Ψυχοακουστική Διαταραχές επικοινωνίας Ηλιάδου Θ. Βασιλική Λέκτορας Ψυχοακουστικής & Νευρο-ωτολογίας Το σημερινό μάθημα έχει να κάνει με την ψυχοακουστική. Αφού αναφερθούμε αδρά στη φυσιολογική αντίληψη των ήχων, θα δούμε στη συνέχεια της διαταραχές της και το πώς αυτές συμβάλλουν στις διαταραχές επικοινωνίας. Ο όρος φαντάζομαι πώς είναι καινούργιος για σας. Η ψυχοακουστική αφορά το πώς αντιλαμβανόμαστε τους ήχους του περιβάλλοντος μας. Θα δούμε πώς αυτό δεν είναι πάντα σύμφωνο με την ακουστική, με τα ακουστικά δηλαδή χαρακτηριστικά της ομιλίας, για παράδειγμα, που είναι πολύ σημαντική για την ανθρώπινη επικοινωνία. Θα ξεκινήσουμε ακούγοντας κάποιες ηχογραφημένες φράσεις. Θέλω να τις ακούσουμε και να παρατήρουμε τί στοιχεία προκύπτουν από την ακρόαση αυτή.

Παραδείγματα αντίληψης ομιλίας Τι στοιχεία προκύπτουν 1. Νόημα φράσης 2. Ποιος την εκφέρει (άνδρας/γυναίκα/παιδί) 3. Πώς την εκφέρει (κατάφαση/ερώτηση) 4. Συνθήκες όπου ακούγεται η φράση (ησυχία/θόρυβος) 5. Ακούγεται καθαρά (ναι/όχι) Τώρα που απαντήσαμε για το ποια στοιχεία μας δίνει μια ηχογραφημένη φράση, θα δούμε πώς αφαιρέθηκαν κάποια σύμφωνα σε κάποιες από τις φράσεις που ακούσαμε, χωρίς αυτό να γίνει καθόλου αντιληπτό. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο να αναζητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ακούμε και αντιλαμβανόμαστε την ομιλία.

Αντίληψη ομιλίας σε θόρυβο Είδος θορύβου Διακριτική ικανότητα ατόμου Καθαρή άρθρωση

Αντίληψη ομιλίας Ανώτερες γνωστικές λειτουργίες Ψυχική Διάθεση Καθημερινός προφορικός λόγος – Καθαρή ομιλία ανάγνωσης

Οιλέξειςστηνομιλίαείναισυνεχόμενεςκαιδενδιαχωρίζονταιμεκενάοπωςστο Αντίληψη ομιλίας Η ομιλία είναι ένα πολύπλοκο ακουστικό σήμα. Οι εναλλαγές συχνοτήτων και εντάσεων είναι ταχύτατες. Η ρέουσα καθημερινή ομιλία σε κάθε γλώσσα έχει ταχύτητα κατά μέσο όρο περίπου 125 με 180 λέξεις το λεπτό. Η ομιλία είναι συνεχόμενη χωρίς κενά ανάμεσα στις λέξεις. Οιλέξειςστηνομιλίαείναισυνεχόμενεςκαιδενδιαχωρίζονταιμεκενάοπωςστο γραπτόλόγο.

Από την εκφορά στην αντίληψη Αν κάθε διακριτός ήχος στην ομιλία (φώνημα) συσχετίζονταν με ένα σταθερό ακουστικό μοτίβο (pattern) η αντίληψη της ομιλίας θα ήταν ξεκάθαρη. Δεν υπάρχει τέτοια αντιστοιχία. Κάθε φώνημα έχει μεταβαλλόμενα ακουστικά χαρακτηριστικά με βάση το τι προφέρεται πριν και τι μετά από αυτό.

Μεταβαλλόμενα ακουστικά χαρακτηριστικά φωνηέντων

Τα μεταβαλλόμενα στοιχεία της ομιλίας Διαφορές από άτομο σε άτομο Διαφορές στο ίδιο άτομο Διαφορές ως προς την προσωδία Διαφορές ως προς την ταχύτητα

Ποια τα σταθερά στοιχεία που οδηγούν στην κατανόηση της ομιλίας; Θεωρίες για την αντίληψη της ομιλίας Κοινό στοιχείο η σημασία του ακουστικού σήματος. Διαχωρισμός με βάση την αντίληψη από κάτω προς τα πάνω, από πάνω προς τα κάτω και αλληλεπίδραση των 2 μοντέλων αντίληψης

Προσωδία Όλα τα χαρακτηριστικά της ομιλίας που διέπουν μια φράση και με τα οποία γίνεται αντιληπτή η κατάφαση, η ερώτηση, η ειρωνεία, η έμφαση, η συναισθηματική φόρτιση. Η μουσικότητα της ομιλίας. Χαρακτηριστικό που τονίζει την μη λεκτική προσέγγιση στην αντίληψη της ομιλίας. Βασικό χαρακτηριστικό η φράση και όχι η λέξη.

Ψυχοακουστική Αντίληψη ήχων Αντίληψη ομιλίας Αντίληψη του κόσμου γύρω μας (αίσθηση ακοής-άλλες αισθήσεις)

Γιατί τόση έμφαση στο τι ακούμε; H ακοή διαμορφώνει την αντίληψη μας για τον κόσμο που μας περιβάλλει Όραση, όσφρηση, αφή, γεύση; Τι το ιδιαίτερο έχει η ακοή;

Ακοή-Διαμορφώνει την ομιλία Αναπτυξιακά: παιδιά που δεν ακούν δεν μπορούν να μάθουν να μιλούν Παιδιά με προβλήματα ακοής (μέσο αυτί- ιάσιμα) μπορεί να μιλούν λέγοντας τα μισά των λέξεων! Ενήλικες που μετά από κάποιο τροχαίο χάνουν την ακοή τους σε βαθμό κώφωσης πρέπει έγκαιρα να χειρουργηθούν

Ακοή-Διαμορφώνει την ομιλία Ενήλικες με βαρηκοΐα δεν παρουσιάζουν διαταραχές ομιλίας Δυνατόν να παρουσιάζουν διαταραχές επικοινωνίας Μη σωστή αντίληψη της προσωδίας

Διαταραχές Ακουστικής Επεξεργασίας Ακουστική αντίληψη σε θόρυβο Παιδιά με μαθησιακά προβλήματα Ενήλικες μετά από τροχαίο

Ομιλία Τρόπος ομιλίας Έμφαση Ειρωνεία Άλλα λέμε και άλλα εννοούμε

Διαταραχές στην ομιλία Περιεχόμενο Έμφαση Συναισθηματική κατάσταση Μη φυσιολογική διακύμανση της φωνής

Διαταραχές ομιλίας Σχιζοφρένεια Διπολική διαταραχή Κατάθλιψη Διάγνωση Δείκτης κλινικής αλλαγής Έναρξη αποκατάστασης μετά την αγωγή

Αντίληψη του ήχου Ακουστικά χαρακτηριστικά ήχου Ανατομοφυσιολογία του ακουστικού συστήματος Είδος ήχου Ενδιαφέρον Προσοχή Ψυχική διάθεση

Πώς ακούμε; Γ Λ Ω Σ Σ Α Ο Ρ Α Σ Η Μ Ν Η AKOH Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η

Τι είναι ήχος; Διακυμάνσεις στην πίεση του αέρα (μετακίνηση των μορίων του αέρα) Συχνότητα: ο ρυθμός των διακυμάνσεων

Ακουστικά χαρακτηριστικά ήχου Συχνότητα Ύψος Ένταση Ακουστότητα Μήκος Διάρκεια Ψυχοακουστικά χαρακτηριστικά ήχου

Είδος ήχου Απλοί ήχοι: κορνάρισμα, γάβγισμα σκύλου Ομιλία: σύνθετοι ήχοι, ιδιαίτερα πολύπλοκοι με αυξομειώσεις εντάσεων και διαφορετικές συχνότητες σε ταχύτατες εναλλαγές ως προς τον χρόνο ιδιαίτερα χρήσιμη στη καθημερινή ζωή Μουσική χρησιμότητα ανάλογα με την ενασχόληση (επαγγελματική ή μη)

Ενδιαφέρον Με βάση τη σημαντικότητα (ομιλία για την ανθρώπινη κοινωνία) Με βάση τα ενδιαφέροντα Με βάση το πόσο κάτι κεντρίζει το ενδιαφέρον Κίνητρο Τρόπος παρουσίασης

Προσοχή Ήχος-ομιλία σε ησυχία Ήχος-ομιλία σε θόρυβο Ήχος-ομιλία σε θόρυβο ομιλίας ενός ατόμου Ήχος-ομιλία σε θόρυβο ομιλίας πολλών ατόμων Ηθελημένη ή αυτόματη (pre-attentive)

Ψυχική διάθεση Χαμηλός σύντομος ήχος (το αν κάποιος θα τρομάξει ή θα τον αγνοήσει) Φράση που μας απευθύνει κάποιος (η ερμηνεία της προσωδίας, του τρόπου με τον οποίο μας ειπώθηκε) Δυνατόν να επηρεάσει την αντίληψη των ακουστικών ερεθισμάτων

Εμβοές-ακουστικές ψευδαισθήσεις Παραδείγματα περιγραφής εμβοών Παραδείγματα περιγραφής ακουστικών ψευδαισθήσεων

Σχιζοφρένεια Υπάρχει συσχέτιση των ακουστικών ψευδαισθήσεων με διαταραχή στην κεντρική ακουστική οδό; Καταστροφή μετά από ακουστικό τραύμα των τριχωτών κυττάρων του έσω ωτός προκαλεί ‘σφύριγμα’ στ’ αυτιά.

Κεντρική ακουστική οδός Υπέρ-πληθώρα νευρικών ινών Μεταφορά υπέρ-πληθώρας ακουστικών πληροφοριών Κάθε ανατομικός σχηματισμός εκτελεί περισσότερες από μία λειτουργίες Κάθε λειτουργία (ακουστικής επεξεργασίας) επιτελείται από περισσότερους από έναν ανατομικό σχηματισμό.

Ηχοκάλυψη ομιλίας Ενεργητική ηχοκάλυψη - περιφερικό ακουστικό σύστημα (S/N σε κάποιο συγκεκριμένο τμήμα ομιλίας που περιέχει σημαντικά ακουστικά χαρακτηριστικά, μεγαλύτερη ηχοκάλυψη όταν ο ήχος κάλυψης ΔΙΑΡΚΕΙ περισσότερο) Ηχοκάλυψη πληροφορίας – ομιλία στόχος & ήχος κάλυψης της ομιλίας (ΚΑΝΣ- μέγιστη ηχοκάλυψη ομιλία ατόμων του ίδιου φύλου και ίδιας έντασης)

Το φαινόμενο Lombard Άτομα που προσποιούνται κώφωση αλλάζουν την ένταση, το φάσμα των διαμορφωτών συχνοτήτων και τη διάρκεια της ομιλίας τους όταν τους δοθεί ήχος-θόρυβος στο αυτί που ‘δεν ακούει’. Αυτό που ακούμε επηρεάζει την εκφορά της ομιλίας μας.

Ακουστική επεξεργασία bottom-up Top-down