Αξιολόγηση και τροποποίηση σκέψεων

Πρώτα μερικά βασικά για τη Σωκρατική μέθοδο (Η σοφία ξεκινά από την απορία): Ακολουθείστε μια ‘αφελή’ προσέγγιση Διατηρήστε ένα ‘περίεργο’ πνεύμα Μην υποθέτετε τίποτα Διατηρήστε μια μη-κριτική στάση Μην διατυπώνεται συμβουλές ή συστάσεις Εστιάστε σε ένα λειτουργικό αποτέλεσμα (όσο είναι εφικτό κάθε φορά)

Αφού επιλέξει να αντιδράσει σε μια αυτόματη σκέψη, ο ειδικός εστιάζει και ρωτά περίπου τα εξής: Πόσο πολύ πιστεύετε αυτή τη σκέψη τώρα (0 – 100%); Πώς σας κάνει να νιώσετε η σκέψη αυτή; Πόσο ισχυρό (1 – 100%) είναι το συναίσθημα αυτό; Πότε είχες ξανά τη σκέψη αυτή; Σε τι κατάσταση; Τι άλλες στενάχωρες σκέψεις (ή εικόνες) είχες τότε; Τι έκανες στη συνέχεια;

Στη συνέχεια μπορεί: Να διερευνήσει κατά πόσο ταιριάζουν οι σκέψεις αυτές με την ευρύτερο τρόπο σκέψης του ατόμου (π.χ., «μήπως και αυτό δείχνει πόσο σκέφτεσαι την αποτυχία;») Να το χρησιμοποιήσει ως παράδειγμα για να καταδείξει το γνωσιακό μοντέλο (σκέψη, συναίσθημα, συμπεριφορά) Να κάνει χρήση της Σωκρατικής μεθόδου για να αξιολογήσει ο πελάτης τη σκέψη (π.χ., «τι αποδείξεις υπάρχουν για αυτό;» Να χρησιμοποιήσει την τεχνική του ‘κάθετου τόξου’ Να χρησιμοποιήσει μια άλλη τεχνική (π.χ., επίλυση προβλήματος)

Έλεγχος δυσλειτουργικών σκέψεων Προσοχή: γίνεται ήρεμα και ‘ευγενικά’ πάντα σε συνεργασία με τον πελάτη και όχι βίαια ή μόνο από τον ειδικό Μπορούν να βοηθήσουν ερωτήσεις, όπως: Ποια απόδειξη υπάρχει; Τι ενάντιες αποδείξεις ή στοιχεία υπάρχουν; Υπάρχει κάποια εναλλακτική εξήγηση; Τι είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί; Θα το άντεχα; Ποιο θα μπορούσε να είναι το πιθανότερο ρεαλιστικό αποτέλεσμα; Ποιο είναι το αποτέλεσμα της πίστης μου σε αυτή τη σκέψη; Ποια η ωφελιμότητα της σκέψης αυτής; Τι θα άλλαζε, αν μεταβαλλόταν αυτή η σκέψη; Τι θα έλεγε σε ένα φίλο, αν βρισκόταν σε αυτή την κατάσταση;

‘Αποδείξεις’ – ‘Εναλλακτικές’ – ‘Πιθανές συνέπειες’ Υιοθέτηση οπτικής ‘επίλυσης προβλήματος’ Όλα μια δεξιότητα που μαθαίνεται (άλλοτε γοργά, άλλοτε αργά) Οι απαντήσεις μπορούν αρχικά να καταγραφούν για εύκολη πρόσβαση

Εργασία για το σπίτι Να διαβάσετε διάλογους κεφαλαίων 8 και 9 βιβλίου J. Beck.

Γνωστικά λάθη = συστηματικά ‘λάθη’, προκαταλήψεις στον τρόπο σκέψης που συχνά συνδέονται με δυσλειτουργικές σκέψεις Διπολική σκέψη: Απόλυτη σκέψη του τύπου "άσπρο-μαύρο", σαν να υπάρχουν μόνο άκρα και τίποτα μεταξύ αυτών. Υπεργενίκευση: Ένα γεγονός, συνήθως αρνητικό, αντιμετωπίζεται σαν κάτι απότυτα συνηθισμένο, π.χ. "πάντα τέτοια και μόνο συμβαίνουν σε μένα", χωρίς αυτό να είναι γεγονός. Συνήθως εκφράζεται με λέξεις όπως "πάντα, όλα, τίποτα, ποτέ...". Νοητικό φίλτρο: Επικέντρωση σε μια μόνο πλευρά (συνήθως αρνητική) μιας κατάστασης, και χαρακτηρισμός της κατάστασης με μόνη βάση αυτή την πλευρά, χωρίς να συνεξετάζονται και οι λοιπές παράμετροι. Υποτίμηση θετικών στοιχείων: Το άτομο συνηθίζει να μην "βλέπει" θετικά πράγματα ή συστηματικά τα υποβαθμίζει.

Αυθαίρετο συμπέρασμα: Χωρίς να συγκεντρώνονται τα απαραίτητα "αποδεικτικά στοιχεία" κρίνουμε και αξιολογούμε ή προβλέπουμε. Π.χ. κρίνουμε ένα άτομο "κακό", βασισμένοι στο τι μας είπαν οι άλλοι, χωρίς να το γνωρίζουμε προσωπικά. Μεγιστοποίηση ή ελαχιστοποίηση: Μεγαλοποιούμε κάποια γεγονότα ή/και ελαχιστοποιούμε άλλα, συχνά ερχόμενοι σε αντίθεση με την ίδια την πραγματικότητα. Π.χ. κρίνουμε την αποτυχία στο μαγείρεμα ενός φαγητού ως το "τέλος του κόσμου" (αλλοίμονο αν "τελείωνε" ο κόσμος επειδή δεν μαγειρέψαμε καλά μια φορά). Συναισθηματική συλλογιστική: Συχνά πιστεύουμε πως αυτό που νιώθουμε είναι μια πλήρης και αντικειμενική απεικόνιση της πραγματικότητας. Έτσι πιστεύουμε πως εφόσον αισθανόμαστε ανίκανοι για κάτι, είναι έτσι όντως.

Σκέψεις του τύπου "πρέπει να. ": Συχνά λέμε στον εαυτό μας «πρέπει να Σκέψεις του τύπου "πρέπει να...": Συχνά λέμε στον εαυτό μας «πρέπει να...» ή «δεν πρέπει να...», χωρίς να γνωρίζουμε τι, ποιος και γιατί ορίζει τι πρέπει να γίνεται και τι όχι. Οι σκέψεις αυτές προκαλούν ενοχές όταν αφορούν τον εαυτό μας και θυμό όταν αφορούν τους άλλους, στην περίπτωση που η τελική συμπεριφορά δεν είναι η «αρμόζουσα». Εσφαλμένη τιτλοφόρηση: Μια τυχαία συμπεριφορά τιτλοφορείται ως μόνιμο χαρακτηριστικό ενός προσώπου (μια σελίδα ενός βιβλίου "γίνεται" το βιβλίο ολόκληρο). Προσωποποίηση: Το (αρνητικό συνήθως) αποτέλεσμα μιας κατάστασης ή μιας προσπάθειας αποδίδεται αποκλειστικά στο άτομο (τον εαυτό), ενώ οι επιδράσεις άλλων παραγόντων παραγνωρίζονται.

Τροποποίηση αυτομάτων σκέψεων ΑΡΧΕΙΟ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΣΚΕΨΕΩΝ

Αναγνώριση και τροποποίηση ενδιάμεσων σκέψεων Σταδιακά, μετά τις πρώτες συνεδρίες, από τα κάτω προς τα πάνω φτάνουμε σε μια ‘γνωσιακή περιγραφή’ της κατάστασης.

Για να συμπληρωθεί βέβαια χρειάζονται πληροφορίες για: Γεγονότα ζωής και καταστάσεις (π.χ., προβλήματα με γονείς, ΚΟΕ) Σχέσεις με γονείς, αδέρφια, συντρόφους, σημαντικούς άλλους Τι στρατηγικές έχει αναπτύξει το άτομο για να αντεπεξέλθει (συλλογισμός και πράξη της μορφής «εάν… τότε…. Αλλά, εάν …(έκανα αυτό)…., τότε….»)*. Και βέβαια, αυτόματες και ενδιάμεσες σκέψεις * Ανάλογα της κατάστασης και του… ατόμου, οι συμπεριφορές μπορεί να ποικίλουν ως βαθμό αντίθεσης. Το πρόβλημα στις συμπεριφορές αυτές έγκειται όχι στην ‘κανονικότητά’ τους, αλλά στην κατάχρησή τους.

Αναγνώριση ενδιάμεσων σκέψεων Κάποτε εκφράζονται ως αυτόματες σκέψεις ή μαζί με αυτόματες σκέψεις (π.χ., «Έχασα πάλι.. Δεν πρόκειται να κερδίσω ποτέ») Παρέχοντας το πρώτο σκέλος μιας υπόθεσης: «Και εάν χάσεις πάλι….» Απευθείας αναγνώριση – ερώτηση. Π.χ., «Και υπάρχει κάποιος κανόνας γι’ αυτό;» Εξετάζοντας τις αυτόματες σκέψεις και εξάγοντας κοιές θεματικές (σε συνεργασία με πελάτη) Συμπλήρωση ερωτηματολογίων Χρήση τεχνικής ‘κάθετου τόξου’

Κάθετο τόξο (Burns, 1980) Ξεκινώντας από μια αυτόματη σκέψη, προχωράμε σε βαθύτερες ρωτώντας τι σημαίνει η σκέψη αυτή (ποιο το νόημα) και υποθέτοντας προς στιγμή ότι η αρχική είναι αληθής. ‘Ποιο το νόημα’ ή ‘τι σημαίνει μια σκέψη’, παραπέμπει σε ενδιάμεσες σκέψεις. ‘Τι σημαίνει αυτό για σένα’, παραπέμπει σε βαθείες, κεντρικές σκέψεις. Εναλλακτικές ερωτήσεις (για ποικιλία): Αν αυτό ισχύει, και τι λοιπόν; Που είναι το κακό σε αυτό; Και πως αυτό είναι άσχημο, αρνητικό; Αν πέσουμε σε συναίσθημα (διόλου απίθανο), ευγενικά ξαναστοχεύουμε στην ανεύρεση των ενδιάμεσων σκέψεων. Στόχος μας οι πιο σημαντικές ενδιάμεσες σκέψεις (πόσο πιστεύει ο πελάτης σε αυτές, πόσο επηρεάζουν ζωή του, εάν είναι έτοιμος να τις διαπραγματευτεί τώρα).

Πολλές φορές είναι ευκολότερο για ένα πελάτη να κατανοήσει ένα γνωστικό λάθος σε μια ενδιάμεση σκέψη, εάν αυτό πάρει τη μορφή ερώτησης, παρά μιας παραδοχής. Π.χ., «Πόσο πιστεύεις στη σκέψη, ‘εάν πάω για εξετάσεις, αυτό σημαίνει ότι είμαι αδύναμος’;», αντί του ‘Δεν πρέπει να δείχνω αδύναμος’.

Τροποποίηση ενδιάμεσων (και κεντρικών) σκέψεων Συνεχής έλεγχος ισχύος μιας πεποίθησης (‘πόσο πιστεύεις σε αυτό;’) 0 – 100% Δεν είναι απαραίτητο (και πιθανώς εφικτό) να μηδενιστεί η ισχύς μιας πεποίθησης. Συχνά η σημαντική μείωση της ισχύος (π.χ., < 40 ή 30%) είναι επαρκές. Καλόν είναι ο έλεγχος της ισχύος να γίνεται ταυτόχρονα για την παλιά πεποίθηση και για τη νέα, εναλλακτική της (τόσο κατά τη συνεδρία, όσο και στο ημερολόγιο). Τρόποι αλλαγής Σωκρατικές ερωτήσεις Συμπεριφορικά πειράματα (με προσοχή) Χρήση του ‘γνωσιακού συνεχούς’ Χρησιμοποίηση άλλων ως παραδειγμάτων προς αναφορά

Ενεργώντας «ως να….» (προκαλώντας τον πελάτη να δράσει να μην πίστευε κάτι. Δουλεύει όταν μια πεποίθηση όχι ιδιαίτερα ισχυρή.) Υπέρ και κατά μιας πεποίθησης Αυτο-αποκάλυψη (ειδικού) (π.χ., και εγώ κάποτε πίστευα, αλλά ….) Φανταστική απεικόνιση του ακραίου: π.χ., για ένα άτομο που πιστεύει «ότι δεν αξίζει να ζει κανείς, όταν είναι τόσο άσχημη η κατάσταση της υγείας του», ακραίο θα ήταν να σκεφτεί ένα πρόσωπο (πραγματικό ή φανταστικό) με τη χειρότερη δυνατή κατάσταση υγείας (πολύ χειρότερο από τη δική του) και να συγκριθεί με αυτό. Ανεύρεση θετικών παραδειγμάτων άλλων ανθρώπων που αντιμετωπίζουν όμοια προβλήματα (ανεύρεση εξαιρέσεων). Π.χ., στην πεποίθηση «όλοι νιώθουν πολύ άσχημα, όταν τους λέω το πρόβλημά μου», μπορεί να βρεθούν (έστω και 1-2) παραδείγματα ατόμων που δεν ένιωσαν έτσι.