“Οι νέοι της β' γενιάς στη δουλειά”: Αρχικές σκέψεις και προκαταρκτικά ευρήματα για τη δια/του λόγου διαπραγμάτευση της εργασιακής πραγματικότητας των νέων β' γενιάς μεταναστών” Γιώργος Κεσίσογλου, Α.Π.Θ.

2 Ερευνητικά Ερωτήματα  Πώς οι συνθήκες εργασίας επηρεάζουν τις νέες και τους νέους που κατάγονται από γονείς μετανάστες στην Ελλάδα;  Πώς γίνεται η διαπραγμάτευση των συνθηκών επισφάλειας εντός των συνεντεύξεων στα πλαίσια του λόγου (discourse);

3 Δεύτερη Γενιά Μεταναστών  Τα παιδιά των μεταναστών που ήρθαν στην Ελλάδα τη δεκαετία του '90 ή και νωρίτερα και τώρα είναι σε σχολικές διαδρομές ή στην εργασία  Γενιά 1,5  θεωρητική/εννοιολογική αυθαιρεσία: “πρώτη γενιά νέων χωρίς πολιτικά δικαιώματα”

4 Θεωρητικές Προσεγγίσεις: Η.Π.Α. Portes et al. (2001): τμηματοποιημένη αφομοίωση  Αφομοίωση προς τα πάνω (μεσαία τάξη)‏  Αφομοίωση προς τα κάτω (αστεακή κατώτερη τάξη  Εθνοτική απομόνωση -  Η κεντρική ερώτηση δεν είναι αν η 2η γενιά θα αφομοιωθεί στην κοινωνία, αλλά σε ποιο κομμάτι της κοινωνίας θα αφομοιωθεί

5 Δεύτερη Γενιά στην Ελλάδα Εκπαίδευση  2002: αλλόγλωσσοι μαθητές  10,6% στο δημοτικό  5,2% στο λύκειο  2/3 σταματούν στο δημοτικό Δημογραφία (2001): νεαρή ηλικία των μεταναστών  6-9 ετών:  10-14:  15-19:  20-24:

6 Θεωρητικές αρχές της «Ανάλυσης Λόγου» (Discourse Analysis)‏  H γλώσσα θεωρείται βασική για την κοινωνική ζωή και χωρίς αυτή η κοινωνική ζωή δε θα ήταν εφικτή  Η γλώσσα κάνει πράξεις: είναι κάτι που το χρησιμοποιούμε  Οι αναλυτές της γλώσσας αναζητούν τις πράξεις που εκτελούνται από συγκεκριμένες γλωσσικές εκφορές και αντίστροφα πώς στην κοινωνική ζωή πράξεις επιτυγχάνονται μέσω των γλωσσικών εκφορών.  Μελετάμε τη γλώσσα μέσα στο πλαίσιο που εκφέρεται γιατί η σημασία των γλωσσικών εκφορών εξαρτάται από το πλαίσιο στο οποίο συμβαίνουν.  Οι ψυχολογικές καταστάσεις δεν πρέπει να θεωρούνται ότι κρύβονται πίσω από τη γλώσσα αλλά μέσα σε αυτή. Η γλώσσα χρησιμοποιείται για να συστήσει αυτό που είναι γνωστό ως «ψυχολογικές καταστάσεις».

7 Κριτική Ψυχολογία του Λόγου  Δεν περιορίζει την αναλυτική προσοχή στο τι συμβαίνει για τους συμμετέχοντες σε κάθε ακολουθία αλληλεπίδρασης.  Αλλά αναγνωρίζεται το ιστορικό πλαίσιο των ακολουθιών αλληλεπίδρασης. Όταν οι άνθρωποι μιλούν το κάνουν χρησιμοποιώντας ένα λεξικό ή ένα ρεπερτόριο όρων που έχει διαμορφωθεί ιστορικά.  Η γλωσσική κουλτούρα μπορεί να παρέχει πολλούς τρόπους για να μιλήσουν για ένα αντικείμενο ή γεγονός και οι ομιλητές κάνουν επιλογές.  Οι επιλογές δεν είναι πάντα ισότιμες καθώς έχουν εγκαθιδρυθεί κυρίαρχοι ή ηγεμονικοί τρόποι κατανόησης του κόσμου.  Κάποιες επιλογές έχουν καθιερωθεί ως “φυσικές” και αναζητούμε ποιών τα συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα από τις διαφορετικές γλωσσικές εκφορές.  Οι άνθρωποι είναι και προϊόντα και παραγωγοί του λόγου. Εξετάζει όχι μόνο πώς παράγονται ταυτότητες σε συγκεκριμένες περιστάσεις αλλά και πως η ιστορία κι η κουλτούρα επηρεάζουν αλλά και οι ίδιες τροποποιούνται από αυτές τις επιδόσεις

8 Μοντέλο Δια/Του Λόγου Δράσης (DAM): Edwards & Potter (1992)‏  Δράση: 1. Έμφαση δίνεται στη Δράση, όχι στην κοινωνική νόηση (cognition)‏ 2. Οι αποδόσεις είναι δια/του λόγου δράσεις 3. Οι αποδόσεις τοποθετούνται σε ακολουθίες δράσης, που περιλαμβάνουν τις αρνήσεις σε προσκλήσεις, τα υπερασπιστικά λόγια και την απόδοση ευθύνης  Γεγονός και συμφέρον: 4. Υπάρχει ένα δίλημμα διακυβεύματος ή συμφέροντος, που συχνά διαχειριζόμαστε με το να κάνουμε κοινωνική απόδοση χρησιμοποιώντας αναφορές γεγονότων και περιγραφές. 5. Οι αναφορές και οι περιγραφές κατασκευάζονται και παρουσιάζονται λοιπόν ως γεγονότα με τη χρήση μιας ποικιλίας δια/του λόγου εργαλείων. 6. Οι αναφορές και οι περιγραφές οργανώνονται ρητορικά για να υποβαθμίσουν τις εναλλακτικές (περιγραφές των γεγονότων)‏  Υπευθυνότητα: 7. Οι αναφορές εξυπηρετούν την εμπρόθετη δράση (agency) και την υπευθυνότητα επί των αναφερόμενων γεγονότων 8. Οι αναφορές εξυπηρετούν την υπευθυνότητα επί των δράσεων του παρόντος ομιλητή, και επί των δράσεων που γίνονται κατά την πράξη της αναφοράς. 9. Οι 2 τελευταίες αρχές συχνά συσχετίζονται.

9 Αναλυτικές Έννοιες:  Ερμηνευτικά ρεπερτόρια: πολιτισμικά οικείες και συνηθισμένες γραμμές επιχειρηματολογίας, που αποτελούνται από αναγνωρίσιμα θέματα, κοινούς τόπους και πιστεύω (Wetherell, 1998).  Θέσεις υποκειμένων: θέσεις που οι ομιλητές παίρνουν και κατασκευάζουν μέσα στο λόγο, πολιτισμικά οικείες ταυτότητες ή νέες ταυτότητες που αποδίδουν στον εαυτό τους (Wetherell, 2000)‏  Ιδεολογικά διλήμματα: τα αντιθετικά θέματα που εμπεριέχονται στις ιδεολογίες και τον καθημερινό λόγο σε κάθε ιστορικό πλαίσιο (Billig, 1987)  Τεχνικές λόγου: Ρητορικές τεχνικές στη συνομιλία, που πετυχαίνουν να πείθουν για την αντικειμενικότητα της περιγραφής της πραγματικότητας και την ανεξαρτησία της περιγραφής από τον παρατηρητή (Edwards & Potter, 1992).

10 Ιδεολογικά Διλήμματα  Καθημερινή ζωή: Η κοινή λογική όλων των κοινωνιών έχει αντιθετικά θέματα που παρέχουν τη δυνατότητα για επιχειρηματολογία. Το περιεχόμενο των διλημμάτων διαφέρει από εποχή σε εποχή και ανάλογα με την κοινωνία.  Η ύπαρξη αντιθετικών θεμάτων (εικόνων λέξεων, αξιολογήσεων) επιτρέπει τα κοινωνικά διλήμματα και την κοινωνική σκέψη.  Ιδεολογία: Η ιδεολογία όχι μόνο δεν περιορίζει τη σκέψη αλλά την ενισχύει παρέχοντας της θέματα προς επεξεργασία. Γιατί και η ιδεολογία δεν είναι ένα ολοκληρωμένο και ενιαίο σύστημα πεποιθήσεων που λέει στα άτομα πώς να αντιδράσουν, να νιώσουν και να σκεφτούν.

11 Ρητορικές Τεχνικές  H ανάδειξη και ερμηνεία των αναλυτικών εννοιών απαιτεί και την αναγνώριση των ρητορικών τεχνικών με τις οποίες επιτυγχάνεται η διατύπωση των νοημάτων, των χαρακτηριστικών του λόγου και της οργάνωσής του:  Η επίκληση κατηγοριών  Η παραστατική περιγραφή  Διήγηση  Συστηματική αοριστία  Λογοδότηση με όρους εμπειρισμού  Η ρητορική του επιχειρήματος  Διατυπώσεις ακραίας περίπτωσης  Συναίνεση  Λίστες και αντιπαραβολές

12 Απόσπασμα προς Ανάλυση  Δ: 24 ετών, Άνδρας, Γεωργιανής Υπηκοότητας, ήρθε στη Θεσσαλονίκη 9 ετών.

13 Δ: Πο::υ, ό:τι (2δ) ↑Εμένα ας πούμε, η σκέψη μου ποια ήτανε, ας πούμε, η ιδεολογία, ό:τι (..) άμα σ' αρέσει κάτι και το κάνεις (...) θα γίνεις καλός σε αυτό το πράγμα και δεν γίνεται ας πούμε να, να βγεις ένα τίποτα, Γ: Να βγεις (..) από που; Δ: Από μια δουλειά, ας πούμε, σ' αρέσει ένα χόμπι (.) έτσι κι ασχοληθείς πραγματικά με αυτό το χόμπι (...) τώρα κινηματογράφο ας πούμε, έτσι κι ασχοληθείς πραγματικά με αυτό, μπορείς εύκολα να γίνεις ο καλύτερος σε αυτό το πράγμα, αρκεί να το θέλεις πραγματικά, άμα δεν το θέλεις κα::ι (.) και λες εντάξει, απλώς μ' αρέσει, τίποτα δεν θα κάνεις Γ: Και αυτό πως συνδέεται με την καλοπέραση; που είπες το να περνάς καλά; -5δ- Δ: Δηλαδή; Γ: Εε, δηλαδή μου έχεις πει ας πούμε μια ότι επέλεξες τη γραφιστική, μετά τη σχολή κινηματογράφου, το όνειρό σου ήταν η σχολή κινηματογράφου, με μια λογική (.) να κάνεις κάτι και να περνάς καλά Δ: Ναι Γ: Να έχεις μια ωραία ζωή, αλλά τώρα μου λες ότ:ι (.) αν σου αρέσει κάτι και το κάνεις (..) θ::α Δ: Μπορείς να πετύχεις [ακατάληπτο] Γ: Μπορείς να πετύχεις, αλλά αυτό μπορεί να σημαίνει και πάρα πολλή δουλειά (..) δηλαδή και όχι απαραίτητα να περνάς καλά, δηλαδή μπορεί να σημαίνει πολλή δουλειά και στερήσεις Δ: Ναι αυτά γίνονται όταν εε (.) έχεις επιλέξει κάτι άλλο, αλλά όταν επιλέγεις κάτι που σ' αρέσει πραγματικά, δεν το βλέπεις ως (.) δουλειά, αλλά το βλέπεις ότι ξέρεις (. ) εεε σ' αρέσει κα:ι (.) θα 'σχοληθώ μ' αυτό, αλλά θα ασχοληθώ πραγματικά μ' αυτό, και δεν είναι απλώς (.) ασχολούμαι με αυτά τα πράγματα εεε (.) αραιά και που, Γ: Ναι Δ: Μπορείς να πας μπροστά (...) δηλαδή φαίνετα::ι (.) στον κόσμο, όταν είσαι καλός σε κάτι Γ: Ναι αλλά μπορείς και να περνάς (.) καλά (.) σε αυτό (. ) δηλαδή να ε-έχεις μια ωραία ζωή, ή ν::α Δ: Μα είναι ωραία ζωή, άμα επιλέγεις τώρα, να κάνεις κουκλοθέατρο ας πούμε (2δ) ή να κάνε:ις (...) διάφορα, εντάξει, και, και η ωραία ζωή, έχει το πως το λένε, δηλαδή τα πάντα έχουνε το τρέξιμό τους, αρκεί να ξεχνιέσαι λίγο (...) Γ: Ναι Δ: Να δεις λίγο τον εαυτό σου, ότ:ι (.) κάνεις κάτι που σ' αρέσει, δεν (..) δεν είναι κουραστικό, άμα είναι κουραστικό παράτα το, άλλαξε δρόμο Γ: Ναι κατάλαβα. Ωραία, πάμε τώρα Δ: Αλλά επειδ:ή Γ: Σε διαφορετικά πράγματα. Α, για πες Δ: Αυτό. Ότι ο άλλος, ο (.) ο 65χρονος, που καθόταν δίπλα μου και μ' έβριζε, μ' έλεγε ό:τι, μου έλεγε ό::τ:ι (3δ) δεν σκέφτεσαι σωστά (.) κα:ι εί:ναι βλακείες αυτά (...) μ' έπεισε το να αποφασίσω γι::α (.) μάγειρας (1δ) γιατί αυτή είναι μια δουλειά που (.) όπου και να πας θ:α (.) βρίσκεις δουλειά, εε (...) σε οποιοδήποτε μέρος, σημείο, χώρα, όλοι τρώνε (...) και (.) μπορείς ας πούμε να βγάζεις λεφτά, επειδή σκέφτηκα κάτι σε αυτό που είπε, να γυρίζεις ας πούμε τον κόσμο (..) ν:α (.) ψάχνεις δουλειά γι:α, ξενοδοχεία, μέσα στα ξενοδοχεία, εντάξει στην αρχή ξεκινάς ως βοηθός μάγειρα Γ: Ναι, ναι, ναι Δ: Και γυρνάς ας πούμε τον κόσμο, έχεις τα, το ρεπό (..) ε, και κάνεις ας πούμε (.) τις βόλτες σου, ας πούμε τώρα γι:α (.) Βαρκελώνη (...) θα κάτσεις 2 χρόνια εκεί πέρα, θα μαζεύεις τα λεφτά γιατί θα τρως και θα πίνεις (.) στο ξενοδοχείο και θα κοιμάσαι κιόλας, και θα μαζεύεις λεφτά, μέχρι να ανοίξεις κάτι δικό σου (.) αλλά εμένα αυτό το πράγμα (.) τελικά δεν μ' άρεσε (..) γιατί (...) όταν επέλεξα να δουλέψω, είδα ότ:ι (.) δεν είναι τόσ:ο (.) ευχάριστ:ο (.) κάθεσαι και δουλεύεις, γιατί δεν δουλεύεις οχτώ ώρες, δουλεύεις παραπάνω Γ: Ναι, είναι. Ποια δουλειά είναι πια οχτώ ώρες; Δ: ↓Καμία

14 Ερμηνευτική Ανάλυση  Κατηγοριοποιεί ο ίδιος τις ιδέες του ως “ιδεολογία”, ως συνεκτικό σύνολο αντιλήψεων.  Επιχειρηματολογεί (accounting) για τις απόψεις του (σκέψεις/ιδεολογία): προσπαθεί να εμβολιαστεί για το διακύβευμα (stake innoculation) του καλοπερασάκια, μέσα στο πλαίσιο της συνέντευξης και των ερωτήσεων για τις επιλογές του.  Ιδεολογικό δίλημμα μεταξύ της “καλοπέρασης” και της (επαγγελματικής) επιτυχίας: το “αμερικάνικο όνειρο”;

15 Ρητορικές Τεχνικές  Εναλλαγή ανάμεσα σε α' και β' πρόσωπο: εμπρόθετη δράση του υποκειμένου  Χρήση ευθέως και πλάγιου λόγου  Αναφορά παραδειγμάτων (προσωπικών;)‏  “εντάξει”, “ξέρεις”, “ας πούμε”, β' ενικός: Εργαλεία κατασκευής συναίνεσης  Κατασκευή γεγονικότητας: περιγραφή συμβουλών 65χρονου συμμαθητή.  Συμβιβάζει το δίλημμα, δικαιολογεί τις απόψεις του και τη λάθος επιλογή του

16 Συζήτηση  Περιεχόμενο του “ελληνικού ονείρου” (εν μέσω κρίσης);  Τα όνειρα της β' γενιάς και πως τα επηρεάζει η ελληνική πραγματικότητα;  Πως τα όνειρα αυτά επηρεάζουν την ένταξη της β' γενιάς στην κοινωνία και την εργασία;