ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ OPEN-3 18/01/2013 ΑΝΝΑ ΜΑΛΕΣΚΑ ΑΡ.ΜΗΤ:8647/10

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μεγάλη και συνεχής αύξηση του αριθμού των ατόμων άνω των 60 χρόνων.Το γήρας αποτελεί φυσιολογική φάση της ζωής του ατόμου αλλά και φυσιολογική κατάληξη. Γι' αυτό και ο ελληνικός λαός με την σοφία που τον διακρίνει αναφέρει χαρακτηριστικά ότι "Γερνά κανείς όπως έζησε". Με αυτή την φράση, υπογραμμίζεται ότι ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος βιώνει το γήρας αλλά και η διαμόρφωση του γήρατος εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες όπως βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς. Μέσα από διάφορες βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις φάνηκε ότι το φύλο, η οικογένεια, οι κοινωνικοί ρόλοι, η κατοικία, το περιβάλλον, το εισόδημα, οι ασχολίες και τα ενδιαφέροντα των ατόμων διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση και αντιμετώπιση του γήρατος (Dugan & Κivett, 1994; Koropeckyj-Cox, 1998; Hohnen, Εricsοn & Winblad, 1997; Long & Martin, 2000; Thompson & Heller, 1990

Η σωστή και ικανοποιητική αντιμετώπιση του γήρατος, απαιτεί προσαρμογές τόσο σε ατομικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Επίσης, η πολιτεία πρέπει να λαμβάνει τα απαιτούμενα μέτρα ούτως ώστε να υπάρχει εξισορροπημένη αντιμετώπιση του γήρατος σε σχέση με τις άλλες κοινωνικές ομάδες. Η πλέον επιθυμητή λύση προς την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι η παραμονή των ατόμων τρίτης ηλικίας στα σπίτια τους, κοντά στις οικογένειες τους και εντός του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με σωστό προγραμματισμό για παροχή στήριξης στα άτομα τρίτης ηλικίας ούτως ώστε να διατηρήσουν την αυτονομία και ανεξαρτησία τους και να παραμείνουν ενταγμένα στο κοινωνικό σύνολο, ικανά να αυτoφρovτίζoυν να αυτοσυντηρούνται στο δυνατό μεγαλύτερο βαθμό.

Αναμφισβήτητα, όμως, στην οργάνωση, προγραμματισμό και προσφορά των υπηρεσιών στους ηλικιωμένους, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ψυσικές, διανοητικές και κοινωνικές αλλαγές που εμφανίζονται στα άτομα της τρίτης ηλικίας . Ακόμη, θα πρέπει να μελετηθούν οι ανάγκες αυτών των ατόμων συμπεριλαμβανομένων και των κινδύνων γενικά που διατρέχουν τα άτομα της τρίτης ηλικίας αλλά και η συμβολή που έχει η ηλικία αυτή στην κoινωνική ευημερία και ανάπτυξη μιας χώρας.

Οι ηλικιωμένοι είναι μια πολύ ευάλωτη ομάδα όπως τα παιδιά και οι νέοι και χρειάζονται πρόσθετη στήριξη. Δυστυχώς αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια ένα μοντέλο που ορισμένοι ονόμασαν επιτυχημένα «άτυπο βιολογικό απαρτχάιντ» δηλαδή ένα ιδιότυπα ρατσιστικό κοινωνικό μοντέλο στο οποίο χωρούν μόνο οι «νέοι, ωραίοι και επιτυχημένοι» που ωστόσο είναι και γρήγορα αναλώσιμοι

Η οικογένεια και το κράτος συχνά δεν αναγνωρίζουν και δεν αποδέχονται το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί στην αντιμετώπιση των ζητημάτων που αφορούν την Τρίτη Ηλικία. Και είναι πράγματι πολλά και σημαντικά τα ζητήματα αυτά: Ζητήματα που απορρέουν από ποικίλους παράγοντες όπως η μοναξιά, το χαμηλό βιοτικό και γνωστικό επίπεδο, η εμφάνιση ασθενειών, οι ανεπαρκείς υπηρεσίες υγείας και προστασίας ηλικιωμένων, η απώλεια αυτονομίας, καθώς και η κοινωνική συμπεριφορά απέναντι σε αυτήν την ευαίσθητη ηλικία με συχνό φαινόμενο τις διακρίσεις σε βάρος τους και την έλλειψη σεβασμού των δικαιωμάτων τους. Βγαίνοντας από την παραγωγική διαδικασία οι ηλικιωμένοι αισθάνονται περιθωριοποιημένοι, νοιώθουν αίσθημα ανασφάλειας, παραγκωνισμού και εγκατάλειψης. Συχνά η έκπτωση σωματικών ικανοτήτων οδηγεί σε αδυναμία αντίστασης στις ασθένειες ή ακόμη και σε βαθμιαία ψυχολογική αποδιοργάνωση. Οικονομικά προβλήματα που έχουν να κάνουν τόσο με την έλλειψη επαρκούς σύνταξης όσο και με την ανυπαρξία αποτελεσματικής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης μπορούν να οδηγήσουν σε περαιτέρω απομονωτισμό και να επιδεινώσουν την κατάσταση των ηλικιωμένων.

Σε κάθε κοινωνία υπάρχει μια ευρεία γκάμα περιπτώσεων ηλικιωμένων από απολύτως αυτόνομα και αυτοεξυπηρετούμενα άτομα έως εντελώς ανήμπορα και εξαρτημένα που χρειάζονται εξειδικευμένη μεταχείριση. Όμως, δυστυχώς, αυτό το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων που παραμένουν ενεργά είναι πολύ μικρότερο, σε σχέση με εκείνο των ηλικιωμένων που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Εξετάζοντας την προσφορά των ηλικιωμένων ατόμων θα δούμε ότι αυτή δεν εξαντλείται στο παρελθόν (προσφορά διόλου ευκαταφρόνητη στην ευημερία μιας κοινωνίας) αλλά και στο παρόν και το μέλλον αφού διαθέτουν συμπυκνωμένη γνώση και εμπειρία που μπορεί να φανεί χρήσιμη στις νεότερες γενιές. Το πέρασμα στην Τρίτη Ηλικία είναι για τους περισσότερους ανθρώπους και ένα πέρασμα στο περιθώριο της ζωής. Η αίσθηση ότι παύεις να είσαι ενεργός, χρήσιμος και απαραίτητος για τους άλλους είναι ένα ισχυρό σοκ για αυτούς που περνάνε στις τάξεις των συνταξιούχων. Ο μεγαλύτερος εχθρός για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας είναι η μοναξιά.

Μερικά από τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ηληκιωμένοι είναι το οτι δεν έχουν: α) Άμεση πρόσβαση στην εκπαίδευση, επικοινωνία, προσφορά και αναγνώριση της προσφοράς , διασκέδαση, νέα ενδιαφέροντα, πνευματικά ερεθίσματα, προσδοκίες. β)Τη δυνατότητα να κινηθούν ανεξάρτητοι στο χώρο τους. Μερικοί ευάλωτοι, ανάπηροι, ασθενείς. γ) Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται φροντιστή και βοήθεια στην κίνησή τους όταν έχουν ανάγκη ή διάφορα βοηθήματα π.χ. μπαστούνι, πατερίτσα ή αναπηρικό αμαξίδιο. δ) Έγκαιρη και ορθή ενημέρωση σε θέματα που τους αφορούν. ε) Πρόσβαση σε υπηρεσίες μέσα στην κοινότητα ή/και κατ' οίκον βοήθεια και νοσηλεία. Σε όλες τις έρευνες-μελέτες τονίζεται η σημαντική προσφορά που παρέχει η ελληνική οικογένεια στα ηλικιωμένα άτομα. Διάφορες όμως κοινωνικοοικονομικές αλλαγές στη δομή της οικογένειας δυσχεραίνουν την προσφορά αυτή.

Οι κοινωνικές υπηρεσίες δεν έχουν, από την άλλη, αναπτυχθεί σε τέτοιο ικανοποιητικό βαθμό, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες αυτές. Η κλειστή ιδρυματική περίθαλψη εξακολουθεί να είναι μικρή στην ελληνική κοινωνία. στ) δυνατότητα να πεθάνουν με αξιοπρέπεια ανάμεσα σε αγαπημένα άτομα. ζ) Εισόδημα: Η διασφάλιση του εισοδήματος για τα ηλικιωμένα άτομα αποτελεί μια δικλείδα ασφάλειας γι' αυτούς. Η σύνταξη αποτελεί το κατ' εξοχήν εισόδημα των ηλικιωμένων. Όμως διάφορες ομάδες ηλικιωμένων ζουν στα όρια της φτώχειας και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης και ως εκ τούτου και ένταξής τους στο κοινωνικό σύνολο. Ιδιαίτερα πλήττεται η ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία παλιά δεν εργαζόταν και η οποία δεν είχε την ευκαιρία να σπουδάσει λόγω των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν. η) Συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες

Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των ηλικιωμένων, καθώς και τα έντονα οικονομικά προβλήματα μεγάλης μερίδας της ηλικιακής αυτής ομάδας δημιουργούν τέτοιες έντονες αρνητικές προϋποθέσεις, ώστε η συμμετοχή των ηλικιωμένων σε διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες να είναι μηδαμινή.

Συνοπτικά βλέπουμε πόσο σημαντικά για την καλή ποιότητα της ζωής μας είναι τα κοινωνικά σύνολα, ομάδες ή γκρουπ και το αίσθημα ότι ανήκουμε σε αυτά, δηλαδή το αίσθημα της κοινωνικής ταυτότητας. Η προαγωγή τρόπου ζωής που βοηθά τη συμμετοχή σε κοινωνικούς ρόλους σε ομάδες, σύνολα ή γκρουπ μπορεί να έχει εξαιρετικά αποτελέσματα για τη σωματική και ψυχική υγεία ενώ ταυτόχρονα στοιχίζει πολύ λιγότερο από τα φάρμακα, έχει πολύ λιγότερες παρενέργειες και προσφέρει πολύ περισσότερες απολαύσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://openarchives.gr/visit/118382 http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/seyp/ker/2008/Lazaridou.. http://www.ypostirixi.net/el/papers/web/?nid=744 http://hdl.handle.net/10184/408 http://www.naosanalipseos-kal.gr/Kyria/Keimena/K7/k7.html http://www.ipse.gr/adult.htm