12. Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο

Η εκπαίδευση των παιδιών στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική Η εκπαίδευση των παιδιών στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική. Υπήρχαν μόνο ιδιωτικά σχολεία, που λειτουργούσαν σε σπίτια. Σ' αυτά πήγαιναν μόνο τα αγόρια των οικογενειών που μπορούσαν να πληρώνουν. Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα σε είδος ή χρήματα, ανάλογα με το επάγγελμά τους. Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο σε ηλικία έξι ως οκτώ χρόνων.

Πόσες τάξεις είχε το βασικό σχολείο; Τι μάθαιναν τα παιδιά; To βασικό σχολείο είχε τέσσερις τάξεις. Στις δύο μικρότερες οι μαθητές μάθαιναν να γράφουν, να διαβάζουν και να λογαριάζουν. Ασκούνταν ακόμη να ακούν προσεχτικά το δάσκαλό τους και να προφέρουν σωστά τα λόγια τους. Στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονταν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική. Αποστήθιζαν ιστορίες από τον Όμηρο, και από τους μύθους του Αισώπου. Στα σχολεία ακόμη μάθαιναν να τραγουδούν.

Τι συνέβαινε με τα αγόρια και τα κορίτσια που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα; Τα κορίτσια κι ένας μεγάλος αριθμός αγοριών, που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα, δεν πήγαιναν σχολείο. Έμεναν στο σπίτι, έπαιζαν στις αυλές και στους δρόμους και βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. Την αγωγή αυτών των παιδιών αναλάμβαναν οι γονείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες. Αυτοί μάθαιναν στα παιδιά ιστορίες για τη ζωή και τον τόπο τους και τα ασκούσαν να διατηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις των Βυζαντινών.

Τα κορίτσια τι μάθαιναν να κάνουν; Τα κορίτσια κοντά στις μητέρες τους μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν.

Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο τι μάθαιναν; Τα αγόρια που δεν πήγαιναν στο σχολείο μάθαιναν από μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Εκεί εργάζονταν, ως άμισθοι μαθητευόμενοι, συνήθως δύο χρόνια. Ύστερα εργάζονταν κοντά τους με αμοιβή ή αναζητούσαν αλλού εργασία. Κάθε τεχνίτης μπορούσε να έχει μόνο δύο μαθητευόμενους. Ο σεβασμός των νέων αυτών προς το «αφεντικό» τους ήταν μεγάλος και συχνά κρατούσε για όλη τους τη ζωή.

Τα κορίτσια είχαν τις ίδιες ευκαιρίες με τα αγόρια για εκπαίδευση; Πώς κρίνετε αυτή τη διαφορά; Τα κορίτσια δεν είχαν την ευκαιρία να πάνε στο σχολείο, γιατί έπρεπε να μένουν στο σπίτι για να βοηθούν τους γονείς τους στις δουλειές. Το μόνο που μάθαιναν ήταν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν. Αυτά τους τα μάθαιναν οι μητέρες τους. Αυτή η διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών ήταν άδικη και απάνθρωπη, γιατί τα κορίτσια αντιμετωπίζονταν ως άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη μόρφωση.

Σήμερα επιτρέπεται η παιδική εργασία; Η παιδική εργασία ήταν ένα συνηθισμένο φαινόμενο στο Βυζάντιο. Όσα παιδιά δεν πήγαιναν στο σχολείο εργάζονταν. Κυρίως τα αγόρια που μάθαιναν από πολύ μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Σήμερα δεν επιτρέπεται η παιδική εργασία. Τα παιδιά πρέπει να μορφώνονται και όχι να εργάζονται. Η παιδική εργασία: Προκαλεί σωματικές βλάβες στα παιδιά Τραυματίζει τον ψυχικό κόσμο των παιδιών Εκθέτει τα παιδιά στον κίνδυνο να πέσουν θύματα παράνομων κυκλωμάτων, που τα εκμεταλλεύονται και τα κακοδιαχειρίζονται. Δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις βλέπουμε μικρά παιδιά να εργάζονται γιατί : η οικογένεια τους είναι φτωχή και πρέπει να εργαστούν κι αυτά οι γονείς τους τα υποχρεώνουν να δουλεύουνε

Πολλά παιδιά των Βυζαντινών μάθαιναν οικοδομικές τέχνες Πολλά παιδιά των Βυζαντινών μάθαιναν οικοδομικές τέχνες. Αυτό γινόταν γιατί η εκπαίδευση στο Βυζάντιο ήταν ιδιωτική και δεν είχαν οι γονείς τους τη δυνατότητα να πληρώνουν τα δίδακτρα για να πάνε στο σχολείο. Σήμερα δεν συμβαίνει αυτό, γιατί η εκπαίδευση είναι δημόσια (δωρεάν) και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά.

Στο βυζαντινό σχολείο Οι αίθουσες των σχολείων ήταν στενές και είχαν μικρά παράθυρα. Οι μαθητές κάθονταν σε ξύλινους πάγκους, σε χαμηλά σκαμνάκια, σταυροπόδι στο πάτωμα και συχνά όρθιοι. Ο γραμματιστής2 στήριζε τα βιβλία του σε αναλόγιο. Τα παιδιά έβαζαν τα σύνεργά τους σε ένα μικρό υφασμάτινο σάκο, το μάρσιπο. Έγραφαν πάνω σε πλάκα με κοντύλι και έσβηναν μ’ ένα μικρό σφουγγάρι. Εκτός από τις πέτρινες πλάκες υπήρχαν κι άλλες αλειμμένες με κερί. Σ’ αυτές έγραφαν με μυτερό καλάμι. Στις μεγαλύτερες τάξεις έγραφαν με μελάνι πάνω σε παπύρους, σε περγαμηνές και σε χαρτί, από το 10ο αιώνα και μετά.

Ποιες δυσκολίες αντιμετώπιζαν οι μαθητές στα βυζαντινά χρόνια; Οι αίθουσες διδασκαλίας ήταν στενές δεν αερίζονταν καλά δεν είχαν θρανία (κάθονταν σε σκαμνιά στο πάτωμα ή στέκονταν όρθιοι) Δεν είχαν βιβλία: αντέγραφαν ότι άκουγαν Δεν κρατούσαν τα γραπτά τους: δεν μπορούσαν να κάνουν επανάληψη, γιατί έγραφαν ότι άκουγαν και τι έσβηναν γρήγορα για να γράψουν κάτι άλλο Δεν μορφώνονταν σωστά: υπήρχαν ελάχιστα βιβλία, τα μαθήματα ήταν περιορισμένα και έπρεπε να αποστηθίζονται συνεχώς. Τιμωρούνταν συχνά και αυστηρά: ο δάσκαλος τα χτυπούσε με την άδεια των γονιών τους, γιατί γονείς και δάσκαλοι πίστευαν ότι: Όποιος δεν δαρθεί δεν μαθαίνει γράμματα

Πώς κρίνετε το βυζαντινό σύστημα εκπαίδευσης; οδηγούσε στον αναλφαβητισμό (έλλειψη των βασικών γνώσεων ανάγνωσης και γραφής), γιατί η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική έκανε διακρίσεις και δεν έδινε ίσες ευκαιρίες, γιατί η εκπαίδευση δεν ήταν δωρεάν και τα κορίτσια δεν πήγαινα σχολείο ήταν περιορισμένο γιατί υπήρχαν μόνο τέσσερις τάξεις και λίγα μαθήματα ήταν αυστηρό και καταπιεστικό, γιατί οι μαθητές έπρεπε να υπακούσουν στο δάσκαλο και να αποστηθίζουν κείμενα

Τι από αυτά ισχύει σήμερα; Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα είναι διαφορετικό γιατί: καταπολεμά τον αναλφαβητισμό, καθώς η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική δεν γίνονται διακρίσεις και δεν έχουμε σχολικό αποκλεισμό, η εκπαίδευση είναι δωρεάν και υποχρεωτική για όλα τα παιδιά προσφέρει ολοκληρωμένη μόρφωση, γιατί έχει πολλές τάξεις και περισσότερα μαθήματα είναι ανθρώπινο, γιατί κυριαρχεί ο αμοιβαίος σεβασμός και η ελευθερία στις σχέσεις μαθητή-δασκάλου και δίνεται πρωτοβουλία στον μαθητή.

7. «Ο μη δαρείς ου παιδεύεται» Διαβάστε τα κείμενα 5 και 7 και παρατηρήστε την εικόνα 6, που δείχνει τη μητέρα του μικρού Νικόλα να συνοδεύει το παιδί της στο σχολείο. Περιγράψτε τα τρία πρόσωπα και προσπαθήστε από τη στάση και την έκφρασή τους να ερμηνεύσετε πώς αισθάνεται το καθένα. Μητέρα συνοδεύει το παιδί της στο σχολείο. 7. «Ο μη δαρείς ου παιδεύεται» Οι τιμωρίες των μαθητών ήταν συνηθισμένο γεγονός στα βυζαντινά σχολεία. To ραβδί και η βέργα ήταν απαραίτητα μέσα διδασκαλίας για την εποχή. Οι τιμωρίες αυτές, συνήθως, γίνονταν με την έγκριση ή την προτροπή των γονέων. Γονείς και δάσκαλοι πίστευαν ότι: «Όποιος δε δαρθεί δε μαθαίνει γράμματα».

Η μητέρα φαίνεται σοβαρή, καθώς πηγαίνει το παιδί της στο σχολείο και το εμπιστεύεται στο δάσκαλο. Το παιδί φαίνεται στενοχωρημένο και φοβισμένο. Ίσως δεν θέλει να πάει στο σχολείο, γιατί φοβάται τον αυστηρό δάσκαλο. Ο δάσκαλος δείχνει αυστηρός, σοβαρός και αποφασισμένος. Πιθανότατα γιατί ο ρόλος του ήταν να μορφώνει τα παιδιά και, αν δεν μάθαιναν να τα τιμωρεί.

Κατασκευάζω μια κέρινη πλάκα, λιώνοντας κερί μέσα σε ένα ξύλινο πλαίσιο. Ύστερα παίρνω ένα μυτερό ξυλάκι (καλαμάκι) και γράφω το όνομά μου και τις λέξεις: σχολείο, γράμματα, βυζαντινά χρόνια.