ΌΧΙ ΣΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ

Περιεχόμενα 1. Ορισμός 2. Αναγνώριση της Διαφορετικότητας 3. Ισότητα Ευκαιριών 4. Μορφές Σχολικού Εκφοβισμού 5.Τρόποι Αντιμετώπισης Σχολικού Εκφοβισμού

ΟΡΙΣΜΟΣ Ο σχολικός εκφοβισμός (αγγλ. bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).

Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του ΑΠΘ, το 25% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής.

Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους. Αν όμως οι γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Επιπλέον, οι ειδικοί επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης και να μάθουν να «μιλούν».

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Ζούμε σε μια εποχή όπου όλα αλλάζουν με ραγδαίο ρυθμό. Η σύγχρονη πραγματικότητα καλεί και το σχολείο να πάρει τη θέση του , να διαδραματίσει το ρόλο του . Ένα ρόλο όμως διαφορετικό από εκείνο που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε . Σε όλα τα σχολεία βρίσκονται παιδιά με διαφορετικότητες. Αυτές προσδιορίζονται από τη γλώσσα , τα ήθη και έθιμα , τις αξίες , τη θρησκεία , τις ιδέες , τις αναπηρίες κ.α. Το σχολείο είναι υποχρεωμένο να συνταιριάζει τα παραπάνω και να βρίσκει τη συνισταμένη τους . Ως διαφορετικότητα ορίζουμε συνήθως τα προσωπικά στοιχεία ενός ατόμου που τα διαφοροποιούν (ξεχωρίζουν) και καθιστούν δύσκολη την δραστηριοποίηση του μέσα σε μια ομάδα ( κοινωνική ή μαθηματική). Αν φανταστούμε πως όλοι πάνω στη γη ή σε μια κοινωνία είναι ίδιοι ( κλωνοποιημένοι ) τότε θα ζούσαμε σε μια τυποποιημένη ισοπεδωμένη κοινωνία, χωρίς αξίες, χωρίς χρώμα. Διαφορετικότητα δε σημαίνει άσπρο ή μαύρο. Αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για να δώσει χρώμα, νόημα και σκοπό στη ζωή μας, στην ύπαρξη μας. Μας ενώνει με τον συνάνθρωπο μας δίνει τη δυνατοτότητα να συζούμε με τον άλλον, να συναποφασίζουμε και τέλος να συνανακαλύπτουμε τη ζωή.

Ισότητα ευκαιριών Η ισότητα των ευκαιριών αποτελεί γενική αρχή, οι δύο ουσιαστικές πτυχές της οποίας είναι η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας και η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η εν λόγω αρχή εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς, ιδίως, στον οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικογενειακό βίο. Η συνθήκη του Άμστερνταμ εισήγαγε μια νέα διάταξη προκειμένου να ενισχύσει την αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων που συνδέεται άμεσα με την ισότητα των ευκαιριών. Το άρθρο αυτό προβλέπει τη δυνατότητα λήψης από το Συμβούλιο των αναγκαίων μέτρων για την καταπολέμηση κάθε μορφής διακρίσεων λόγω φύλου, φυλής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Εξάλλου, χάρη στο πρόγραμμα δράσης για την καταπολέμηση των διακρίσεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνει και συμπληρώνει τις ενέργειες των κρατών μελών για την καταπολέμηση κάθε μορφής διακρίσεων. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εγκρίθηκε το Δεκέμβριο του 2000, περιλαμβάνει κεφάλαιο με τίτλο «Ισότητα», το οποίο προβλέπει τις αρχές της απαγόρευσης των διακρίσεων, της ισότητας ανδρών και γυναικών και της πολιτιστικής, θρησκευτικής και γλωσσικής πολυμορφίας. Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται επίσης στα δικαιώματα του παιδιού, των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία.

Μορφές Σχολικού εκφοβισμού Ο σχολικός εκφοβισμός, ανάλογα με τα μέσα που χρησιμοποιεί ο δράστης για να βλάψει το θύμα, παίρνει διάφορες μορφές. Έτσι διακρίνουμε τους εξής τύπους σχολικού εκφομισμού

α. Τον άμεσο ή σωματικό εκφοβισμό (physical bullying): ο θύτης Μεταχειρίζεται φυσική βία, όπως γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, σπρωξιές, καθώς επίσης άρπαγμα ή / και φθορά της ατομικής ιδιοκτησίας. β. Το λεκτικό εκφοβισμό (verbal bullying): εδώ ο δράστης πειράζει κατ' επανάληψη το στόχο του και σε ενοχλητικό για τον δεύτερο βαθμό, τον κοροϊδεύει, του κολλάει παρατσούκλια, τον βρίζει και τον προσβάλλει γενικότερα με λόγια και βωμολοχίες.

γ. Τον έμμεσο ή κοινωνικό εκφοβισμό (indirect/social/relational bullying): σε αυτήν τη μορφή σχολικού εκφοβισμού τα μέσα που μεταχειρίζεται ο δράστης, ή κατά κανόνα οι δράστες, είναι η κοινωνική απομόνωση του θύματος και ο αποκλεισμός του από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας ομηλίκων. Πιο συγκεκριμένα, οι δράστες συσπειρώνονται σε μία κλίκα και πολύ συντονισμένα αγνοούν το συμμαθητή ή τη συμμαθήτριά τους, τους κάνουν να αισθάνονται αόρατοι, δεν τους επιτρέπουν να παίξουν ή τους αναθέτουν τα πιο δυσάρεστα καθήκοντα στις ομαδικές δραστηριότητες, τρέχουν να τους κρυφτούν (δείχνοντας επιδεικτικά ότι θα ήθελαν να τους εγκαταλείψουν) και γενικά τους περιφρονούν. Ο έμμεσος εκφοβισμός πλήττει κατά κόρον τις διαπροσωπικές σχέσεις του θύματος και το αίσθημά του ότι είναι αποδεκτό μέλος της ομάδας ομηλίκων, καθώς με ύπουλα μέσα, όπως είναι το κουτσομπολιό και η διάδοση κακών φημών, το αποκλείουν σταδιακά από όλες τις παρέες. Αυτή είναι και η μορφή που δυσκολεύονται τα θύματα περισσότερο να αναφέρουν, ακριβώς διότι εκφράζεται έμμεσα, συγκαλυμμένα

δ. Τον εκβιασμό (extortion): σε αυτήν τη μορφή εκφοβισμού οι δράστες με απειλές και εκβιασμούς εξαναγκάζουν τα θύματα να τους παραδώσουν το χαρτζιλίκι τους και το κολατσιό τους. ε. Τον οπτικό εκφοβισμό (visual bullying): αυτός πραγματοποιείται όταν ο δράστης γράφει ένα προσβλητικό για το θύμα σημείωμα και το περνάει στους συμμαθητές τους από χέρι σε χέρι ή το τοποθετεί σε περίοπτη θέση στο σακίδιο του θύματος ή στο ντουλάπι του. Εναλλακτικά σχεδιάζει γκράφιτι παρεμφερούς σημειολογίας σε εμφανή σημεία του σχολείου. στ. Τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό (cyberbullying): o δράστης χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα, παραδείγματος χάριν συντάσσει και προωθεί μηνύματα σε κινητά τηλέφωνα ή e-mails. Αυτή η σύγχρονη μορφή εκφοβισμού έχει παρατηρηθεί κατά 12κόρον στην Αγγλία, τον Καναδά και τις Η.Π.Α. (Smith, 2006) και εκδηλώνει επεκτατικές τάσεις προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Καπατζιά & Συγκολλίτου,2009). Βέβαια ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός λαμβάνει χώρα κυρίως εκτός σχολείου· μπορεί όμως να υλοποιηθεί και κατά τη διάρκεια των σχολικών μαθημάτων που περιλαμβάνουν χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή.

ζ. Το σεξουαλικό εκφοβισμό (sexual bullying): ο δράστης προξενεί ένα αίσθημα αμηχανίας και ντροπής στο θύμα με αισχρά σκίτσα, ανήθικες χειρονομίες, αγενή «αστεία» και σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου εις βάρος του θύματος και ερωτήσεις παρόμοιας θεματικής. Επιπλέον μπορεί να αγγίζει το θύμα σε διάφορα σημεία παρά τη θέλησή του, περίπτωση στην οποία διακρίνεται από τη σεξουαλική παρενόχληση με ποσοτικά κριτήρια.

η. Το ρατσιστικό εκφοβισμό (racial bullying): πρόκειται για μια ειδική περίπτωση εκφοβισμού, που εκφράζεται σωματικά, κοινωνικά ή ψυχολογικά, και αποσκοπεί να στιγματίσει τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς τη φυλή. Από τη δεκαετία του ’90, με την επιτάχυνση του κύματος μετανάστευσης προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο επακόλουθος ρατσισμός διαχέεται και στο σχολικό περιβάλλον και διαβρώνει τις σχέσεις των αυτοχθόνων με τους μαθητές από τις διάφορες εθνικές μειονότητες, τους οποίους ήδη βαραίνουν εμπειρίες ματαίωσης και αποστέρησης (Smith, 2003). Επίσης ο ρατσιστικός εκφοβισμός μπορεί να αφορμάται από τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς την κοινωνική τάξη και την οικονομική κατάσταση, την προφορά ή απλώς από το ότι ο στόχος είναι καινούριος/-α στη γειτονιά και το σχολείο.

Επιπλέον, αφού ο σχολικός εκφοβισμός υπάγεται στην ευρύτερη έννοια «επιθετική συμπεριφορά», ακολουθεί τις κατηγοριοποιήσεις της σε συντελεστική (proactive or instrumental) και αντιδραστική (reactive) επιθετική συμπεριφορά. «Συντελεστική» καλείται η επιθετική συμπεριφορά που συντελεί στην υλοποίηση κάποιου επιθυμητού αποτελέσματος, στην επίτευξη, για παράδειγμα, κάποιου υλικού οφέλους ή την κατοχύρωση ισχύος. Ενώ η αντιδραστική επιθετική συμπεριφορά στρέφεται κατά συγκεκριμένου θύματος ως επακόλουθο κάποιου συγκεκριμένου γεγονότος που θύμωσε ή δυσαρέστησε το θύτη. Στις περισσότερες περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού πρόκειται για συντελεστική επιθετική συμπεριφορά, καθώς ο δράστης μεταχειρίζεται βία ως μέσο για την επίτευξη κάποιου σκοπού του χωρίς να 13έχει προκληθεί από προηγούμενο συγκεκριμένο γεγονός σχετικό με το θύμα· σε αυτό οφείλεται και η παρατεταμένη χρονική διάρκεια του εκφοβισμού

Τρόποι Αντιμετώπισης Σχολικού Εκφοβισμού Οδηγίες προς τους γονείς: Μην υποτιμάτε τις συνέπειες του εκφοβισμού,οι εκφράσεις «ε, παιδιά είναι, παίζουν» ή «έτσι θα σκληραγωγηθεί» είναι μύθοι που ζημιώνουν το παιδί σας και το οδηγούν σε δυστυχία και απομόνωση. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή σε σημάδια, λεκτικά ή μη, που θα μπορούσαν να θεωρούνται ύποπτα είτε ότι το παιδί σας είναι θύμα είτε θύτης και επικοινωνήστε άμεσα με το σχολείο του παιδιού. Αναπτύξτε μία ζεστή και φιλική σχέση με το παιδί σας, να είστε κοντά του και να το ακούτε και να το καθησυχάζετε ότι δεν φταίει αυτό αν του επιτέθηκαν και ότι δεν είναι δικό του λάθος. Συμβουλεύστε το παιδί σας να προσέχει σε ποιον δίνει τον αριθμό του τηλεφώνου του και τη διεύθυνση του mail του. Επαινείτε το παιδί σας, δώστε του ευκαιρίες να αναλάβει ευθύνες, εγγράψτε το σε άλλες ομαδικές δραστηριότητες όπου θα έχει την ευκαιρία να κάνει φιλίες και να αυξήσει την αυτοπεποίθηση του. Ζητήστε στήριξη από τους τοπικούς Συμβουλευτικούς Σταθμούς Νέων ή άλλες υπηρεσίες ψυχολογικής στήριξης στο παιδί σας. Αν το παιδί τραυματιστεί από τους εκφοβιστές ενημερώστε την αστυνομία και γνωστοποιείστε το στο σχολείο. Αν χρειαστεί αλλάξτε στο παιδί σχολείο και βεβαιωθείτε ότι στο νέο σχολείο δεν υπάρχουν ή δεν γίνονται ανεκτοί οι εκφοβιστές. Αν το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά σταματήστε το και εξηγήστε του ότι αυτή η συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή, διδάξτε του τρόπους συμπεριφοράς για επίλυση συγκρούσεων που δεν περιλαμβάνουν βία. Αν το παιδί σας συνεχίζει να φέρεται επιθετικά εις βάρος άλλων παιδιών ενημερώστε το σχολείο, συζητήστε με το δάσκαλο ή με κάποιον ψυχολόγο για ν αντιμετωπίσετε την επιθετική του συμπεριφορά. Μη χρησιμοποιείτε βία ως τιμωρία για την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σας γιατί έτσι τους διδάσκετε αυτό που θέλετε να σταματήσουν: τη χρήση βίας.

Οδηγίες προς το παιδί- θύμα: 1.Να προσπαθείς να διατηρείς την ψυχραιμία και την αυτοπεποίθησή σου. 2.Μην απαντάς στις κοροϊδίες, μη μπαίνεις σε διάλογο, κάνε ότι δεν ακούς. 3.Κοίταξε τους εκφοβιστές στα μάτια και πες καθαρά και σταθερά ΣΤΑΜΑΤΑ. 4.Φύγε όσο πιο γρήγορα μπορείς. 5.Πες αμέσως τι συνέβη στο δάσκαλο, στον γονέα ή σε κάποιον άλλο ενήλικο ή αν φοβάσαι να το πεις σε αυτούς ζήτα από έναν φίλο σου να είναι μαζί σου. 6.Μίλησε για το συμβάν μέχρι κάποιος να σε βοηθήσει. 7.Αν σου έστειλαν απειλητικό sms ή e-mail κράτησε το ως απόδειξη. 8.Ζήτησε από τους γονείς σου να αλλάξεις σχολείο και να μεταφερθείς σε ένα πιο ασφαλές και φιλικό. 9.Μην πιστεύεις αυτά που λένε οι εκφοβιστές, να επαινείς τον εαυτό σου και να του θυμίζεις κάθε μέρα τα καλά του σημεία.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ Από τους μαθητές της Γ’ Γυμνασίου Ζιπαρίου Μουρά Νίκο Σπυριδάκη Γιάννη Τσάμπαλλα Βασίλη Τσάμπαλλα Γιάννη Χατζηδαβίδ Κώσταντινο