Βιολογικές επιδράσεις ιοντίζουσας ακτινοβολίας Βιολογικές επιδράσεις ιοντίζουσας ακτινοβολίας. Παράγοντες εκθέσεως σε ακτινοβολία ασθενών & προσωπικού --------------------------------------------------- Σωτήρης Οικονομίδης

ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Κύτταρο Χρωμοσώματα DNA

ΘΡΑΥΣΗ DNA ΑΠΛΑ ΣΠΑΣΙΜΑΤΑ Εφικτό να διορθωθούν από τους διορθωτικούς μηχανισμούς του κυττάρου. Αν δεν διορθωθούν, το κύτταρο επιζεί, αλλά είναι μεταλλαγμένο και δεν μπορεί να υλοποιήσει κάποιες από τις λειτουργίες του. ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΣΠΑΣΙΜΑΤΑ Πολύ δύσκολο να διορθωθούν και οδηγούν σε μετάλλαξη ή θάνατο του κυττάρου. ---------------------------------------------------------------------

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΗΣΗΣ Επιζόν κύτταρο Επιδιόρθωση Βλάβης Άμεσα αποτελέσματα Θάνατος κυττάρου Απώτερα αποτελέσματα Το κύτταρο επιζεί μεταλλαγμένο

ΑΜΕΣΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Πιθανότητα Δόση Σοβαρότητα Δόση Μαζική θανάτωση κυττάρων σε υψηλή δόση ακτινοβολίας Ερύθημα, καταρράκτης, νέκρωση δέρματος Άμεση εμφάνιση (ημέρες – εβδομάδες, εξαίρεση καταρράκτης) Ύπαρξη κατωφλιού δόσης για κάθε αποτέλεσμα Κάτω από το κατώφλι δεν υπάρχει αποτέλεσμα Πάνω από το κατώφλι η σοβαρότητα του αποτελέσματος εξαρτάται από τη δόση Δόση Πιθανότητα Κατώφλι Δόση Σοβαρότητα

ΑΜΕΣΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Βλάβη Συμπτώματα Δόση κατωφλίου Χρόνος εκδήλωσης Σύνδρομο αιμοποιητικού συστήματος Λεμφομενία, αιμοραγία, αναιμία 2 Gy 24 ώρες Σύνδρομο γαστρεντερικού συστήματος Ναυτία, εμετός, διάρροια, έλκη, εντερική αιμορραγία 7 Gy 7 εβδομάδες Σύνδρομο κεντρικού νευρικού συστήματος Εγκεφαλικό οίδημα, μείωση του ενδοαγγειακού όγκου αίματος 50 Gy Θάνατος σε 1-4 ημέρες Δόση από τυπική ακτινογραφία θώρακος: 0,0005Gy. Δόση από ολόσωμη αξονική τομογραφία: 0,015Gy. Δόσεις τουλάχιστον 1000 φορές μικρότερες από τις δόσεις κατωφλίου.

ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Δεν υπάρχει κατώφλι δόσης Εμφάνιση αποτελεσμάτων μετά από χρόνια Καρκίνος (20-30 χρόνια) Γενετικά αποτελέσματα Λευχαιμία Η πιθανότητα εμφάνισης αυξάνει με τη δόση Η σοβαρότητα ανεξάρτητη της δόσης Πιθανότητα Δόση Δόση Σοβαρότητα

ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Βλάβη Χρόνος Αύξηση πιθανότητας εμφάνισης Φυσιολογική πιθανότητα εμφάνισης Θανατηφόρος καρκίνος 20-30 χρόνια 5% ανά Sv 25% Μη θανατηφόρος καρκίνος 1% ανά Sv Λευχαιμία 8-10 χρόνια 0,015% Γενετικά αποτελέσματα Επόμενες γενεές 1,3% ανά Sv 3-6% Η πιθανότητα στοχαστικών βλαβών εξαιτίας της ακτινοβολίας για το σύνολο του πληθυσμού είναι 7,3% Sv-1 (ICRP 103)

ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Πιθανότητα εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου κατά τη διάρκεια ζωής του ανθρώπου είναι: ~25%. Δόση από εξέταση ολόσωμης αξονικής τομογραφίας: 0,015Sv. Αύξηση πιθανότητας εμφάνισης καρκίνου στα επόμενα 20 έτη κατά 0,075% (= 5% ανά Sv x 0,015Sv). Αύξηση πιθανότητας σχεδόν αμελητέα σε σύγκριση με την ίδια την πιθανότητα (~25%).

ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Ηλικία ομάδας (χρόνια) Πολλαπλασιαστικός κίνδυνος <10 × 3 10-20 × 2 20-30 × 1.5 30-50 × 0.5 50-80 × 0.3 80+ Αμελητέος κίνδυνος Συχνότητα εμφάνισης καρκίνου θυρεοειδή σε παιδιά που εκτέθηκαν πριν από την ηλικία 14 ετών, ως αποτέλεσμα του ατυχήματος του Τσερνόμπιλ.

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Εμπλοκή προσωπικού διαφόρων ειδικοτήτων Κατάλληλη εκπαίδευση, ικανότητες Χρήση συστημάτων ακτίνων-Χ, υψηλής τεχνολογίας (τα οποία διαρκώς εξελίσσονται) Σύνθετες και χρονοβόρες διαδικασίες Συνθήκες αυξημένου στρες Έκθεση στη ακτινοβολία

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, μέλη του προσωπικού βρίσκονται σε περιοχές όπου οι ρυθμοί δόσης μπορεί να είναι της τάξης των mSv/hr. Σε χειριστήρια ακτινοδιαγνωστικών συστημάτων, οι ρυθμοί δόσης σπάνια ξεπερνούν τα 0,02mSv/hr.

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ - ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Χρόνος ακτινοσκόπησης Αριθμός λήψεων Μέγεθος ασθενή Απόδοση ακτινολογικού συστήματος Διαθέσιμα μέσα ακτινοπροστασίας Εφαρμοζόμενες πρακτικές

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ – ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ – ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Ακτινοπροστατευτική ποδιά (έως 90% μείωση της έκθεσης στα τμήματα του σώματος που καλύπτει) Κολάρο θυρεοειδούς (έως 80% μείωση της έκθεσης στον θυρεοειδή και τον οισοφάγο) Γυαλιά από μολυβδύαλο (προστασία από καταρράκτη)

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ – ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Κρεβατιού Οροφής Εδάφους ΠΕΤΑΣΜΑΤΑ Οριζόντια (ή περίπου) δέσμη: Το προσωπικό πρέπει να στέκεται στην πλευρά του ενισχυτή εικόνας. Κατακόρυφη δέσμη: Η λυχνία πρέπει να τοποθετείται κάτω από την τράπεζα.

ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ – ΔΟΣΙΜΕΤΡΗΣΗ Ολόσωμα δοσίμετρα Δοσίμετρα χειρός Επιβεβαίωση ορθής μεθοδολογίας και τακτικής στην εργασία. Μέσο πληροφόρησης σε περίπτωση ατυχήματος.

ΕΚΘΕΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ Βλάβη δέρματος : 1Gy Ερύθημα : 2Gy «ΚΑΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ» Οι πρακτικές πρέπει να επιλέγονται με γνώμονα τόσο το κλινικό αποτέλεσμα όσο και την ακτινοπροστασία. Πρακτικές που οδηγούν σε αύξηση της ακτινικής επιβάρυνσης χωρίς αντίστοιχο κλινικό όφελος πρέπει να αποφεύγονται. Μη αιτιολογημένη χρήση high dose rate mode ακτινοσκόπησης Σταθερή είσοδος δέσμης (χωρίς να απαιτείται από το εφαρμοζόμενο πρωτόκολλο) Χρήση μεγάλου πεδίου ακτινοβολίας Μη αιτιολογημένη ακτινοβόληση μελών του σώματος Μη αιτιολογημένη χρήση μεγάλων χρόνων ακτινοβόλησης ΑΜΕΣΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ --------------------------------------------------------------------- Βλάβη δέρματος : 1Gy Ερύθημα : 2Gy

ΕΚΘΕΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ – ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΔΟΣΗΣ Εφαρμογή βελτιστοποιημένων πρωτοκόλλων Χρήση διαφραγμάτων - Προστασία ευαίσθητων οργάνων Εναλλαγή Προβολών - εφόσον προβλέπεται από το κλινικό πρωτόκολλο Περιορισμός χρόνου έκθεσης (fluoro/Cine) Αποφυγή χρήσης High Dose Rate mode Χρήση Παλμικής Ακτινοσκόπησης «Πάγωμα» Εικόνας Χρήση AEC (IMAGE or DOSE weighted) Παρακολούθηση τιμών DAP – Δόσης Χρήση Φίλτρων, Grid, … Καθιέρωση Επιπέδων Αναφοράς (δόση, χρόνος, .. ) Καθιέρωση trigger levels Γνώση τυπικών τιμών δόσης και ρυθμών δόσης για τα διάφορα διαθέσιμα modes λειτουργίας Τακτική επαναξιολόγηση Πρωτοκόλλων & Επιπέδων Αναφοράς Χρήση τεχνικών roadmapping, image simulation, region of interest fluoroscopy, κλπ. Περιοδικοί Έλεγχοι Ποιότητας Συντήρηση & Αναβάθμιση Συστήματος Καλή γνώση των προδιαγραφών του συστήματος ---------------------------------------------------------------------

ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Έλεγχος ποιότητας συστημάτων Έλεγχος θωρακίσεων Έλεγχος ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού Έλεγχος διαδικασιών Εκπαίδευση-Κατάρτιση-Εμπειρία Προσωπικού

ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Τύπου C- arm (με τη λυχνία κάτω από την τράπεζα) Ύπαρξη συστήματος DAP Γεννήτρια σταθερής τάσης Ενισχυτής εικόνας υψηλής απόδοσης ή flat panel Ψηφιακή αποθήκευση εικόνας

Ευχαριστώ! facebook.com/eeaegr twitter.com/eeaegr