ΗΛΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ. Η ΕΚΤΑΣΗ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΗΛΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ

αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης και εκδηλώνεται με Η επιθετικότητα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης και εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους: απειλές, πρόκληση σωματικής βλάβης και ψυχική καταπίεση του ατόμου.

Τα τελευταία χρόνια ένα από τα θέματα που γνώρισαν μεγάλη δημοσιότητα σχετικά με το σχολείο και την εκπαίδευση ήταν και το φαινόμενο της βίας στο σχολικό χώρο.

Θυματοποίηση- victimization ΟΡΙΣΜΟΙ: Θυματοποίηση- victimization Εκφοβισμός- bullying .

ΟΡΙΣΜΟΣ: Ένας μαθητής εκφοβίζεται ή θυματοποιείται όταν εκτίθεται επανειλημμένα και για αρκετό χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις άλλου ή άλλων μαθητών, που εκδηλώνονται ως μορφές βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς. Αυτές οι αρνητικές πράξεις μπορεί να εκδηλώνονται με λόγια (λεκτικός εκφοβισμός) όπως απειλές, σαρκασμοί, κοροϊδευτικά ονόματα/πειράγματα. Αρνητική πράξη είναι επίσης όταν κάποιος χτυπά, κλωτσά, σπρώχνει ή περιορίζει τον άλλο με σωματικές πρακτικές (σωματικός εκφοβισμός). Ο εκφοβισμός επίσης μπορεί να πάρει τη μορφή του κοινωνικού αποκλεισμού, εσκεμμένου αποκλεισμού του παιδιού στόχου από την ομάδα και τη συμμετοχή του σε ομαδικές δραστηριότητες (κοινωνικός εκφοβισμός).

Πρέπει να τονιστεί ότι δεν λέγεται «εκφοβισμός» όταν δύο μαθητές ίσης δύναμης και επιρροής (σωματικής ή ψυχολογικής) διαφωνούν ή τσακώνονται. Για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «εκφοβισμός» πρέπει να επικρατεί ανισορροπία δύναμης στη σχέση, έτσι ώστε ο μαθητής που εκτίθεται σε αρνητικές πράξεις να είναι δύσκολο να υποστηρίξει τον εαυτό του και να αντιδράσει απέναντι στο μαθητή ή τους μαθητές που εκφοβίζουν.

ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ Καταγράφονται τρεις μορφές βίας που συχνά μπορεί και να συνδυάζονται: σωματική, λεκτική, ψυχολογική. Η βία επίσης μπορεί να είναι έμμεση ή άμεση.

Συχνότητα του φαινόμενου: ΔΙΕΘΝΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΕΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΘΥΜΑΤΑ-ΘΥΤΕΣ ΘΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΘΥΤΕΣ 7-10 % 9-20 % Περίπου 15 % ή 1 στους 7 μαθητές Χώρες: Νορβηγία (Olweus, 1991, 1995) Ιαπωνία, (Ηirano, 1992) Σουηδία (Olweus, 1986) Αγγλία (Smith, 1991; Whitney & Smith, 1993) ΗΠΑ (Perry et al., 1988) Καναδάς (Ziegler & Rosenstein-Manner, 1991) Ολλανδία (Haeselager & Van Lieshout, 1992) Ιρλανδία (O’ Moore & Bredan, 1989) Αυστραλία (Rigby and Slee, 1991) Ισπανία (Ruiz, 1992)

Συχνότητα του φαινόμενου: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΕ ΜΑΘΗΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΘΥΜΑΤΑ ΘΥΤΕΣ ΘΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΘΥΤΕΣ 10-34 % 6.3-52 %* 4.8 % Έρευνες: Φακιολάς & Αρμενάκης, 1995 Γκότοβος, 1996 Δοανίδου & Ξενάκη, 1997 Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, 1999 Παιδαγωγικό Ινστιντούτο & ΕΠΙΨΥ, 2000 *Χαντζή, Πατεράκη & Χουντουμάδη, 2001 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, 2004

Σκοπός της έρευνας ήταν να καταγραφεί η συχνότητα περιστατικών επιθετικότητας και θυματοποίησης στο σχολικό περιβάλλον

Υλικό αποτέλεσαν 641 μαθητές της Β΄ Λυκείου των γενικών λυκείων και ΤΕΕ της πόλης αλλά και ημιαστικών περιοχών. Το 74% των παιδιών είναι μαθητές των γενικών λυκείων και η αναλογία αγοριών κοριτσιών είναι περίπου ίση (Α=49,9%.Κ=49,3%).

Μέθοδος Στα παιδιά δόθηκε και συμπληρώθηκε ανώνυμα το ερωτηματολόγιο Kidscape Bullying guestionnaire (M.Elliot)

Γ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ- ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Επιθετικότητα στο σχολικό περιβάλλον 1. Έχεις δεχθεί μέχρι τώρα επίθεση ΝΑΙ ΟΧΙ 2. Σε τι ηλικία α) 5 ετών β) 5-11ετών γ) 11-14 δ) >14 3.Πότε ήταν η τελευταία φορά που δέχθηκες επίθεση α) Σήμερα β) Τον τελευταίο μήνα γ) Τους τελευταίους 6 μήνες δ) Πάνω από ένα χρόνο πριν 4. Δέχθηκες επίθεση α) Μια φορά β) Πολλές φορές γ) Σχεδόν κάθε μέρα δ) Πολλές φορές την ημέρα 5. Που ήσουν όταν δέχθηκες επίθεση α) Στο σπίτι β) Στο δρόμο για το σχολείο γ) Στην αυλή του σχολείου δ) Στις τουαλέτες ε) Στην τάξη στ) Άλλος χώρος 6. θεωρείς ότι τέτοιες συμπεριφορές α) Δεν είναι πρόβλημα β) Σε στεναχωρούν γ) Σε τρομάζουν δ) Είναι τόσο σοβαρό ώστε δεν θες να βγαίνεις έξω

7. Τέτοια συμβάντα (επίθεση) α) Δεν με επηρεάζουν β) Με επηρεάζουν άσχημα γ) Έχουν σοβαρή επίπτωση δ) Με αναγκάζουν να αλλάξω συνήθειές- τρόπο ζωής (αλλαγή σχολείου, γειτονίας) 8. Τι νοιώθεις για τα άτομα που σου επιτίθενται α) Δεν έχω καθόλου συναισθήματα β) Τους λυπάμαι γ) Τους μισώ δ) Άλλο(συμπλήρωσε ότι νομίζεις) 9. Ποιος είναι υπεύθυνος, όταν η επιθετική συμπεριφορά συνεχίζεται α) Αυτός που παρενοχλεί β) Οι γονείς του γ) Οι καθηγητές δ) Ο διευθυντής ε) Το θύμα στ) Τα υπόλοιπα παιδιά που δεν αντιδρούν ζ) Άλλο (συμπλήρωσε ότι νομίζεις) 10. Είσαι Αγόρι Κορίτσι 11. Το άτομο που σου επιτέθηκε είναι Αγόρι Κορίτσι 12. Σε περίπτωση επίθεσης, αυτή ήταν α) Σωματική β) Ψυχολογική γ) Λεκτική 13. Τι πρέπει να γίνει για το πρόβλημα της επίθεσης παιδιών στο σχολείο ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 14. Έχεις ποτέ εσύ επιτεθεί Ναι Όχι

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 54% των παιδιών (ν=347), δηλώνουν ότι έχουν πέσει θύματα κάποιας μορφής επίθεσης στο παρελθόν. (κορίτσια 54%, αγόρια 45%)

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΗΛΙΚΙΑ-ΧΡΟΝΟΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ) Τα περισσότερα παιδιά δέχθηκαν επίθεση σε ηλικία >11χρ και κυρίως >14χρ(44%) και δηλώνουν (66%) ότι η τελευταία φορά που δέχθηκαν επίθεση ήταν 6 μήνες ή 1 χρόνο πριν λίγα παιδιά (25%) αναφέρουν πρόσφατη επίθεση.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ) Πολύ μικρός αριθμός παιδιών (10%) δέχονται καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά επίθεση τα περισσότερα (80%) αναφέρουν μεμονωμένη ή περιστασιακή.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΧΩΡΟΣ) Η πλειοψηφία των επιθέσεων 66% έχει συμβεί σε χώρους που σχετίζονται με το σχολείο (διαδρομή, αυλή τουαλέτες, τάξη).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ-ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ) Αναφορικά με τα συναισθήματα και την αντίδραση των παιδιών σε τέτοια σύμβαντα αναφέρουν κατά κύριο λόγο (70%) ότι στεναχωριούνται ή τρομάζουν νιώθουν μίσος ή οίκτο (60%) για τον θύτη

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ) το 48% επηρεάζεται σοβαρά το 38% δεν δείχνει να επηρεάζεται 6% αναγκάζεται να αλλάξει συνήθειες.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΥΠΑΙΤΙΟΤΗΤΑ) Υπεύθυνος για την επίθεση θεωρείται ότι είναι ο ίδιος ο θύτης (47%) οι γονείς του(20%) οι καθηγητές ή ο διευθυντής του σχολείου (16%) ενώ το 4% πιστεύει ότι ευθύνεται το θύμα.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΦΥΛΟ) 70,15% των παιδιών που επιτέθηκε ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΦΥΛΟ) 70,15% των παιδιών που επιτέθηκε είναι αγόρια 30,85% κορίτσια.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Είδος της επίθεσης: Σωματική 25% Λεκτική 18% Ψυχολογική 32%.

(72% αυτών είναι παιδιά που έχουν δεχθεί επίθεση) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στο σύνολο των ερωτηθέντων (262) 40% δηλώνουν ότι έχουν και εκείνα επιτεθεί (72% αυτών είναι παιδιά που έχουν δεχθεί επίθεση)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΟΥ-ΘΥΤΗ: Φύσει επιθετικά, ευερέθιστα μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον χωρίς στοργή και ζεστασιά όπου κυριαρχεί η βία η ελλιπής γονική επίβλεψη. Ο συνηθέστερος τύπος θύτη είναι ένα παιδί με αυταρχική προσωπικότητα επιθετικό παρορμητικό και σωματικά δυνατό. Έχουν μέτρια αυτοεκτίμηση, ενώ φαίνεται να έχουν κάποιο κύρος στο περιβάλλον του σχολείου δεν είναι αγαπητά από τους διδάσκοντες και τα ίδια δεν εκτιμούν και δεν είναι ευχαριστημένα από το σχολείο.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΟΥ-ΘΥΤΗ: Συχνά βέβαια τα παιδιά αυτά έχουν πέσει και τα ίδια στο παρελθόν θύματα εκφοβισμού και κακοποίησης από συνομήλικους και η τωρινή επιθετικότητα είναι εξωτερίκευση καταπιεσμένων συναισθημάτων οργής, απόρριψης, θλίψης.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ(ΠΑΙΔΙΟΥ-ΘΥΤΗ) Διαταραχές στην προσκόλληση στην βρεφική ηλικία μητρική απόρριψη ανοχή επιθετικής συμπεριφοράς χρήση βίας σωματικής ή ψυχολογικής στο σπίτι για επίλυση διαφορών, αλλά και προβλήματα, όπως αλκοολισμός εγκληματικότητα, κ.α Δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντική συσχέτιση με το επίπεδο της σχολικής επίδοσης ή την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της οικογένειας.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΟΥ-ΘΥΜΑ Μη επιθετικά, αγχώδη, ανασφαλή, καθόλου δημοφιλή, μοναχικά και με έλλειψη θάρρους. Συνήθης αντίδραση στην επίθεση είναι το κλάμα (στα μικρότερα παιδιά) και απόσυρση. Έχουν δυσκολία στο να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και καταφεύγουν σε αποχώρηση και μη διεκδίκηση. Αυξημένο κίνδυνο εμφανίζουν τα παιδιά με αναπηρίες. Τα παιδιά που παρενοχλούνται κατ’ εξακολούθηση αρχίζουν να εμφανίζουν πτώση στις σχολικές επιδόσεις, αποφυγή συμμετοχής στις δραστηριότητες του σχολείου και βιώνουν συναισθήματα άγχους, κατάθλιψης, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαμαρτύρονται για σωματικά ενοχλήματα. Σε ακραίες περιπτώσεις αναφέρονται και απόπειρες αυτοκτονίας.

ΖΗΤΗΜΑ ΑΙΤΙΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ Από την μια η θυματοποίηση προκαλεί αρνητικές επιδράσεις, από την άλλη παιδιά με καταθλιπτική διάθεση και χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι πιο πιθανό να γίνουν θύματα παρενόχλησης.

Ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος ΕΠΙΒΑΡΥΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Η έλλειψη σεβασμού στην οικογένεια, η σωματική βία, η έλλειψη ζεστής σχέσης και αναγνώρισης. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στην ανάπτυξη και στην ποιότητα του δεσμού μητέρας και βρέφους. Αρνητική σχέση μεταξύ θυμού και οικογενειακής υποστήριξης, δηλαδή τα παιδιά με επιθετικές τάσεις και θυμό έχουν χαμηλή υποστήριξη από την οικογένεια.

Ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος ΕΠΙΒΑΡΥΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Μονογονεικές οικογένειες, διαζευγμένοι γονείς ή σε διάσταση. Στην εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς συμβάλλει επίσης η έλλειψη σταθερών ορίων και μεθόδων επιβολής πειθαρχίας.

Ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος Τα παιδιά που συμπεριφέρονται επιθετικά, κατά κύριο λόγο μεταφέρουν στο σχολείο τα χρόνια και άλυτα προβλήματα που προκύπτουν από τις ταραγμένες οικογενειακές σχέσεις, και αυτό είναι που καθιστά απαραίτητη την παρέμβαση στο επίπεδο της οικογένειας, όταν αντιμετωπίζονται τέτοια ζητήματα.

Συνέπειες. Άμεσες Μακροχρόνιες: ΘΥΜΑ: Χρόνια προβλήματα εξωτερίκευσης, κατάθλιψης και αρνητική θεώρηση των διαπροσωπικών σχέσεων. ΘΥΤΗΣ: Εμφανίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα για συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και παραβατικότητα μετά την ηλικία των 18-20.

Συνέπειες. Δημιουργείται ένα γενικότερο αρνητικό και αγχογόνο κλίμα στο ευρύτερο περιβάλλον του σχολείου και της κοινωνίας γενικότερα.

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΙ: Η φιλία Οι υποστηρικτικές οικογενειακές σχέσεις Το θετικό ψυχολογικό κλίμα μέσα στην τάξη Σημαντική προς την δημιουργία και ενίσχυση θετικού κλίματος είναι και η στάση των καθηγητών: Θέτουν κανόνες ξεκάθαρους κανόνες συμπεριφοράς Ενθαρρύνουν την επικοινωνία και συνεργασία στην τάξη Προσπαθούν να προκαλέσουν ενδιαφέρον κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Επιβραβεύουν θετική συμπεριφορά και ενισχύουν ψυχολογικά τους αδύναμους μαθητές.

Πρόληψη- αντιμετώπιση Δράσεις και παρεμβάσεις προς όλες τις κατευθύνσεις: -Τους μαθητές θύτες και θύματα, αλλά και των αγχογόνων καταστάσεων μεταξύ των παιδιών που συμμετέχουν σε περιστατικά εκφοβισμού -Τις οικογένειες των παιδιών -Το χώρο του σχολείου

Προγράμματα πρόληψης-αντιμετώπισης: Ένα από τα πιο καταξιωμένα έχει δημιουργηθεί από τον Dan Olweus, που έχει 4 βασικές προϋποθέσεις: -Ενεργή συμμετοχή όλων των ενηλίκων που συμμετέχουν στη σχολική πραγματικότητα -Καθορισμός του σχολείου και των κανόνων λειτουργίας του ως αντι-bullying -Αναγνώριση και συνειδητοποίηση προβληματικών συμπεριφορών, από τα παιδιά, εκπαιδευτικούς, γονείς -Συμμετοχή των γονιών