Εφαρμογή Προγράμματος Διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας σε Αλλόγλωσσους Μαθητές Ευαγγελία Ζαϊμη March, Ph.D. Δημοτικό Σχολείο Αγίας Μαρίνας Στροβόλου (Κ.Α’) Διευθύντρια: Μαρία Χατζηπιερή Σχολική Χρονιά 2011-2012

Χαρακτηριστικά Πληθυσμού Αλλόγλωσσων Μαθητών στη Σχολική Μονάδα Διαφορετικά επίπεδα κατανόησης και χρήσης της Ελληνικής Γλώσσας Διαφορετικά επίπεδα χρήσης, ακόμα και της δικής τους μητρικής γλώσσας Επίπεδα κατανόησης και χρήσης της Ελληνικής Γλώσσας μπορεί να μη συνάδουν με τις ηλικίες των μαθητών Συχνή μετακίνηση αλλόγλωσσων μαθητών ανάμεσα σε σχολικές μονάδες, ακόμα και μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς Διαφορετικός βαθμός εμπλοκής γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους Ατομικές, μαθησιακές, εθνικές, πολιτισμικές, γλωσσικές, θρησκευτικές, κοινωνικο-οικονομικές και συναισθηματικές διαφορές ανάμεσα στους μαθητές

Διγλωσσία: (για ορισμένα παιδιά) μειονέκτημα και πλεονέκτημα Διγλωσσία: πλεονέκτημα που κατακτιέται με κόπο Διγλωσσία: πρόσβαση σε ευρύτερα περιβάλλοντα, ανθρώπους, ιδέες, τρόπους σκέψεις, και βιβλιογραφία Διγλωσσία: ψηλότερη βαθμολογία σε γλωσσικά και μη-γλωσσικά δοκίμια νοημοσύνης/ικανότητας Διγλωσσία: ανάλογα με το βαθμό κατανόησης και χρήσης της μητρικής και της δεύτερης γλώσσας, τα παιδιά κατακτούν τη «γλώσσα της αυλής» σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα χρειάζονται περισσότερο χρόνο και μεθοδική διδασκαλία για να κατακτήσουν τη «γλώσσα της τάξης»

Από τη «γλώσσα της αυλής» στη «γλώσσα της τάξης» Γλώσσα της τάξης Εργαλείο για ανάπτυξη γνώσεων, π.χ. Γλώσσα Μαθηματικά Κοινωνικές επιστήμες Φυσικές επιστήμες Υψηλότερες δεξιότητες σκέψης υπόθεση γενίκευση αξιολόγηση πρόβλεψη οργάνωση λύση προβλήματος Γλώσσα της αυλής Εργαλείο για ανάπτυξη κοινωνικών επαφών (πρόσωπο με πρόσωπο) Στηρίζεται στο περιβάλλον επικοινωνίας Φυσικό Ορατό Χειρονομίες Γλώσσα του σώματος

Η γλώσσα της τάξης Χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να αναπτυχθεί Είναι πιο αφηρημένη Στηρίζεται λιγότερο σε απτά ερεθίσματα και παραστάσεις του περιβάλλοντος, εκτός κι αν ο δάσκαλος προνοήσει κατάλληλα Χρειάζεται στήριξη σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα που διδάσκεται το παιδί στα πλαίσια του Αναλυτικού Προγράμματος

Παρεπιπτόντως: Η ανάπτυξη δεύτερης γλώσσας λειτουργεί προσθετικά προς την ανάπτυξη της μητρικής γλώσσας Η ελληνική γλώσσα αναπτύσσεται σε συνάρτηση με τα ισχύοντα γλωσσικά σχήματα της μητρικής γλώσσας Επομένως, η μητρική γλώσσα δεν πρέπει να παραγκωνιστεί; χρειάζεται ταυτόχρονη και συνεχή ανάπτυξη Σκοπός του δημοκρατικού σχολείου δεν είναι να αντικαταστήσει τη μητρική γλώσσα του παιδιού με την Ελληνική (ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που έχουμε παιδιά προερχόμενα από τις ίδιες χώρες και επικοινωνούν μεταξύ τους στη μητρική γλώσσα)

Μήπως αναγνωρίζετε αλλόγλωσσα παιδιά στις τάξεις σας με τα πιο κάτω χαρακτηριστικά; Μειωμένο επίπεδο συγκέντρωσης (ιδιαίτερα με την εισαγωγή καινούριων γνωστικών αντικειμένων) Σύγχυση ήχων και γραμμάτων Δυσκολία στην εκτέλεση οδηγιών Επανάληψη γνωστών προφορικών/γραπτών εκφράσεων Λάθη στη επιλογή λέξεων και στη σύνταξη προτάσεων Λάθη στη χρήση ρηματικών τύπων Δυσκολία στη σειροθέτηση σκέψεων (προφορικά/γραπτά) Αργή ανάγνωση – δυσκολία στην κατανόηση – δυσκολία εντοπισμού της κεντρικής ιδέας Περιορισμένο λεξιλόγιο

Το δημοκρατικό σχολείο καλείται... ... να λάβει υπόψη του τα ποικίλα χαρακτηριστικά που φέρουν οι αλλόγλωσσοι μαθητές οι οποίοι φοιτούν στη συγκεκριμένη σχολική μονάδα ... να σχεδιάσει και να εφαρμόσει κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας που να ανταποκρίνονται στις ποικιλόμορφες ανάγκες των συγκεκριμένων αλλόγλωσσων μαθητών ... να διαφοροποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσα για να ακολουθεί την πρόοδο και τις συνεχώς διαφοροποιούμενες ανάγκες των συγκεκριμένων μαθητών

Το δημοκρατικό σχολείο καλείται... ευέλικτο ενημερωμένο οργανωμένο ... να είναι ανοικτό θετικό μεθοδικό φιλόξενο ενθαρρυντικό

Το Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας: Βασίζεται σε κατευθυντήριες γραμμές και αρχές (στόχοι-πυλώνες για κάθε ηλικία και τάξη με ανάλογους δείκτες επιτυχίας) * Αφήνει πεδία ελευθερίας Ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών Διαπερνά όλα τα γνωστικά αντικείμενα του Αναλυτικού Προγράμματος, ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ...** Ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία, συγκεκριμένα γραμματικά φαινόμενα, λεξιλόγιο, έννοιες -> μέσα από τα Μαθηματικά, τα Θρησκευτικά, τη Γεωγραφία, κ. ο. κ. Επι τόπου διδασκαλία (teaching on the spot) Τάξεις υποδοχής, αλλά και τάξεις φιλοξενίας/περίπτυξης***

Προεκτάσεις (α) * Ποιες είναι οι κατευθυντήριες γραμμές και αρχές στο γλωσσικό επίπεδο, σε κάθε τάξη του δημοτικού σχολείου; Πώς θα τις ορίσουμε; Μήπως με βάση κάποια εγχειρίδια; Το ΥΥΠ αποστέλλει ποικιλία σχολικών εγχειριδίων («Μαργαρίτα», «Μιλώ Ελληνικά στις γειτονιές του κόσμου», «Μια φορά κι έναν καιρό», κ.ά) Οι κατευθυντήριες γραμμές και αρχές θα πρέπει να υπερβαίνουν τα συγκεκριμένα σχολικά εγχειρίδια Συνδυάζουν...

ΑΝΑΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΠΟΡΕΙΑΣ ΑΝΑ ΠΑΣΑ ΣΤΙΓΜΗ Κατευθυντήριες γραμμές στο γλωσσικό επίπεδο για αλλόγλωσσους μαθητές Στόχοι των ΝΑΠ Επικοινωνιακές ανάγκες των αλλόγλωσσων μαθητών Στόχοι του ευρύτερου προγράμματος διδασκαλίας και εκμάθησης της Ελληνικής Γλώσσας ΑΝΑΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΠΟΡΕΙΑΣ ΑΝΑ ΠΑΣΑ ΣΤΙΓΜΗ

Προεκτάσεις (β) ** Διαπερνά όλα τα γνωστικά αντικείμενα του Αναλυτικού Προγράμματος, ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ... Γλωσσική ανάπτυξη και καλλιέργεια Γνωριμία με την κοινωνία και τον πολιτισμό της Κύπρου Ευαισθητοποίηση με το χάρτη της Κύπρου – Γεωγραφία Εδέσματα και ποτά – Οικιακή οικονομία, Μαθηματικά Επαγγέλματα (παραδοσιακά και σύγχρονα) – Αγωγή Ζωής Λογοτεχνία – Γλώσσα και πολιτισμός Ήθη και έθιμα σε διάφορες εποχές του χρόνου – Γλώσσα και πολιτισμός Παραδοσιακή μουσική, χοροί και τραγούδια Απώτεροι στόχοι: Κριτική Διαπολιτισμική Στάση Συναπάντημα, διάλογος ανάμεσα σε πολιτισμούς και ανθρώπους

Για τους Ελληνόφωνους μαθητές μας: Γνωριμία με τους πολιτισμούς των χωρών από τις οποίες προέρχονται οι αλλόγλωσσοι μαθητές του σχολείου Αποδοχή διαφορετικής όψης, τρόπου ζωής, και απόψης στο σχολικό χώρο Αντιμετώπιση της ανισότητας στο σχολικό χώρο/ρατσισμού στην κοινωνία Ενθάρρυνση συνύπαρξης, εμπιστοσύνης, συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ παιδιών από διαφορετικά πολιτισμικά συστήματα Πέρασμα από: Πολυπολιτισμικότητα (παραδόσεις, έθιμα, μουσική, φαγητό) Κριτική διαπολιτισμική διάσταση στο σχολείο (αναγνώριση συμπλέγματος πολιτισμών, αμφισβήτηση ανωτερότητας πολιτισμών, ανταλλαγή ανάμεσα σε πολιτισμούς)

Προεκτάσεις (β) ** Διαπερνά όλα τα γνωστικά αντικείμενα του Αναλυτικού Προγράμματος, ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ... Γλωσσική ανάπτυξη και καλλιέργεια Γνωριμία με την κοινωνία και τον πολιτισμό της Κύπρου Ευαισθητοποίηση με το χάρτη της Κύπρου – Γεωγραφία Εδέσματα και ποτά – Οικιακή οικονομία, Μαθηματικά Επαγγέλματα (παραδοσιακά και σύγχρονα) – Αγωγή Ζωής Λογοτεχνία – Γλώσσα και πολιτισμός Ήθη και έθιμα σε διάφορες εποχές του χρόνου – Γλώσσα και πολιτισμός Παραδοσιακή μουσική, χοροί και τραγούδια Απώτεροι στόχοι: Κριτική Διαπολιτισμική Στάση Συναπάντημα, διάλογος ανάμεσα σε πολιτισμούς και ανθρώπους

Προεκτάσεις (γ) *** Τάξεις υποδοχής, αλλά και τάξεις φιλοξενίας/περίπτυξης Ανάγκη για ύπαρξη εκπαιδευτικών υπεύθυνων για τη γλωσσική ενσωμάτωση αλλόγλωσσων μαθητών στη σχολική μονάδα Ευρεία γνώση ΝΑΠ Γνώση στόχων-πυλώνων του Προγράμματος Διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας για αλλόγλωσσους μαθητές Αναγνώριση επικοινωνιακών αναγκών των μαθητών μας (χρήση κατάλληλων κατατακτήριων δοκιμίων, αλλά και δοκίμιων παρατήρησης των παιδιών στις τάξεις περίπτυξης, και στην ευρύτερη σχολική μονάδα) Δεξιότητες ανάπτυξης συνεργασίας ανάμεσα σε όλους τους εκπαιδευτικούς Ανάγκη για συνεχή επαγγελματική κατάρτιση υπεύθυνων εκπαιδευτικών για περαιτέρω ανάπτυξη της σχολικής μονάδας

Προτιθέμενη θεματολογία για ανάπτυξη λεξιλογίου Ταυτότητα Ήχοι Μέρη του σώματος Οχήματα Συναισθήματα Εργαλεία για διάφορες δραστηριότητες Προτιμήσεις Εποχές-Καιρός Επίκαιρα θέματα ανάλογα με τις δραστηριότητες της σχολικής μονάδας Δραστηριότητες-Ρήματα Ενδύματα Επαγγέλματα Ιστοσελίδες που περιέχουν flashcards με εικόνες για τη διδασκαλία της Αγγλικής Γλώσσας είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τον εκπαιδευτικό και τα παιδιά. Κτίρια-Καταστήματα Ανάγκες του ανθρώπου Φαγητά Ζώα-Φυτά Σπίτι-Δωμάτια-΄Επιπλα Μουσικά Όργανα

Ενδεικτικές δραστηριότητες για ανάπτυξη προφορικού και γραπτού λόγου Πολλά αντικείμενα/εικόνες. Τα κρύβω και προσπαθούμε να θυμηθούμε όσα περισσότερα μπορούμε. Τα αντικείμενα/εικόνες μπορεί να συνδέονται θεματικά. Βρίσκω τις διαφορές ανάμεσα σε δύο εικόνες. Ακούω έναν ήχο και αναγνωρίζω το πρόσωπο/ζώο/πράγμα. Περιγραφή μιας εικόνας είτε με αναφορά σχετικού λεξιλογίου, είτε με έκφαση ολοκληρωμένων προτάσεων (Παιχνίδι puzzle: «Λέξη, λέξη, πρόταση και φτιάχνω μια εικόνα») Βάζω συλλαβές/λέξεις στη σειρά και φτιάχνω λέξη/πρόταση. Παντομίμα και περιγραφή κινήσεων

Ενδεικτικές δραστηριότητες για ανάπτυξη προφορικού και γραπτού λόγου (συνέχεια) Αλφάβητο, ανακατεμένα γράμματα -> αναφέρω λέξη με κάθε γράμμα, βάζω τη λέξη σε πρόταση και δείχνω τι ξέρω. Πού, πότε, πώς, ποιος, γιατί (φτιάχνω ή απαντώ ερωτήσεις) Εκμάθηση ποιημάτων και τραγουδιών Κατηγοριοποίηση λέξεων σε πρόσωπα/ζώα/πράγματα Κατηγοριοποίηση λέξεων σε ρήμα/ουσιαστικό/επίθετο Δραστηριότητα: «Ένα ουσιαστικό -> πολλά επίθετα» Κατηγοριοποίηση λέξεων σε αρσενικά/θηλυκά/ουδέτερα Ανάγνωση και γλωσσική επεξεργασία παραμυθιού (γραπτά ή προφορικά)

Ενδεικτικές δραστηριότητες με βάση σειρά μαθημάτων με θέμα: «Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμός της Κύπρου» Α. Ευαισθητοποίηση με το χάρτη της Κύπρου Συζήτηση για το χάρτη της Κύπρου Εντοπισμός κυριότερων χαρακτηριστικών (νησί, πόλεις, χωριά, ποταμοί, βουνά, πεδιάδες) Σύνδεση με περιοχές στις οποίες κατοικούν και κινούνται τα παιδιά και οι οικογένειές τους Ζωγραφική χάρτη της Κύπρου με το δικό μου/ιδιόμορφο τρόπο Παρουσίαση της Κύπρου μέσα από το τραγούδι «Χρυσοπράσινο Φύλλο» (το τραγούδι μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτικό του ό,τι αγαπά ο εκπαιδευτικός από την Κύπρο) Εντοπίζω ό,τι μου αρέσει από τη ζωή στην Κύπρο (συναισθηματική διάσταση-> αποκάλυψη προσωπικών βιωμάτων και συναισθηματικού κόσμου των παιδιών ) Puzzle του χάρτη της Κύπρου-παιχνίδι Υδρόγειος σφαίρα, εντοπισμός χωρών καταγωγής των παιδιών Συζήτηση για μέσα μεταφοράς και ταξίδια ανάμεσα στις διάφορες γνωστές για τα παιδιά χώρες του κόσμου Τα παιδιά φέρνουν τραγούδια/εικόνες/αντικείμενα από τη δική τους πατρίδα την οποία και περιγράφουν στο σύνολο της τάξης

Ενδεικτικές δραστηριότητες με βάση σειρά μαθημάτων με θέμα: «Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμός της Κύπρου» Β. Μαγειρεύω «κυπριακά» και εμπεδώνω έννοιες (με αφορμή τα βιβλία Μαργαρίτα –επίπεδο Β’, σχετικά με τη διατροφή) Γνωριμία με διατροφικές συνήθειες των Κυπρίων Γνωριμία με φαγητά/επιδόρπια/ποτά (συνδυασμός εικόνας και γεύσης – σύνδεση με φαγητά που τρώμε τη Τσικνοπέμπτη) Μαγειρική στην κουζίνα του σχολείου (π.χ. παρασκευή χαλβά) Ανάγνωση και σειροθέτηση οδηγιών Γνωριμία με υλικά και εργαλεία Εντοπισμός υλικών που χρειαζόμαστε Επίσκεψη σε τοπική υπεραγορά και αγορά υλικών Εκτέλεση οδηγιών Δοκιμή αποτελέσματος -> Ανάπτυξη καλών στάσεων έκφρασης προτίμησης για φαγητά Χρήση όλων των αισθήσεων για περιγραφή παρατηρήσεων Χαρακτηρισμός γευστικού αποτελέσματος (σύνδεση ουσιαστικού με πολλά επίθετα) Σύνδεση με Μαθηματικά για πολλαπλασιασμό της συνταγής ή διαίρεση σε μικρότερες ποσότητες

Χρήσιμη βιβλιογραφία Delgado-Gaitan, C. (2006). Building culturally responsive classrooms. Thousand Oaks, CA: Corwin Press. Gibbons, P. (1993). Learning to learn in a second language. Portsmouth, NH: Heinemann. Κάντζου, Ν., & Νικολούδη, Φ. (2009). Το σεντούκι του λαϊκού πολιτισμού. Αθήνα: Δίπτυχο. Ζεμπύλας, Μ. (2012). Από τα φεστιβάλ φαγητών και χορών στην κριτική διαπολιτισμική προσέγγιση. Παρουσίαση στα πλαίσια του συνεδρίου για τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Λευκωσία, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο.