ΔΑΚΤΥΛΙΩΣΕΙΣ ΠΟΥΛΙΩΝ ΣΤΑ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΑ Μαρία Δημάκη 1,2, Κλαίρη Παπάζογλου 1, Τριαντάφυλλος Ακριώτης 3,4 1.Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Βασ. Ηρακλείου 24, 106 82 Αθήνα 2.Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Λεβίδου 13, 145 62 Κηφισιά 3.Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών, Ξενάρχου 4, 118 52 Αθήνα 4.Τμήμα Περιβάλλοντος, Παν/μιο Αιγαίου, Κτίριο “Ξενία”, 81 100 Μυτιλήνη Η Ροδόσπιζα έχει αναφερθεί λίγες φορές από την Ελλάδα, από την Χίο, τη Λέσβο και την Κρήτη (Handrinos & Akriotis, 1997) (φωτ. Μ. Δημάκη). Φωτ. Μ. Δημάκη ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Από το 1998 η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών οργανώνουν δακτυλιώσεις πουλιών στα Αντικύθηρα. Οι συλλήψεις των πουλιών έγιναν με χρήση διχτυών παραλλαγής (mist-nets) σε συγκεκριμένα μέρη όπου ο βιότοπος ήταν: α) ελαιώνες, β) μακία βλάστηση, γ) δένδρα (αμυγδαλιές και συκιές) με λίγα καλάμια και δ) καλλιέργειες. Τα δίχτυα ελέγχονταν κάθε μισή ώρα. Κατά την τοποθέτηση του δαχτυλιδιού στο κάθε πουλί καταγράφεται το είδος, όπου είναι δυνατό το φύλο και η ηλικία και λαμβάνονται οι παρακάτω μετρήσεις: μήκος φτερούγας, μήκος ταρσού, λίπος και βάρος σώματος. Η αναγνώριση των ειδών, της ηλικίας και του φύλου βασίστηκε στον Svensson (1992) για τα Στρουθιόμορφα και στον Baker (1993) για τα μη Στρουθιόμορφα. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι σύμφωνη με το Εγχειρίδιο Δακτυλιωτή του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών (Ακριώτης, 2000). Συνολικά χρησιμοποιήθηκαν από 8 μέχρι 25 δίχτυα των 10 έως 18 μέτρων το καθένα. Ανοίγαμε τα δίχτυα κάθε πρωί από τις 05:15 μέχρι τις 06:00 το πρωί (άνοιξη) ή στις 06:30 (φθινόπωρο) και τα κλείναμε, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και με τον αριθμό των πουλιών που πιάναμε, από τις 16:00 μέχρι τις 21:00. Το 2004 τα κλείναμε και το μεσημέρι από τις 12:00-12:30 ως τις 18:00. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα Αντικύθηρα είναι ένα μικρό νησί με έκταση 20 τ.χλμ. και μήκος ακτών 24 χμ. που βρίσκεται νότια της Πελοποννήσου, ανάμεσα στα Κύθηρα και την Κρήτη. Η βλάστηση στο νησί χαρακτηρίζεται κυρίως από μακία και φρύγανα, ενώ μέρος του καλλιεργείται με δημητριακά (Dafis, 1996). Το νησί έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000 και έχει χαρακτηριστεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας. Επίσης, ανήκει στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά στην Ελλάδα. Η θέση των Αντικυθήρων αποτελεί κομβικό σημείο απ’ όπου διέρχονται πολλά μεταναστευτικά πουλιά στο ταξίδι τους μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής. Το 1997 η Κοινότητα Αντικυθήρων παραχώρησε στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία κτήριο, το οποίο μετατράπηκε σε Επιστημονικό Ορνιθολογικό Σταθμό με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Λεβέντη. Οι βασικοί στόχοι του Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων είναι η παρακολούθηση της μετανάστευσης των πουλιών με δακτυλιώσεις, η καταγραφή της μετανάστευσης των αρπακτικών πουλιών, η παρακολούθηση και προστασία των σημαντικών ειδών πουλιών με έμφαση στον Μαυροπετρίτη, καθώς και η εκπαίδευση νέων δακτυλιωτών (Παπακωνσταντίνου, 2004). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα πιο κοινά είδη που δακτυλιώθηκαν στα Αντικύθηρα είναι ο Κηποτσιροβάκος (Sylvia borin), ο Μαυρομυγοχάφτης (Ficedula hypoleuca), ο Δασοφυλλοσκόπος (Phylloscopus sibilatrix), η Βουρλοποταμίδα (Acrocephalus schoenobaenus) και ο Μυγοχάφτης (Muscicapa striata). Σημαντικές ήταν οι δακτυλιώσεις του Πράσινου Φυλλοσκόπου (Phylloscopus nitidus), του Πράσινου Μελισσοφάγου (Merops persicus) και της Ροδόσπιζας (Carpodacus erythrinus). Την άνοιξη του 1998 πιάσαμε ένα Οχθοχελίδονο (Riparia riparia) δακτυλιωμένο στην Ουγγαρία. Την άνοιξη του 2003 πιάσαμε έναν Συκοφάγο (Oriolus oriolus), που είχε δακτυλιωθεί στις 26/4/02 στη Γαύδο. Βρέθηκε στα Αντικύθηρα στις 12/5/03, μετά από 381 ημέρες. Την άνοιξη του 2004 πιάστηκαν ένα Χελιδόνι (Hirundo rustica) δακτυλιωμένο στη Φινλανδία και ένας Κηποτσιροβάκος από την Ιταλία. Το Χελιδόνι είχε δακτυλιωθεί στις 4/9/02 και βρέθηκε στα Αντικύθηρα στις 28/4/2004, μετά από 602 ημέρες. Η δακτυλίωση είναι μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για τη μελέτη της μετανάστευσης των πουλιών. Τοποθετώντας ένα δαχτυλίδι στο πόδι ενός πουλιού μπορούμε να αναγνωρίσουμε το συγκεκριμένο άτομο, σε περίπτωση που ξαναβρεθεί, νεκρό ή ζωντανό, σε οποιοδήποτε σημείο της γης (Ακριώτης 1998). Κάθε δαχτυλίδι έχει χαραγμένο πάνω του έναν μοναδικό αριθμό και μία διεύθυνση, στην οποία θα απευθυνθεί όποιος βρει το δαχτυλίδι αυτό. Ο Πράσινος Μελισσοφάγος έχει αναφερθεί σαν περιστασιακός επισκέπτης στην χώρα μας. Οι περισσότερες αναφορές του είδους προέρχονται από την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Το είδος φωλιάζει στο Δέλτα του Νείλου και μεταναστεύει διαμέσου της Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου (Handrinos & Akriotis, 1997) (φωτ. Μ. Δημάκη). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ακριώτης Τ. 1998. Μετανάστευση στα πουλιά. Κυκλάδες, ιστορία του τοπίου και τοπικές ιστορίες. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΥΕΠΘ/ΚΕΡΑ/ΕΙΕ/Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Σελ: 108-129. Ακριώτης, Τ. 2000. Εγχειρίδιο Δακτυλιωτή. Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών. Σελ. 50. Baker, K. 1993. Identification guide to European non-Passerines. BTO Guide 24. Dafis, S., Papastergiadou, E., Georghiou, K, Babalonas, D., Georgiadis, T., Papageorgiou, M., Lazaridou, T., & Tsiaoussi, V. (Eds). 1996: Directive 92/43/EEC The Greek “Habitat” Project Natura 2000: An Overview. Life Contract B4-3200/94/756, commission of the European Communities DG XI, The Goulandris Natural History Museum–Greek Biotope/Wetland Centre/University of Athens/University of Thessaloniki/University of Patra. 917 p. Handrinos, G. & Akriotis, T. 1997. The Birds of Greece. Christopher Helm (Ed). London Παπακωνσταντίνου Κ. 2004. Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων (ΟΣΑ). Οιωνός. 19:10-11. Svensson, L. 1992. Identification guide to European Passerines. Stockholm. Φωτ. J. Willsher. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα όσους βοήθησαν στην πραγματοποίηση των ταξιδιών μας και κυρίως τον Stephen Rumsey του Wetland Trust και το Ίδρυμα Λεβέντη. Τα έξοδα του προγράμματος, κατά το 2003, καλύφθηκαν από το πρόγραμμα ΕΤΕΡΠΣ. Στις δακτυλιώσεις συμμετείχαν οι: Χ. Αλιβιζάτος, Μ. Βασίλεφ, Α. Γαλανάκη, Ε. Γαληνού, Μ. Δημάκη, Θ. Κομηνός, Ε. Κουτσερή, Δ. Μέρμυγκας, Ο. Μουτοπούλου, Κ. Παπάζογλου, Σ. Παπούλια, Β. Περδίου, Δ. Πορτόλου, Γ. Ρουσσόπουλος, Ε. Τσεκόλεφ, Ρ. Τσιακίρης, Α. Χριστόπουλος, S. Barnini, A. Copland, L. Conventi, D. Fletcher, M. Giavara, C. Guzzon, C. Hewson, P. Jones , I. Kerton, A. Massi, R. Mooney, F. Pezzo, T. Squire, E. Ruggiero, M. Rusconi, K. Standring, R. Standring, S. Tomei, A. Welch, J. Willsher, J. Wilson, K. Wilson