Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945) Διπλωματική Ιστορία Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945)

Οι γερμανικές κατακτήσεις 1939-1941

Η έναρξη του πολέμου (Σεπτέμβριος 1939) 1 Σεπτεμβρίου: έναρξη γερμανικής επίθεσης στην Πολωνία. 3 Σεπτεμβρίου: η Βρετανία και η Γαλλία κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. 17 Σεπτεμβρίου: επίθεση Σοβιετικής Ένωσης στην Πολωνία. 5 Οκτωβρίου: ολοκληρώνεται η «διπλή» εισβολή στην Πολωνία. 8 Οκτωβρίου: η Γερμανία προσαρτά τις βόρειες και δυτικές περιοχές της Πολωνίας. Τα υπόλοιπα εδάφη που βρίσκονταν υπό γερμανική κατοχή συγκροτούν τη Γενική Διοίκηση της Πολωνίας.

Η γερμανική εκστρατεία στη Σκανδιναβία (Απρίλιος-Μάιος 1940) Χειμώνας 1939-1940: οι Γάλλοι και οι Βρετανοί εξετάζουν το ενδεχόμενο να στείλουν μια εκστρατευτική δύναμη στα ορυχεία σιδηρομεταλλευμάτων στη Σουηδία με πρόφαση τη βοήθεια προς τους Φιλανδούς. Οι Βρετανοί εξέτασαν τη ναρκοθέτηση των νορβηγικών ακτών για να εμποδίσουν το εμπόριο των σιδηρομεταλλευμάτων κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν δηλαδή πάγωνε η απευθείας διαδρομή κατά μήκος του Βοθνικού κόλπου. Δεκέμβριος 1939: οι Γερμανοί αποφασίζουν την κατάληψη της Νορβηγίας. 8 Απριλίου 1940: ξεκινά η γερμανική επίθεση στη Δανία και τη Νορβηγία. Ιούλιος 1940: οι Σουηδοί παραχωρούν στα γερμανικά στρατεύματα το δικαίωμα της διέλευσης από τη χώρα τους και αποδέχονται μια νέα εμπορική συμφωνία με ευνοϊκούς όρους για τη Γερμανία.

Η γερμανική επίθεση στη Δύση (Μάιος-Ιούνιος 1940) 10 Μαΐου: γερμανική επίθεση στην Ολλανδία, το Βέλγιο και τη Γαλλία. 15 Μαΐου: συνθηκολόγηση του ολλανδικού στρατού. 28 Μαΐου: συνθηκολόγηση βελγικού στρατού. Ο βασιλιάς Λεοπόλδος ΙΙΙ παρέμεινε στο Βέλγιο, αλλά η κυβέρνηση καταφεύγει στο Λονδίνο. 10 Ιουνίου: η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο. 22 Ιουνίου: η κυβέρνηση του στρατάρχη Φιλίπ Πεταίν υπογράφει ανακωχή με τη Γερμανία → (α) η Β. Γαλλία με το Παρίσι και μια ζώνη κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού περνούν υπό γερμανική διοίκηση, (β) στο 1/3 του γαλλικού εδάφους (κράτος του Βισύ) επιτράπηκε η ύπαρξη γαλλικής κυβέρνησης, (γ) ο στόλος και η αυτοκρατορία παρέμειναν άθικτα.

Η επέκταση της Σοβιετικής Ένωσης (Σεπτέμβριος 1939-Ιούλιος 1940) 28 Σεπτεμβρίου 1939: υπογραφή συνθήκης με τη Γερμανία, σύμφωνα με την οποία η Λιθουανία μεταβιβάστηκε από τη γερμανική στη σοβιετική σφαίρα επιρροής και σε αντάλλαγμα η πολωνική επαρχία του Λούμπλιν και μέρος της επαρχίας της Βαρσοβίας πέρασαν στον γερμανικό έλεγχο. 30 Νοεμβρίου 1939: σοβιετικά στρατεύματα εισβάλουν στη Φιλανδία. Οι Σοβιετικοί είχαν ζητήσει εδαφικές παραχωρήσεις και τη χρήση της βάσης στο Χάνγκο, αλλά οι Φιλανδοί αρνήθηκαν. 12 Μαρτίου 1940: ήττα Φιλανδίας. Οι Σοβιετικοί επιβάλλουν μια σκληρότερη εκδοχή των όρων τους. Ιούνιος 1940: η ΕΣΣΔ προσαρτά τη βόρεια Bukovina (Ρουμανία). Ιούλιος 1940: η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία εντάσσονται στην ΕΣΣΔ.

Η Μάχη της Αγγλίας (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1940) Τι θα έκανε ο Χίτλερ με τη Βρετανία; Θα επεδίωκε συμβιβαστική ειρήνη που θα άφηνε άθικτη τη Βρετανική Αυτοκρατορία; Θα προσέφερε ειρήνη στους Βρετανούς με αντάλλαγμα τις αποικίες που αποσπάστηκαν από τη Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; Ήταν συμφέρουσα η διάλυση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας για τα γερμανικά συμφέροντα ή μήπως κερδισμένες θα έβγαιναν η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ; Έπρεπε μήπως να νικηθούν οι Βρετανοί; Και αν ναι, πώς θα μπορούσαν να νικηθούν; Ο Χίτλερ φαίνεται ότι περίμενε από τους Βρετανούς να τον προσεγγίσουν και απογοητεύτηκε όταν δεν έλαβε καμία πρόταση από το Λονδίνο. 16 Ιουλίου 1940: ο Χίτλερ εγκρίνει την επιχείρηση «Θαλάσσιος Λέων». Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1940: Μάχη της Αγγλίας. 17 Σεπτεμβρίου 1940: ο Χίτλερ αναβάλει επ’ αόριστον την επιχείρηση «Θαλάσσιος Λέων»

Η γερμανική επίθεση στα Βαλκάνια (Απρίλιος-Μάιος 1941) Οκτώβριος 1940: ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας. Δεκέμβριος 1940: σχέδιο «Μαρίτα» (γερμανική επίθεση εναντίον των Βαλκανίων) και σχέδιο «Μπαρμπαρόσα (επίθεση κατά της ΕΣΣΔ). Φεβρουάριος 1941: υπογραφή συμφωνιών ανάμεσα στη Βουλγαρία και τη Γερμανία και ανάμεσα στην Τουρκία και τη Γερμανία. 6 Απριλίου 1941: γερμανική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα 8 Ιουνίου 1941: υπογραφή συμφώνου Φιλίας ανάμεσα στην Τουρκία και τη Γερμανία.

Η επέκταση του πολέμου 1941-1945

Γερμανική επίθεση κατά της ΕΣΣΔ Στις 22 Ιουνίου 1941 η Γερμανία εισβάλει αιφνιδιαστικά στην ΕΣΣΔ. Η σύγχρονη βιβλιογραφία προσφέρει πολλές ερμηνείες σχετικά με τα αίτια της γερμανικής επίθεσης: Ιδεολογικά αίτια. Ένταση μεταξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης στην Ανατολική Ευρώπη (έλεγχος Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Φιλανδίας). Ήττα Βρετανίας → στις 31 Ιουλίου 1940, απευθυνόμενος στους ανώτερους αξιωματικούς, ο Χίτλερ υποστήριξε ότι «η ελπίδα της Αγγλίας βρίσκεται στη Ρωσία και την Αμερική. Αν εκμηδενισθεί η ελπίδα της Ρωσίας, το ίδιο θα γίνει και με την Αμερική. Η Ρωσία είναι ο βασικός παράγοντας στον οποίο ποντάρει η Αγγλία. Αν ωστόσο η Ρωσία συντριβεί, τότε θα σβήσει και η τελευταία ελπίδα της Αγγλίας» (Halder’s Diary).

Ο σχηματισμός των «Τριών Μεγάλων» 7 Δεκεμβρίου 1941: ιαπωνική επίθεση εναντίον του αμερικανικού στόλου στο Περλ Χάρμπορ. Η ΕΣΣΔ δεν κηρύσσει τον πόλεμο στην Ιαπωνία, καθώς δεν θέλει να διεξάγει ένα διμέτωπο αγώνα, τηρώντας το σύμφωνο ουδετερότητας που είχε υπογράψει με την Ιαπωνία τον Απρίλιο του 1941. 8 Δεκεμβρίου 1941: η Βρετανία και οι ΗΠΑ κηρύσσουν τον πόλεμο στην Ιαπωνία. 11 Δεκεμβρίου 1941: η Γερμανία και η Ιταλία κηρύσσουν τον πόλεμο στις ΗΠΑ. Δεκέμβριος-Ιανουάριος 1942: η Βρετανία και οι ΗΠΑ αποφασίζουν στενή συνεργασία για όλα τα ζητήματα διεξαγωγής του πολέμου. Μάιος 1942: υπογραφή συμμαχίας Βρετανίας- Σοβιετικής Ένωσης.

Το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου Ιούνιος 1942: οι Βρετανοί και οι Αμερικάνοι συμφωνούν κατ’ αρχήν στο άνοιγμα δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη, κάτι που αποτελούσε αίτημα των Σοβιετικών. Αύγουστος 1942: ο Τσώρτσιλ επισκέπτεται τον Στάλιν στη Μόσχα και τον ενημερώνει ότι αποφασίστηκε η αναβολή του ανοίγματος μετώπου στη Δυτική Ευρώπη. Ιανουάριος 1943: διάσκεψη Καζαμπλάνκα → ο Τσώρτσιλ και ο Ρούσβελτ αποφασίζουν συμμαχική απόβαση στη Σικελία. Παράλληλα, γίνεται αποδεκτό το δόγμα της άνευ όρων παράδοσης της Γερμανίας. Νοέμβριος 1943: διάσκεψη των Τριών Μεγάλων στην Τεχεράνη → παρά τις αντιρρήσεις του Τσώρτσιλ αποφασίζεται η εισβολή στη Γαλλία.

Η συμμαχική απόβαση στη Σικελία (Ιούλιος 1943) 10 Ιουλίου 1943: ξεκινά η συμμαχική απόβαση στη Σικελία. 25 Ιουλίου 1943: ο βασιλιάς της Ιταλίας, Βίκτωρ Εμμανουήλ, διατάζει την αποπομπή και σύλληψη του Μουσολίνι. Νέος πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο στρατηγός Pietro Badoglio, που ανακοινώνει ότι η Ιταλία συνεχίζει τον πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών. Παράλληλα ξεκινά διαπραγματεύσεις με τους Συμμάχους. 8 Σεπτεμβρίου 1943: ο Badoglio ανακοινώνει τη σύναψη ανακωχής με τους Συμμάχους. 23 Σεπτεμβρίου 1943: ο Μουσολίνι ιδρύει τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ιταλίας.

Το ζήτημα της Πολωνίας και η ΕΣΣΔ Μάιος 1942: ο Στάλιν ζητά τη διατήρηση των συνόρων του 1941 και επιμένει στην ανάγκη να υπάρχει φιλοσοβιετική κυβέρνηση στην Πολωνία. Απρίλιος 1943: οι Γερμανοί ανακαλύπτουν μαζικό τάφο με πτώματα 4.000 Πολωνών στο δάσος του Κατύν και υποστηρίζουν ότι υπεύθυνοι για τις σφαγές ήταν οι Σοβιετικοί. Η εξόριστη πολωνική κυβέρνηση ζητά να ερευνηθεί το περιστατικό, αλλά η Μόσχα αρνείται κάθε ευθύνη και διακόπτει τις διπλωματικές σχέσεις με την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση, που επέμενε στην αποκατάσταση των πολωνικών συνόρων σε εκείνα πριν το Σεπτέμβριο του 1939. Οι δυτικοί σύμμαχοι αποδέχονται τον ισχυρισμό του Στάλιν ότι το περιστατικό αποτελούσε γερμανική προβοκάτσια. Αύγουστος 1944: οι Σοβιετικοί εγκαθιστούν στο Λούμπλιν μια «πολωνική επιτροπή εθνικής απελευθερώσεως», την οποία λίγους μήνες αργότερα αναγνωρίζουν ως προσωρινή κυβέρνηση της χώρας.

Η συμφωνία των ποσοστών (Οκτώβριος 1944) Χώρα Βρετανία Σοβιετική Ένωση Ελλάδα 90% 10% Γιουγκοσλαβία 50% Βουλγαρία 25% 75% Ουγγαρία Ρουμανία

Η διάσκεψη της Γιάλτας (Φεβρουάριος 1945) Διαίρεση της Γερμανίας σε τέσσερις ζώνες κατοχής (βρετανική, σοβιετική, αμερικανική και γαλλική). Συστήθηκε ένα Συμβούλιο Διασυμμαχικού Ελέγχου για να συντονίζει τη συνεργασία των τεσσάρων δυνάμεων. Οι όποιες επανορθώσεις θα καταβάλλονταν σε είδος και όχι σε χρήμα. Η ΕΣΣΔ θα διατηρούσε τα πολωνικά εδάφη που είχε καταλάβει το 1939, αλλά η Πολωνία θα αποζημιωνόταν με γερμανικά εδάφη στα δυτικά. Η κυβέρνηση του Λούμπλιν διευρύνθηκε με τη συμμετοχή μελών της εξόριστης κυβέρνησης του Λονδίνου. Αναγνωριζόταν «το δικαίωμα όλων των λαών να επιλέγουν το είδος διακυβέρνησης με το οποίο επιθυμούν να ζήσουν».

Η διάσκεψη του Πότσδαμ (Ιούλιος-Αύγουστος 1945) Διοίκηση κατεχόμενης Γερμανίας: κάθε μια από τις τέσσερις δυνάμεις θα ασκούσε πλήρη δικαιώματα στη ζώνη κατοχής της. Η Γερμανία πάντως θα αντιμετωπιζόταν ως ενιαίος οικονομικός χώρος. Οι δυτικές δυνάμεις δέχονται ως οριστική τη σοβιετική προσάρτηση εδαφών από την Πολωνία, η οποία θα αποζημιωνόταν με γερμανικά εδάφη στα δυτικά (γραμμή Όντερ-Νάισε). Θεσμοθέτηση των «Συμβουλίων Υπουργών Εξωτερικών», στα οποία θα συμμετείχαν οι αρχηγοί της αμερικανικής, της γαλλικής, της βρετανικής και της ρωσικής διπλωματίας για την κατάρτιση των συνθηκών Ειρήνης Εγκρίθηκε η μαζική μετακίνηση των γερμανικών πληθυσμών από τις Πολωνία, Τσεχοσλοβακία και Ουγγαρία στο γερμανικό έδαφος.

Η διαίρεση της Ευρώπης στο τέλος του πολέμου

Η διαίρεση της Γερμανίας στο τέλος του πολέμου

Βιβλιογραφία Αρετή Τούντα-Φεργάδη, Εικόνες από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2007), σσ. 19-21 και 191-216.