1 Το Κυπριακό Τραπεζικό Σύστημα: Τι Πρέπει να Αλλάξει; Κωνσταντίνος Στεφάνου Ανώτερος Οικονομολόγος (Χρηματοοικονομικά Θέματα) Συμβούλιο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας / Παγκόσμια Τράπεζα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ – 1 η ΕΤΗΣΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ ALPHA BANK Λευκωσία, 5 Νοεμβρίου 2012

2 Περιεχόμενα 1.Τι πήγε λάθος –Χαρακτηριστικά του τραπεζικού τομέα –Το μέγεθος του προβλήματος –Οι αιτίες της κρίσης 2.Τι πρέπει να αλλάξει –Μαθήματα από την διεθνή εμπειρία –Ο ρόλος του Μνημονίου –Επιπρόσθετες αναγκαίες αλλαγές –Πιθανές συνέπειες για τον τραπεζικό τομέα και την οικονομία

3 1. Τι πήγε λάθος

4 Βασικά χαρακτηριστικά του τομέα •Μεγάλο και (έως πρόσφατα) αρκετά επιτυχημένο τραπεζικό σύστημα •Υψηλός βαθμός συγκέντρωσης •Παραδοσιακό τραπεζικό μοντέλο •Σημαντική επέκταση στο εξωτερικό (κυρίως Ελλάδα) τα τελευταία χρόνια •Συμβολή στην ανάπτυξη της Κύπρου σαν διεθνές επιχειρηματικό κέντρο

5 Μέγεθος τραπεζικού τομέα Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα (EKT). Σημείωση: Τα στοιχεία αυτά είναι για το 2009 και περιλαμβάνουν το ενεργητικό των ντόπιων τραπεζών στο εξωτερικό.

6 Διαχρονική ανέλιξη τραπεζικού τομέα Πηγή: EKT. Σημείωση: Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνουν το ενεργητικό των ντόπιων τραπεζών στο εξωτερικό.

7 Συμβολή στην Κυπριακή οικονομία Πηγή: Cystat.

8 •Σημαντικές ζημιές από το κούρεμα του Ελληνικού δημόσιου χρέους –Ζημιές περίπου 4.5 δις ευρώ (25% του ΑΕΠ) για τις 3 μεγάλες τράπεζες –Οδήγησαν στην ανακεφαλαιοποίηση της Λαικής Τράπεζας από το κράτος με 1.8 δις ευρώ (10% του ΑΕΠ) •Επιπρόσθετα απαιτούμενα κεφάλαια 1.8 δις ευρώ για τις 2 μεγάλες τράπεζες για διατήρηση του δείκτη κυρίων βασικών ιδίων κεφαλαίων τους στο 9%, όπως υπολογίστηκαν από την ΕΒΑ τον Ιούνιο 2012 –Πολύ υψηλότερες κεφαλαιακές ανάγκες σύμφωνα με τις προκαταρτικές εκτιμήσεις της τρόικας Το μέγεθος του προβλήματος

9 •Έκθεση στην Ελλάδα –Καθαρά δάνεια ύψους 20 δις ευρώ (115% του ΑΕΠ) –Καταθέσεις ύψους 12.5 δις ευρώ (70% του ΑΕΠ) •Έκθεση στην Κυπριακή αγορά ακινήτων και στον κατασκευαστικό τομέα –Δάνεια ύψους 10+ δις ευρώ (60+% του ΑΕΠ) •Εξάρτηση από καταθέσεις (κυρίως βραχυπρόθεσμες) μη κατοίκων Κύπρου –Καταθέσεις ύψους 27.4 δις ευρώ (39% του συνόλου) •Εξάρτηση από την ΕΚΤ και ΚΤΚ για ρευστότητα Τρωτά σημεία του τραπεζικού συστήματος

10 Ένα πρόβλημα ‘από το πουθενά’

11 •Πολυσύνθετοι λόγοι για την κρίση –Ανάγκη να εξετασθεί το θέμα σφαιρικά και όχι μέσω αποσπασματικών ερευνών •Εξωγενείς παράγοντες –Διεθνής χρηματοοικονομική κρίση –Η διαχείριση της κρίσης στην Ευρωζώνη, ιδίως όσο αφορά την Ελλάδα •Ντόπιοι παράγοντες –Νοοτροπία και συμπεριφορά στις τράπεζες –Ανεπαρκές ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο –Ανικανότητα διαχείρισης κρίσεων Οι αιτίες της κρίσης

12 •Ελάχιστος άμεσος αντίκτυπος στο Κυπριακό τραπεζικό σύστημα... –Μηδαμινή έκθεση των τραπεζών σε προιόντα subprime και ελάχιστη εξάρτηση από διεθνείς χρηματαγορές –Επωφελές ρυθμιστικό πλαίσιο (π.χ. όρια ρευστότητας) •... αλλά έμμεσες επιπτώσεις λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης –Έφερε σε τέλος την έντονη άνοδο του κατασκευαστικού τομέα και της αγοράς ακινήτων στην Κύπρο –Μείωσε την εξωτερική ζήτηση για άλλες υπηρεσίες (π.χ. τουρισμός) –Συνέβαλε στην κρίση της Ευρωζώνης Οι επιπτώσεις της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης

Η διαχείριση της κρίσης στην Ευρωζώνη 13

14 •Οι διευθύνσεις και τα διοικητικά συμβούλια είναι πάντα η πρώτη γραμμή άμυνας... •... αλλά οι χειρισμοί τους δημιουργούν σημαντικά ερωτηματικά –Διαχείριση κινδύνων, διαφάνεια, τρόπος λήψης αποφάσεων, ευθυγράμμιση παραγωγικότητας και κόστους, άνιση ή αθέμιτη μεταχείριση πελατών, υπευθυνότητα •Ερώτηση: που είναι οι μέτοχοι; Προβλήματα νοοτροπίας και συμπεριφοράς στις τράπεζες

15 •Ρυθμιστικό πλαίσιο –Μεθοδολογία για μη εξυπηρετούμενα δάνεια και προβλέψεις –Μακροπροληπτική εποπτεία και λήψη μέτρων αντιμετώπισης συστημικών κινδύνων •Εποπτεία –Άδειες επέκτασης, συγχωνεύσεων, μετατροπής θυγατρικών σε υποκαταστήματα κλπ. –Επίβλεψη δραστηριοτήτων Κυπριακών τραπεζών στο εξωτερικό –Έλεγχος διοικήσεων και διοικητικών συμβουλίων Ανεπαρκές ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο

16 •Συστημικά σημαντικοί οργανισμοί δεν υπόκεινται στην πειθαρχία των αγορών αφού δημιουργούν προσδοκίες ότι θα τους σώσει η κυβέρνηση σε περίπτωση προβλημάτων (‘too-big-to-fail’) •Η ύπαρξη τέτοιων οργανισμών δημιουργεί δυσμενείς επιπτώσεις τόσο στον ανταγωνισμό όσο και στη χρηματοοικονομική σταθερότητα •Οι δυο μεγάλες Κυπριακές τράπεζες πληρούν τα κριτήρια συστημικής σημασίας αφού η κατάρρευση τους θα είχε τεράστιες επιπτώσεις στην οικονομία Συστημικοί κίνδυνοι στην Κύπρο

17 Μέγεθος τραπεζών ανά χώρα Πηγή: The Banker, Παγκόσμια Τράπεζα. Σημείωση: Τα στοιχεία αυτά είναι για το 2011 και αντιπροσωπεύουν το συνολικό ενοποιημένο ενεργητικό κάθε τράπεζας ως ακολούθως: CY=Κύπρος, GR=Ελλάδα, FR=Γαλλία, BEL=Βέλγιο, GER=Γερμανία, ITA=Ιταλία, IRE=Ιρλανδία, MLT=Μάλτα, LUX=Λουξεμβούργο, NL=Ολλανδία, ESP=Ισπανία, SWI=Ελβετία, SWE=Σουηδία, UK=Ηνωμένο Βασίλειο, USA=Ηνωμένες Πολιτείες

18 •“Stay ahead of the market” –Άμεση, σημαντική δημοσιονομική προσαρμογή –Έγκαιρη απαίτηση στις τράπεζες να αντλήσουν κεφάλαια και να μειώσουν τους κινδύνους τους •“Prepare for the worst” –Συνεργασία μεταξύ των αρχών και σχέδιο διαχείρισης κρίσεων •Τρόπος και ταχύτητα χάραξης πολιτικής για τις διαπραγματεύσεις με την τρόικα •Πολιτικό σύστημα ανίκανο να βρει λύσεις Ανικανότητα διαχείρισης κρίσεων

19 •Κάποιες αιτίες έχουν γίνει ορατές μόνο με το πέρασμα του χρόνου... –Επέκταση στην, και εξάρτηση από, την Ελλάδα –Κίνδυνοι από συστημικά σημαντικές τράπεζες •... ενώ άλλες όχι –Δημοσιονομικά προβλήματα στην Ελλάδα, συμπεριφορά τραπεζών, ανάγκη για Μνημόνιο •Σημαντικό να ληφθεί υπόψη το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο πάρθηκαν οι αποφάσεις –Μικρή χώρα, πολιτικό σύστημα, κουλτούρα Μερικά λάθη δεν είναι επιλήψιμα

20 2. Τι πρέπει να αλλάξει

21 •Η περίπτωση της Κύπρου δεν είναι μοναδική –Υπάρχουν διεθνείς πρακτικές και παραδείγματα χωρών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν –Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά και ανάγκες της Κύπρου •Δύο πολύτιμα μαθήματα –Το ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο πρέπει να είναι πολύ πιο αυστηρό –Η κυβέρνηση πρέπει να έχει τη δυνατότητα να υποστηρίξει την οικονομία σε περίπτωση που οι τραπεζικοί κίνδυνοι υλοποιηθούν Μαθήματα από την διεθνή εμπειρία

22 •Θα ανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζες και θα ενδυναμώσει το ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο... –Υψηλότεροι δείκτες κεφαλαιοποίησης και ρευστότητας –Αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων –Καλύτερη επίβλεψη του τραπεζικού συστήματος •... αλλά έχει τα προβλήματα του –Ημερομηνίες υλοποίησης των αλλαγών –Απαιτούμενα ποσά ανακεφαλαιοποίησης και επιπτώσεις στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους –Μη δίκαιος επιμερισμός βαρών από δάνεια στην Ελλάδα –Είναι απαραίτητη η δημιουργία ‘κακής τράπεζας’; Ο ρόλος του Μνημονίου

23 •Το Μνημόνιο δεν είναι αρκετό από μόνο του •Υπάρχει άμεση ανάγκη για μείωση της έκθεσης των Κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα –Η μελλοντική πορεία του τομέα συνεχίζει να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στην Ελλάδα •Ισχυρό πλαίσιο μακροπροληπτικής επίβλεψης στο χρηματοοικονομικό τομέα –Καλύτερος συντονισμός μεταξύ των εποπτικών αρχών και της κυβέρνησης –Ανάπτυξη μηχανισμών και εργαλείων Επιπρόσθετες αναγκαίες αλλαγές (1)

24 •Πιο αυστηροί κανόνες λειτουργίας, ιδίως για τις συστημικά σημαντικές τράπεζες –Ψηλότερη κεφαλαιακή επάρκεια και ρευστότητα –Ενισχυμένες απαιτήσεις εταιρικής διακυβέρνησης –Περισσότερη διαφάνεια •Πιο αυστηρή εποπτεία –Περισσότερα και πιο εξειδικευμένα στελέχη –Διευρυμένες προληπτικές εξουσίες –Βελτιωμένες τεχνικές •Διαμόρφωση ισχυρότερων εταιρικών δομών και αλλαγή κουλτούρας στις τράπεζες Επιπρόσθετες αναγκαίες αλλαγές (2)

25 •Μικρότερες ντόπιες τράπεζες, επικεντρωμένες σε λιγότερες δραστηριότητες –Απόσυρση από ξένες αγορές και συγκεκριμένους τομείς –Απομόχλευση και καλύτερη ρευστότητα –Καθεστώς ιδιοκτησίας θα εξαρτηθεί από το ύψος των κεφαλαιακών αναγκών και τις προτιμήσεις της τρόικας •Ερωτηματικό παραμένει ο ρόλος των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων στο νέο τοπίο •Συνέχιση του ρόλου της Κύπρου σαν διεθνές χρηματοικονομικό κέντρο (εάν όλα πάνε καλά) Πιθανές συνέπειες για τον τραπεζικό τομέα

26 •Δύσκολα τα επόμενα χρόνια –Η κατάσταση θα χειροτερέψει πριν γίνει καλύτερη •Αρκετοί αστάθμητοι παράγοντες –Εξελίξεις στην Ευρωζώνη, πορεία εφαρμογής Μνημονίου, φυσικό αέριο •Ανάγκη για αλλαγή στο μοντέλο ανάπτυξης της Κύρπου μέσω της προώθησης άλλων τομέων –Η Κύπρος βασίστηκε υπερβολικά στον τραπεζικό τομέα για οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια –Υπάρχουν οι πρώτες ύλες, αλλά χρειάζονται διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για ανταγωνιστικότητα Πιθανές συνέπειες για την οικονομία

27 •Τα προβλήματα του τραπεζικού τομέα είναι σοβαρά και θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια να αντιμετωπισθούν με επιτυχία •Η κρίση δεν ήρθε από το πουθενά και οι αιτίες της είναι πολυσύνθετες –Σημαντικό να εξετασθούν σφαιρικά και να ληφθεί υπόψη το ευρύτερο πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο •Το Μνημόνιο θα βοηθήσει, αλλά επιπρόσθετες αλλαγές είναι απαραίτητες –Άμεση ανάγκη για μείωση της έκθεσης των Κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα –Αυστηρότερο πλαίσιο λειτουργίας, δημιουργία θεσμών και αλλαγή κουλτούρας •Ανάγκη αναπροσαρμογής του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης της Κύπρου Τελικές σκέψεις