ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Έχουν τις ρίζες τους στον 10ο - 11ο αι. στις ακριτικές περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Κοινωνικές εκδηλώσεις έρωτας γάμος θάνατος λατρεία Ξενιτιά Νανουρίσματα Ιστορικά γεγονότα Ακριτικά Κλέφτικα Παραλογές κ. ά. Με ποια θέματα καταπιάνονται: Με τη φύση και την καθημερινή ζωή του ανθρώπου

Αποφεύγουν την ομοιοκαταληξία Με εξαίρεση τα δίστιχα (μαντινάδες) “δεν εφοβήθηκα ποτέ τουφέκια και μαχαίρια Στον έρωντά σου εσήκωσα μόνο ψηλά τα χέρια” “φονιάς τση νιότης λέγεται ο χρόνος που διαβαίνει Γιατί τ’ αρέσει τσ’ ομορφιές μαζί του να τσι παίρνει.” Ανώγεια Μυλοποτάμου, Ρέθυμνο (κοτστάκια) «Δεκαπέντε μέρες έχω να σε δω και δεν αντέχω» «Να σ’ ανταμώσω δεν μπορώ μα σώνει με που σε θωρώ» Απείραθος Νάξου

Κατά κανόνα ο στίχος χωρίζεται σε δύο ημιστίχια. Το β΄ ημιστίχιο συχνά επαναλαμβάνει το α΄ με συνώνυμες λέξεις (ισομετρικός παραλληλισμός) “θέλω να πάρω ανήφορο, να πάρω ανηφοράκι… να γείρω ν’ αποκοιμηθώ, γλυκόν ύπνο να πάρω” «Λιάκαινα, δεν παντρεύεσαι, δεν παίρνεις Τούρκον άντρα» Άλλες φορές πάλι το β΄ ημιστίχιο έχει αντίθετο νόημα από το α΄ (ισομετρική ταλάντευση) «θέλετε δέντρα ανθίσετε, θέλετε μαραθείτε»

ΙΣΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΣ «άστε, λεβέντες, τ’ άρματα κι αφήστε το ντουφέκι» «Πάργα Τουρκιά σε πλάκωσε, Τουρκιά σε τριγυρίζει» Και στο γιοφύρι της Άρτας: «Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας», στ. 5 «Κόρη τον λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε», στ. 41 «Κι αυτή τον λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει», στ. 43

Ισομετρική ταλάντευση «Τρίτη εγεννήθη ο Κωνσταντής και Τρίτη θα ποθάνει» Και στο γιοφύρι της Άρτας «Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν», στ. 3 «Ολημερίς να χτίζουμε το βράδυ να γκρεμιέται», στ. 6

Στην πλειοψηφία τους ολοκληρώνουν το νόημα σε ένα στίχο (αρχή της ισομετρίας) Αποφεύγουν τους διασκελισμούς «Πάρτε μανάδες τα παιδιά, παπάδες τους Αγίους… Σκάψτε πλατιά, σκάψτε βαθιά όλα σας τα κιβούρια, και τ’ αντριωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας.» Δημοτικό τραγούδι Σύγκρινε με το παρακάτω ποίημα: «Φύγε το γληγορύτερο και πλιο σου μην πατήσεις εις την αυλή του παλατιού και κακοθανατίσεις.» «Με τη βαβούρα την πολλή και κτύπους των αρματω εγροίκησε ο Ρωτόκριτος, γιατί δεν εκοιμάτο, κι ο λογισμός της Αρετής ολίγο τον αφήνει να κοιμηθεί, γιατί αγρυπνά σ’ τσ’ αγάπης το καμίνι.» Ερωτόκριτος, Β. Κορνάρου

Πλούσια σε εκφραστικά μέσα, αλλά με γλωσσική λιτότητα Συχνές παρομοιώσεις, μεταφορές, προσωποποιήσεις, υπερβολές, εικόνες Συχνή χρήση ρήματος και ουσιαστικού, αποφυγή κοσμητικών επιθέτων Προτίμηση στις κύριες προτάσεις και την παρατακτική σύνδεση Αποφυγή της υποτακτικής σύνδεσης και του μακροπερίοδου λόγου

Γλώσσα - ύφος Γλώσσα απλή, λαϊκή, καθημερινή, διανθισμένη με τα τοπικά ιδιώματα της περιοχής όπου δημιουργήθηκαν. Ύφος σαφές, καθαρό (ξεκάθαρα νοήματα, χωρίς αοριστίες και ασάφειες) Λιτό (χωρίς περιττά στολίδια και πολλούς προσδιορισμούς) Παραστατικό και ζωντανό (με τη βοήθεια σχημάτων λόγου και των εικόνων) Πυκνό και γοργό (συμπύκνωση σημαντικών στοιχείων, γρήγορη εξέλιξη γεγονότων, χωρίς περιττές πληθοφορίες και μακροπερίοδο λόγο) Άμεσο (με τον ευθύ λόγο που συχνά διανθίζει την αφήγηση των γεγονότων - διαλόγους)

Τεχνικές των δημοτικών τραγουδιών Στερεότυπες λέξεις ή εκφράσεις Επαναλήψεις Διάλογοι Τα τυπικά μοτίβα (πουλιά, αδελφός, λυγερή, βουνά…) Το θέμα του αδυνάτου Άστοχα ή άσκοπα ερωτήματα Ο συμβολικός αριθμός 3 και τα πολλαπλάσιά του Το τριαδικό (τριμερές) σχήμα ή νόμος των τριών

Τυπικά μοτίβα (από τα δημοτικά τραγούδια του Ν, Τυπικά μοτίβα (από τα δημοτικά τραγούδια του Ν,. Πολίτη, εκδόσεις Πέλλα) Τρία πουλάκια κάθουνται στον Έλυμπο στη ράχη… (οι γυναίκες των Λαζαίων) Αυτού που πας μαύρο πουλί, μαύρο μου χελιδόνι… (του Κατσαντώνη) Τρία πουλάκια κάθουνται μέσ’ στο Γερακοβούνι… (του Λιάκου) Τρία πουλάκια κάθουνται στης Παναγιάς τον πύργο… (του Γιώτη) Τρία πουλάκια κάθουνται ψηλά στη Βουνιχώρα… (του Βλαχοθανάση) Τρία πουλάκια κάθουνται στης ράχης το λημέρι… (του Χρήστου Μηλιόνη) «Πουλάκι πήγε κι έκατσε δεξιά μεριά στην τάβλα. Δεν κελαϊδούσε σαν πουλί, δεν έλεε σαν αηδόνι, μον’ ελαλούσε κι έλεγεν ανθρωπινή κουβέντα.» (του μικρού βλαχόπουλου) Μάνα μ’ εκαταράστηκες, βαριά κατάρα μου είπες… (κλέφτικα, 26) Όλες οι μάνες τα παιδιά, όλες ευκές τους δίνουν Και μια μάνα, κακή μάνα, το γιο της καταριέται… (η μάνα του ξενιτεμένου) Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ’ όλα μοιρολογιόταν, Στου Κωνσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλια της. ¨Ανάθεμά σε Κωσταντή και μυριανάθεμά σε…¨ (του νεκρού αδελφού)

Άστοχα ή άσκοπα ερωτήματα «σκλάβε πεινάς, μήνα διψάς, σκλάβε μ’, λουφές σου λείπει. Κι ουδέ πεινώ, κι ουδέ διψώ, κι ουδέ λουφές μού λείπει. Παντρεύουν την γυναίκα μου, παντρεύουν την καλή μου.» «Γιατί δακρύζεις, λυγερή, και βαριαναστενάζεις, Μήνα πεινάς, μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα; Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ’ έχω κακή μάνα.» «Τι είν’ ο αχός που γίνεται και ταραχή μεγάλη; Μήνα βουβάλια σφάζονται, μήνα θεριά μαλώνουν; Κι ουδέ βουβάλια σφάζονται κι ουδέ θερίά μαλώνουν. Ο Μπουκουβάλας πολεμά με χίλιους πεντακόσους.»

Ο συμβολικός αριθμός 3 και τα πολλαπλάσιά του «τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες» «Μετριούνται οι Τούρκοι τρεις φορές και λείπουν πεντακόσιοι. Μετριούνται τα κλεφτόπουλα τους λείπουν τρεις λεβέντες» «Μα ένα σκυλί Τουρκόπουλον, οπίσ’ από μια πόρτα, Μια πιστολιά τού έδωκε μ’ τρία ασημένια βόλια.» «Τρεις αφεντάδες έπιναν στην πρύμνη στο καράβι.» «Πραματευτής κατέβαινε ‘πο μέσα απ’ τα Μπαλκάνια σέρνει μουλάρια δώδεκα ασήμι φορτωμένα» «Τρία αδέλφια ήμασταν, τα τρία ‘πο μια μάνα.» «Δώδεκα δίπλες ο χορός κι εξήντα δυο τραπέζια.» «Δώδεκα χρόνους έκαμα στους κλέφτες καπετάνιος»

Το τριαδικό (τριμερές) σχήμα ή νόμος των τριών «αντάμα τρων και πίνουνε, αντάμα τραγουδούνε, αντάμα έχουν τσου μαύρους τους σ’ ένα σταλό δεμένους.» «το ένα τον πήρε στην καρδιά, το άλλο στα πλεμόνια, Το τρίτο το φαρμακερό τον πήρε μες στο στόμα.» «Στ’ άμπα του χίλιους έκοψε, στα ‘βγα του δυο χιλιάδες και στον καλό το γυρισμό δε βρήκε ποιους να κόψει.» «Γω είμαι ο πραματευτής, κι ο γι-άλλος στο ζευγάρι κι ο τρίτος ο μικρότερος δώδεκα χρόνια κλέφτης.» «ένας πιχάει με το μυστρί, κι άλλος με τον ασβέστη παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο»

Παραλογές μια κατηγορία δημοτικών τραγουδιών Πολύστιχα συνήθως τραγούδια Αφηγηματικό περιεχόμενο Εξιστορούν με δραματικό τρόπο καθημερινά προβλήματα του ανθρώπου Πλούσια σε φαντασία Έντονο το παραμυθιακό στοιχείο