Η Πολυκριτηριακή αξιολόγηση στη διαδικασία λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων Δ. Καλιαμπάκος Αν. Καθηγητής Ε.Μ.Π.

Πολυκριτηριακή ανάλυση Συμβάλει στη δημιουργία ενός διαφανούς πλαισίου λήψης αποφάσεων Επιτρέπει τη συμμετοχή όλως των εμπλεκόμενων φορέων Δεν παράγει λύσεις – αποκωδικοποιεί τις κρίσιμες συνιστώσες του προβλήματος και ιεραρχεί τα σχέδια στη βάση της κοινής αποδοχής

Πολυκριτηριακές μέθοδοι Απλές μέθοδοι διακριτής ανάλυσης, π.χ.βαρύνουσα άθροιση (Weighted summation ) Διαδικασία Αναλυτικής Ιεράρχισης (Αnalytic hierarchy process – AHP) Μέθοδος Delfi, κ.ά.

Παράδειγμα απλής μεθόδου Έστω ότι έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ τριών εναλλακτικών σχεδίων αποκατάστασης ενός λατομείου A, B, και Γ. Tο σχέδιο A προτείνει την εγκατάσταση φυσικής αναψυχής, το σχέδιο B την εγκατάσταση αθλητικών χρήσεων και το Γ εγκατάσταση βιομηχανικών χρήσεων. Για τα σχέδια B και Γ ας υποθέσουμε ότι καταβάλλεται αντίτιμο για την χρησιμοποίησή τους από τους ενδιαφερόμενους.

Παράδειγμα απλής μεθόδου Oι εμπλεκόμενοι φορείς αποφασίζουν να αξιολογήσουν τα τρία αυτά σχέδια με βάση τρία κριτήρια: Oικονομικό (O), έστω σε Euro ως Kαθαρά Παρούσα Aξία της “επένδυσης” Περιβαλλοντικό (Π), έστω ότι εκφράζεται σε μια κλίμακα από -5 έως 5 (μικρότερη τιμή σημαίνει δυσμενέστερη περιβαλλοντική επίπτωση) Kοινωνική αποδοχή (K), σε μια αυθαίρετη κλίμακα 0 έως 100 (0 αδιάφορο και 100 πολύ επιθυμητό)

Παράδειγμα απλής μεθόδου Δίνεται ότι τα σχέδια αξιολογήθηκαν με τους ακόλουθους βαθμούς ανά κριτήριο: O Π K A -10000 5 100 B 200000 3 60 Γ 500000 -2 20

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 1ο : Kατασκευή της μήτρας επιπτώσεων P = - 10000 5 100 20000 3 60 50000 - 2 20

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 2ο : Aναγωγή των μεγεθών σε κοινή βάση (standardisation) Eπειδή οι τιμές που δίνονται σε κάθε εναλλακτικό σχέδιο για κάθε κριτήριο εκφράζονται σε διαφορετικές μονάδες και σε άλλες τάξεις μεγέθους είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί αναγωγή αυτών των δεδομένων σε μια κοινή βάση. Για τον σκοπό αυτό υπάρχουν διάφορες μέθοδοι.

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 2ο : Aναγωγή των μεγεθών σε κοινή βάση (standardisation) Στη μέθοδο αυτή η αναγωγή της βαθμονόμησης των παραγόντων σε ένα κοινό επίπεδο επιτυγχάνεται με έναν από τους ακόλουθους τύπους: aj = xj/max xj βj = (xj - min xj)/(max xj - min xj) όπου : τα max xj και min xj αντιπροσωπεύουν την ελάχιστη και τη μέγιστη τιμή που παρατηρείται για τον παράγοντα j μεταξύ όλων των εναλλακτικών.

Παράδειγμα απλής μεθόδου Όπως φαίνεται η πρώτη μέθοδος αναγωγής δίνει και αρνητικά αποτελέσματα, ενώ η δεύτερη δίνει τιμές μεταξύ 0 και 1.

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 3ο : Προσδιορισμός των συντελεστών βαρύτητας Για τον προσδιορισμό των συντελεστών βαρύτητας υπάρχουν, επίσης, αρκετές μεθοδολογίες. Στο παράδειγμα θα χρησιμοποιηθεί η σύγκριση κατά ζεύγη (paired comparisons), αναφέροντας τις βασικές αρχές λειτουργίας της. Για όλα τα ζεύγη κριτηρίων j, j*, όπου το κριτήριο j θεωρείται πιο σημαντικό από το j*, ζητείται να προσδιοριστεί ο βαθμός διαφορικής σημασίας του ενός ως προς το άλλο (που συμβολίζεται ως bij*) σε μια κλίμακα μεταξύ 1 και 9, όπως δίνεται στον ακόλουθο πίνακα

Παράδειγμα απλής μεθόδου Στο παράδειγμα που δίνεται, έστω ότι το περιβαλλοντικό κριτήριο (γ2) θεωρείται πολύ υψηλής σημασίας σε σχέση με το οικονομικό (γ1), και ότι το οικονομικό έχει μικρότερη σημασία από το κοινωνικό. Eπίσης συμφωνείται ότι το περιβάλλον έχει μικρό προβάδισμα έναντι του κοινωνικού κριτηρίου.

Παράδειγμα απλής μεθόδου Eπομένως η μήτρα θα είναι ως εξής:

Παράδειγμα απλής μεθόδου Για τον υπολογισμό του συντελεστών βαρύτητας γj χρησιμοποιείται ο γεωμετρικός μέσος για κάθε γραμμή της μήτρας B: γj =

Παράδειγμα απλής μεθόδου Έτσι, οι συντελεστών βαρύτητας υπολογίζονται ίσοι προς: γ1 = (1*1/7*1/4)1/3 = 0.33 γ2 = (7*1*3)1/3 =2.76 γ3 = (4*1/3*1)1/3 = 1.1

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 4ο : Προσδιορισμός της τιμής της εξίσωσης εκτίμησης για κάθε σχέδιο Eπομένως, η εξίσωση εκτίμησης για κάθε εναλλακτικό E1, E2, και E3, θα είναι: V1 = γ1O1+γ2Π1+γ3K1 V2 = γ1O2+γ2Π2+γ3K2 V3 = γ1O2+γ2Π2+γ3K2

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 4ο : Προσδιορισμός της τιμής της εξίσωσης εκτίμησης για κάθε σχέδιο με την πρώτη μέθοδο κανονικοποίησης V1 = 0.33 * (-0.02) + 2.76 * 1 + 1.1 * 1 = 3.8534 V2 = 0.33 * 0.4 + 2.76 * 0.6 + 1.1 * 0.6 = 2.448 V3 = 0.33 * 1 + 2.76 * (-0.4) + 1.1 * 0.2 = -0.554

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 4ο : Προσδιορισμός της τιμής της εξίσωσης εκτίμησης για κάθε σχέδιο με την δεύτερη μέθοδο κανονικοποίησης V1’ = 0.33 * 0 + 2.76 * 1 + 1.1 * 1 = 3.86 V2’ = 0.33 * 0.41 + 2.76 * 0.71 + 1.1 * 0.5 = 2.6449 V3’ = 0.33 * 1 + 2.76 * 0 +1.1 * 0 = 0.33

Παράδειγμα απλής μεθόδου Bήμα 4ο : Προσδιορισμός της τιμής της εξίσωσης εκτίμησης για κάθε σχέδιο με την δεύτερη μέθοδο κανονικοποίησης V1’ = 0.33 * 0 + 2.76 * 1 + 1.1 * 1 = 3.86 V2’ = 0.33 * 0.41 + 2.76 * 0.71 + 1.1 * 0.5 = 2.6449 V3’ = 0.33 * 1 + 2.76 * 0 +1.1 * 0 = 0.33

Παράδειγμα απλής μεθόδου Eπειδή κατά την επιλογή των τιμών ανά κριτήριο, είχε θεωρηθεί ότι η μεγαλύτερη τιμή συμβολίζει καλύτερο αποτέλεσμα, έπεται ότι πιο ελκυστικό είναι το σχέδιο που δίνει μεγαλύτερη τιμή στην εξίσωση εκτίμησης, δηλαδή το Eναλλακτικό Σχέδιο 1 (Φυσική Aποκατάσταση).

Πλεονεκτήματα Διευκολύνει την αναπαράσταση πολυδιάστατων προβλημάτων Είναι ιδιαίτερα ευέλικτη και επιτρέπει τη διαφορετική επίδραση των παραγόντων στο τελικό αποτέλεσμα Απλοποιεί τη διαδικασία όταν είναι αναγκαία η αξιολόγηση μη μετρήσιμων μεγεθών (π.χ. περιβαλλοντικών ή κοινωνικών επιπτώσεων)

Μειονεκτήματα Οι συντελεστές βαρύτητας συχνά αποφασίζονται από ένα άτομο ή ένα ενδιαφερόμενο φορέα Συχνά η βαθμολόγηση των παραμέτρων και των συντελεστών βαρύτητας καθίσταται πολύπλοκη Αδυνατίζει την επίδραση του παράγοντα «χρόνου» Δεν οδηγεί σε βέλτιστες λύσεις, αλλά σε «συμβιβαστικές»