλωπισμό του. Τον ξύριζε ο παρπέρης υπό την συνοδεία βιολιού, και τον χτένιζαν οι υποψήφιοι κουμπάροι. Ο πρώτος κουμπάρος, του φορούσε το πουκάμισο και τον σάκο και τραγουδούσε κι αυτός μαζί με τους συγγενείς και φίλους τα κατάλληλα δίστιχα ή τετράστιχα.

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Όταν έφθαναν στην εκκλησία, σταματούσε η μουσική, η καμπάνα έπαυε να χτυπά και όλοι έμπαιναν στην εκκλησία για τα στεφανώματα. Αφού όλοι έπαιρναν τις θέσεις τους αρχίζει το μυστήριο. Την ώρα που ο ιερέας έψαλλε το «Ησαΐα χόρευε» μαζί με το αντρόγυνο έδιναν κύκλο και οι κουμπάροι, τους ράντιζαν με ρύζι, σιτάρι, βαμβακόσπορο και νομίσματα και μερικοί φίλοι τους για να τους πειράξουν τους χτυπούσαν πάνω στη ράχη, χωρίς να μπορούν να διαμαρτυρηθούν. Το έθιμο αυτό αν και έχει απαγορευθεί από την εκκλησία εξακολουθεί να γίνεται σε κάποιες περιοχές. Μετά το τέλος του μυστηρίου ξανασχηματίζεται η πομπή για τον γυρισμό στο σπίτι. Μπροστά πηγαίνουν τα μουσικά όργανα, ο σταυρός και τα εξαπτέρυγα, ο ιερέας και το αντρόγυνο. Στο πέρασμα τους οι πόρτες ανοίγουν και οι νοικοκυρές θυμιάζουν το νέο αντρόγυνο με ελιά και το ραντίζουν με ροδόσταγμα ή σιτάρι.

ΤΟ ΓΑΜΗΛΙΟ ΓΛΕΝΤΙ Πολλά είναι τα έθιμα που συνδέονται με την είσοδο των νεόνυμφων στο σπίτι τους. Η είσοδος αυτή συμβολίζει το πέρασμα από την άγαμη στην έγγαμη ζωή. Ο γαμπρός έπρεπε να σπάσει ένα ρόδι στην είσοδο του σπιτιού για να εξευμενίσει τα κακά πνεύματα. Το ρόδι συμβόλιζε τη γονιμότητα, την αφθονία, την ευτυχία. Σε άλλες περιπτώσεις έσφαζαν πετεινό ή όρνιθα στο κατώφλι της πόρτας. Σε μερικά χωριά έδιναν μέλι στο αντρόγυνο μόλις έφτανε στο σπίτι. Αλλού, εριχναν σιτάρι, ρύζι, παμπακόσπορο, πέταλα λουλουδιών ή κουλουράκια. Μετά την είσοδο ακολουθούσαν οι ευχές, τα κεράσματα με ποτό, ξηρούς καρπούς, λουκούμι, παστίτσι, μπισκότο ή γλυκό του κουταλιού. Η νύφη δεν μπορούσε να ασχοληθεί  με τα κεράσματα, αλλά έπρεπε να κάθεται και να «καμαρώνει» δηλ. να μένει σοβαρή μέσα στα πέπλα της και να βλέπει χάμω. Αυτή η διαδικασία ονομαζόταν"το καμάρωμα της νύφης'‘. Το βράδυ της Κυριακής περνά με τραπέζια, μουσική, χορούς και τραγούδια. Μόλις τελείωνε το γεύμα, άρχιζε ο χορός του γάμου,όπου έπαιζαν οι μουσικοί του χωριού, δηλαδή οι βιολάρηδες,οι λαουτάρηδες,αυτοί που παίζαν πιθκιαύλι (αυλό), ενώ οι καλεσμένοι του γάμου κτυπούσαν τα τύμπανα. Κατά τη διάρκεια της βραδιάς του γάμου συνηθιζόταν να γίνονται διαγωνισμοί αυτοσχέδιων τραγουδιών.

Οι πιο συνηθισμένοι χοροί ήταν: Ο χορός των συμπεθέρων Κατά τη διάρκεια της γαμήλιας τελετής, εκτός από το αντρόγυνο (τους νεόνυμφους) χόρευαν και οι συμπέθεροι μεταξύ τους - ο πατέρας του γαμπρού με τον πατέρα της νύμφης, και σε άλλο γυναικείο συρτό χορό οι μητέρες τους. Οι χοροί αυτοί εκτός από τη διασκέδαση είχαν και συμβολικό χαρακτήρα γιατί ήθελαν να δείξουν στο κόσμο πως οι οικογένειες τους ήταν μονιασμένες και αγαπημένες. Οι αντικριστοί χοροί Οι άνδρες χόρευαν χωριστά από τις γυναίκες.Οι πιο συνηθισμένοι χοροί ήταν οι αντικριστοί,που χορεύονταν κατά ζεύγη. Τα πρόσωπα των κοριτσιών που χόρευαν έμεναν σκόπιμα πολύ σοβαρά.

Το αντρόγυνο έμενε με τους καλεσμένους ως αργά και δεν αποχωρούσε μέχρις ότου φύγουν όλοι. Πολλοί όμως είτε για να διασκεδάσουν, είτε για να πειράξουν τον γαμπρό δεν έφευγαν από το γλέντι. Τότε οι βιολάρηδες έπαιζαν τον «πολογιαστόν» δηλ. τον αποχαιρετιστήριο σκοπό, έτσι οι καλεσμένοι ήταν υπόχρεοι να αποχωρήσουν. Μετά την αποχώρηση των καλεσμένων, το αντρόγυνο απεσύρετο στο ιδιαίτερο του δωμάτιο. Το πρωί θα τοποθετηθεί σε πανέρι το μεσάλι δηλ. το σεντόνι με το παρθενικό αίμα της νύφης, απόδειξη ότι η νύφη ήταν αγνή παρθένα προς του γάμου της.

Τα της Δευτέρας Η νύφη φορούσε το δευτερκάτικο της φόρεμα που Το πρωί της Δευτέρας η μάνα της νιόνυφης έσφαζε ένα ζευγάρι νεογνών περιστεριών και τα έβραζε για να κάνει τη καθιερωμένη αυγολέμονη σούπα των νεόνυμφων.Οι κουμπάροι διοργάνωναν μια γιορτή με φαγοπότι,και έφερναν δώρα στο νεαρό ζευγάρι,τις περισσότερες φορές τρόφιμα,κρέας,πουλερικά και άλλα παρόμοια.Πολλοί προσκεκλημένοι προσέφεραν σαν δώρο και χρήματα ή ρούχα,εξοπλισμό κ.λ.π. Η νύφη φορούσε το δευτερκάτικο της φόρεμα που ήταν συνήθως βαθύ μπλε ή μαύρο σαν ένδειξη της λύπης της που έχασε τη παρθενία της και το βράδυ που μαζευόταν ο κόσμος οι νεόνυμφοι χόρευαν και τους καρφίτσωναν λεφτά. Οι προσκεκλημένοι του γάμου τη Δευτέρα,κατά τη διάρκεια του συμποσίου έσπαζαν σκόπιμα διάφορα γυαλικά που συμβόλιζε το σπάσιμο του παρθενικού υμένα της νιόνυφης.

Τα μετά τον γάμο (Αντίγαμος) Σε πολλές περιοχές του νησιού, επικρατούσε η συνήθεια του «αντίγαμου», ιδιαίτερα στην περίπτωση που ο γαμπρός ή η νύμφη ήταν ξενοχωρίτες. Έτσι, την αμέσως επόμενη Κυριακή του γάμου πραγματοποιείτο στην άλλη κοινότητα ένα δεύτερο, γαμήλιο γλέντι για τους συγχωριανούς και για όσους τυχόν δεν είχαν την ευκαιρία να παραστούν στο πρώτο γλέντι. Στο γαμήλιο τραπέζι, οι άντρες κάθονταν γύρω από τις "τάβλες" (τραπέζια) που ήταν στρωμένες με φαγητά και ποτά και γλεντούσαν, ενώ οι γυναίκες σε μια γωνιά έτρωγαν μόνες τους, έχοντας παράλληλα και την ευθύνη για το σερβίρισμα των αντρών.

τούτη δουλειά π’αρκέψαμε να βκεί στερεωμένη Έλα Θεέ τζιαι Παναγιά ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (Στόλισμα της νύφης) Ώρα καλή τζι’ ώρα χρυσή τζι’ ώρα ευλοημένη τούτη δουλειά π’αρκέψαμε να βκεί στερεωμένη Έλα Θεέ τζιαι Παναγιά με τον Μονογενή σου τζι ευλόα μας τούντην δουλειάν που ’ναι που τη βουλή σου Άγια στολίστε την καλά την μαρκαριταρένην όπου την εσιει η μάνα της μες τα γρουσά χωσμένην Φωνάξετε της μάνας της να ’ρτει να την ηζώσει τζιαι να της δώσει την ευτζιήν τζιαι να την παραδώσει

Τα τραγούδια µας συνδυάζουν θρησκεία, βαθειά πίστη στο Θεό, το δέσιµο της οικογένειας, την αγάπη. Το τραγούδι του Κυπριακού γάμου αρχίζει με το: ‘’ώρα καλή κι ώρα χρυσή, ώρα ευλογηµένη...’’ Παροµοιάζειτο νιόπαντρο ζευγάρι σαν ήλιο χρυσό την ώρα που γεννιέται, µιλά για την ηµέρα που γίνεται ο γάµος λέγοντας ‘’Λάµπει ο ουρανός, λάµπει η ηµέρα, γιατί ο Κύπριος, από τα παλιά χρόνια, στις µέρες µας, και για τις επόµενες γενεές, δίνει µεγάλη σηµασία στον γάµο, από την προετοιµασία µέχρι την τελετή του. Ακολούθως επικαλείται το Θεό και την Παναγία με τον Μονογενή της να ευλογήσουν αυτό το γάμο που γίνεται με τη θέληση τους. Έπειτα παρομοιάζει την νύφη με μαργαριτάρι σαν ένδειξη αγνότητας και σημειώνει ότι προέρχεται από καλή οικογένεια. Τέλος επικαλούνται οι συγγενείς της νύφης (μητέρα, πατέρας κ.λπ) να την ζώσουν και να της δώσουν την ευχή τους πρωτού την παραδώσουν. Εκτός από τα λόγια, η µουσική που ντύνει το τραγούδι, αν και σχεδόν είναι η ίδια σε αρκετά σηµεία, εν τούτοις πάντα συγκινεί, πάντα αγγίζει ως τα τρίσβαθα τις ψυχές των Κυπρίων.

Επεξεργασία 60΄ Σ’ αυτή τη φάση θα μοιράσω στα παιδιά φωτοτυπίες με το κείμενο του Κυπριακού γάμου έτσι όπως παρουσιάστηκε στην τάξη. Θα ακολουθήσει μια μικρή συζήτηση για να ακουστούν οι εντυπώσεις των παιδιών, οι άγνωστες λέξεις και οι ωραίες εκφράσεις. Στη συνέχεια θα γίνει διαθεματική προσέγγιση με δραστηριότητες στα μαθήματα: γλώσσα, μουσική, εικαστικά και θέατρο. Μέθοδος: Κατευθυνόμενος Διάλογος Μορφή: Μονολογική και Διαλογική

Δραστηριότητα 1: Γλώσσα Άσκηση 1 Ερωτήσεις κατανόησης Πόσες μέρες διαρκούσαν οι τελετές και τα έθιμα ενός παραδοσιακού Κυπριακού γάμου και τι περιλάμβαναν; (αναφορικά) Τι ήταν το προικοσύμφωνο; Επικρατεί ακόμα και σήμερα αυτό το έθιμο; Τι συνήθιζαν να κάνουν οι Κύπριοι την παραμονή του γάμου; Τι συμβολίζει το ζώμα της νύφης και ποιοι το εκτελούν; Τι έθιμα συναντούμε στο μυστήριο του γάμου; Κατά την είσοδο των νεόνυμφων στο σπίτι τους, ο γαμπρός έπρεπε να σπάσει ένα ρόδι. Γιατί γινόταν αυτό; Τι συμβολίζει το ρόδι; Ποιοι χοροί ήταν οι επικρατέστεροι στους κυπριακούς γάμους; Ποια η σημασία του «δευτερκάτικου» φορέματος της νύφης; Τι γνωρίζετε για τον «Αντίγαμο»; Τι συμβολίζει το «μεσάλι»;

Άσκηση 2 (Συμπλήρωση κενών) Η μικρή Αννούλα θέλει να στείλει ένα γράμμα στη γιαγιά της που βρίσκεται στη Καλαμάτα για να της περιγράψει το Κυπριακό γάμο. Όμως στη πορεία «χάθηκε» και ζητά τη βοήθεια σου για να το συμπληρώσει. Αγαπημένη μου γιαγιά, Σήμερα στο σχολείο έμαθα πως γίνονταν οι γάμοι στη Κύπρο. Λοιπόν γιαγιά μου άκουσε! Οι γάμοι στη Κύπρο δεν διαρκούσαν μόνο μια μέρα αλλά σχεδόν δέκα ολόκληρες μέρες. Οι γονείς των μελλόνυμφων υπόγραφαν κάτι σαν συμβόλαιο για να τους μοιράσουν την περιουσία του όπως χωράφια, ρούχα, ζώα κ.λπ. Αυτό το είδος συμβολαίου ονομαζόταν ............... Το κάλεσμα δε γινόταν με προσκλητήριο όπως σήμερα αλλά με διαφορετικούς τρόπους, κυρίως με ……….. , ………. ή ………….. . Την παραμονή του γάμου πέντε ή επτά ……………. …………… νέες γυναίκες έραβαν το νυφικό κρεβάτι βάζοντας στις τέσσερις γωνιές του κόκκινες κορδέλες σε σχήμα σταυρού. Η διαδικασία αυτή ονομαζόταν το ……............ του ………………. .

Μετά, έριχναν κέρματα που συμβόλιζαν ……………… και …………… , και έβαζαν τα παιδιά να χορεύουν πάνω στο στρώμα γιατί αυτό συμβόλιζε την ………………. . Η ημέρα του γάμου ήταν ……………. . Τα έθιμα εκείνης της ημέρας ήταν το ……………………................ και το …………………………. που γίνονταν στο πατρικό σπίτι της νύφης ενώ στο πατρικό σπίτι του γαμπρού έχουμε το …………………………………. . Καθώς ο ιερέας έψαλλε το «Ησαΐα χόρευε» ο κόσμος ράντιζε το αντρόγυνο με ρύζι, ……………….. , ……………….. και νομίσματα. Μετά την εκκλησία ακολουθούσαν ευχές και κεράσματα που ήταν συνήθως ξηροί καρποί , ……………… , πότο, ……………… μπισκότο ή …………………. . Τα όργανα που ακούγονταν στο γαμήλιο γλέντι ήταν το βιολί , το ……………………… και το ……………………. τα οποία έπαιζαν οι μουσικοί του χωριού. Διασκέδαζαν με διαγωνισμούς ………………………………… και διάφορους χορούς όπως ο ………………………………………………………. και οι ……………………………………. . Το γλέντι του γάμου συνεχιζόταν και την επόμενη μέρα. Όταν ο γαμπρός ή η νύφη κατάγονταν από διαφορετικά χώρια τότε την επόμενη βδομάδα έκαναν ένα δεύτερο γαμήλιο γλέντι. Το έθιμο αυτό ονομαζόταν ……………………… .

Άσκηση 3 Βάλε Σ στις σωστές προτάσεις και Λ για τις λάθος. Η νύφη βοηθούσε στο κέρασμα των καλεσμένων. Το ξύρισμα του γαμπρού προηγείτο του στολίσματος της νύφης. Το δίστιχο «φωνάξετε της μάνας της νάτρει να την ιζώσει τζιαι να την βκάλει πόσσω της τζιαι να την παραδώσει» καλεί τη μητέρα της νύφης να έρθει να τη ζώσει. Ο χορός των συμπεθέρων συμβολίζει ότι οι δύο οικογένειες δεν έχουν καμία έχθρα μεταξύ τους. Η κατασκευή των στεφάνων γινόταν από φύλλα δάφνης. Οι τελετές και τα έθιμα άρχιζαν με τον «Αντίγαμο» και τελείωναν με το γάμο.

Άσκηση 4 Ψάξε, βρες και αντιστοίχησε το άλλο μισό της πρότασης. Οι νοικοκυρές θυμιάζουν και ραντίζουν το αντρόγυνο Ρέσι Αντικριστοί χοροί Μεσάλι Κέρασμα Η νύφη και οι φιλές της έπλεναν τα προικιά και το μαλλί στα ποτάμια Στέφανα Ζώμα Νύφης Αρχοντιά Γλυκό του κουταλιού Σπήλια, Παραλίμνι, Λύση Ελιά, ροδόσταγμα Πάφος, Τυλληρία Ελιά Κατά ζεύγη Αγνότητα Ρύζι

Δραστηριότητα 2: Μουσική Θα επιχειρήσω να χωρίσω τυχαία τους μαθητές σε τρεις ομάδες των πέντε ώστε να αναπτυχθεί το ομαδικό πνεύμα και η συνεργατικότητα. Ομάδα Α: «Μουσικά Όργανα» Αυτή η ομάδα θα πρέπει να αναζητήσει στο διαδίκτυο τις βασικότερες πληροφορίες για κάθε όργανο που χρησιμοποιούσαν οι Κύπριοι μουσικοί στους Κυπριακούς γάμους και να τις παρουσιάσουν στη τάξη. Βιολί – Λαούτο – Πιθκιαύλιν (αυλός).

Ομάδα Β: «Μικροί Στιχουργοί» Σκοπός αυτής της ομάδας είναι να αντιγράψουν σε ένα μεγάλο χαρτόνι το τραγούδι του Κυπριακού γάμου από τις φωτοτυπίες που τους έχουν δοθεί προηγουμένως και στη συνέχεια να μάθουν τους στίχους και να μπορούν να τους τραγουδούν με τη δική μου καθοδήγηση. Ομάδα Γ: «Μικροί Συνθέτες» Σ΄αυτή την ομάδα θα δοθεί ένα μεγάλο χαρτόνι με σχεδιασμένο πεντάγραμμο και θα ζητηθεί να αντιγράψουν τις νότες του τραγουδιού του Κυπριακού γάμου (οι νότες θα δοθούν από το δάσκαλο). Έπειτα, θα πρέπει να μάθουν τις νότες και να τις παίξουν στον αυλό.

Δραστηριότητα 3: Εικαστικά Για να μάθουν τα παιδιά να συνεργάζονται με όλους τους συμμαθητές τους αρμονικά χωρίς διακρίσεις τους ξανά χωρίζω τυχαία σε τρεις διαφορετικές ομάδες. Ομάδα Α Η ομάδα αυτή θα κατασκευάσει το κέρασμα του γάμου και τα στέφανα με τη δική μου βοήθεια. Τα υλικά που θα χρησιμοποιήσουν οι μαθητές θα δοθούν στην τάξη. Υλικά για το κέρασμα Χαρτί γκοφρέ (για περιτύλιγμα) Πλαστελίνη (που θα παριστάνει το παστίτσι) Κορδέλα (για το δέσιμο) Ψαλίδι

Υλικά για τα στέφανα Κλαδιά ελιάς Χρυσοκλωστή Σιλικόνη Πλαστική γιρλάντα Ομάδα Β Θα αναλάβει να κατασκευάσει το νυφικό κρεβάτι με τη δική μου καθοδήγηση. Σαν στρώμα θα χρησιμοποιήσουμε δύο λευκά υφάσματα ανάμεσα στα οποία θα βάλουμε βαμβάκι που θα παριστάνει το μαλλί. Πρωτού ράψουμε το στρώμα θα βάλουμε μέσα κέρματα και στη συνέχεια θα σχεδιάσουμε σε χαρτόνι μικρά παιδιά (2-3), θα τα κόψουμε και θα τα κολλήσουμε με σιλικόνη πάνω στο ραμμένο στρώμα. Τέλος, θα στερεώσουμε στις τέσσερις γωνιές του κόκκινες κορδέλες σε σχήμα σταυρού.

Ομάδα Γ: Υλικά που θα χρειαστούμε: 2 λευκά υφάσματα Βαμβάκι Κέρματα Βελόνι Κλωστή Χαρτόνι Χρωματιστά Ψαλίδι Σιλικόνη Κόκκινες κορδέλες Ομάδα Γ: Θα έχει την ευκαιρία να σχεδιάσει σε χαρτόνι μια από τις ακόλουθες σκηνές του Κυπριακού Γάμου.

Στόλισμα Νύφης και Γαμπρού Πορεία προς την εκκλησία Το μυστήριο του γάμου Γαμήλιο γλέντι Υλικά Χαρτόνι Α3 Παστέλ Κόλλες γλασέ Κόλα Ψαλίδι

Δραστηριότητα 4: Θέατρο Για να διασκεδάσουν τα παιδιά και να απολαύσουν τις δημιουργίες τους θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια μικρή αναπαράσταση του Κυπριακού γάμου. Σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι να συνεργαστούν οι μαθητές αρμονικά στο μοίρασμα των ρόλων, να αποδείξουν αν έχουν κατανοήσει τα ήθη και τα έθιμα του Κυπριακού γάμου και να παρουσιάσουν τις δημιουργίες τους. Προκειμένου να μην υπάρξουν διαμαρτυρίες και αντιπαραθέσεις θα επιχειρήσω να μοιράσω με κλήρο τους ρόλους.

Μια ομάδα παιδιών θα αποτελέιται απο 4 κορίτσια που θα παριστάνουν τις μονοστέφανες παντρεμένες νέες που ράβουν το νυφικό κρεβάτι (έτσι θα παρουσιαστεί το νυφικό κρεβάτι που έφτιαξαν στα εικαστικά). Μια άλλη ομάδα θα αναλάβει το στολισμό της νύφης και του γαμπρού. Σ’ αυτή την ομάδα θα συμμετέχουν η νύφη, ο γαμπρός, οι κουμπάροι και οι γονείς. Η τρίτη ομάδα θα αποτελείται από τους μουσικούς. Ένας μαθητής θα παίζει το τραγούδι του γάμου στον αυλό και άλλος θα το τραγουδά.

Τέλος, η τελευταία ομάδα θα περιέχει τον ιερέα που θα στεφανώσει τους νεόνυμφους (με τα στέφανα που κατασκευάστηκαν στα εικαστικά) και ένα κορίτσι θα προσφέρει τα κεράσματα (που έφτιαξαν οι μαθητές). Μ’ αυτό το τρόπο θα γίνει μια πολύ σύντομη αναπαράσταση του Κυπριακού γάμου με τα βασικότερα ήθη και έθιμα του.

Αξιολόγηση 15’ Στη φάση αυτή θα μοιράσω στους μαθητές ένα φύλλο αξιολόγησης με διάφορες ασκήσεις πάνω στα ήθη και έθιμα του Κυπριακού παραδοσιακού γάμου. Αυτό θα το κάνω για να δώ αν τα παιδιά έχουν κατανοήσει ικανοποιητικά το μάθημα και αν οι στόχοι που έθεσα στην αρχή του μαθήματος έχουν επιτευχθεί. Οι ασκήσεις αυτές θα είναι η εργασία για το σπίτι όπου το κάθε παιδι θα εργαστεί ατομικά. Η αξιολογηση θα γίνει στο επόμενο μάθημα. Μέθοδος: Ατομική εργασία Μορφή: Διαλογική

Το φύλλο εργασίας θα περιλαμβάνει: Άσκηση 1 Ο μικρός Γιαννάκης είναι λίγο μερδεμένος. Δεν θυμάται ποιά είναι η σωστή σειρά των τελετών του Κυπριακού γάμου. Μπορείς να τον βοηθήσεις να τα βάλει στη σωστή σειρά; Εδώ ο Γιαννάκης μπερδεύτηκε Τα της Δευτέρας Τα της ημέρας του γάμου Τα μετά τον γάμο Τα πριν από το γάμο Ποιά είναι η σωστή σειρά των τελετών;

Άσκηση 2 Ποιά ήθη και έθιμα γάμου γίνονταν στα παλιά χρόνια στη Κύπρο όσον αφορά τις παραμονές του γάμου και την ημέρα του γάμου;

Άσκηση 3 Είσαι ένας μικρός δημοσιογράφος και καλείσαι να πάρεις μια μικρή συνεντευξούλα. Ρώτησε τη γιαγιά σου ή τον παππού σου τί άλλα έθιμα γνωρίζουν για το Κυπριακό παραδοσιακό γάμο και σημείωσε τα στο παρακάτω συννεφάκι.

ΤΕΛΟΣ