Cb. 13 Leanúnachas Ceall An Mhiotóis & An Mhéóis

Leanúnachas ceall Leanúnachas ceall: an cumas atá ag cealla deighilt & maireachtáil ó ghlúin go glúin. Méóis Miotóis Tá gach cill bheo in ann deighilt.

Crómasóm Struchtúr sa núicléas déanta de Phróitéin & DNA. Líon seasta crómasóm i núicléas na gceall maidir le gach aon orgánach. Ag daoine bíonn: ____ Is féidir na crómasóim a fheiceáil go soiléir i gcealla a bhíonn ag deighilt.

Crómasóim- Haplóideacha/Dioplóideacha Bíonn dhá chóip de gach crómasóm i núicléas ghnáthchealla an orgánaigh. Cealla dioplóideacha (2n) - bíonn an dá chóip de na crómasóim sna cealla go léir seo. (46) Cealla haplóideacha (n) - cealla ina mbíonn cóip amháin de gach péire crómasóm. (23)   Crómasóim Dhioplóideacha

Timthriall na Cille: An tréimhse ó chruthú cille go dtí go ndéanann sí cilldeighilt. 3 chéim sa timthriall: 1. Idirphas: Cosúil le tréimhse sosa ach go mbíonn an chill ag macasamhlú a cuid crómasóm ag ullmhú do chilldeighilt. 2. Miotóis: An tréimhse le linn don núicléas deighilt agus ina scartar na crómasóim isteach sa dá núicléas nua. 3. Cíticinéis: An tréimhse ina scoilteann an cíteaplasma ina dhá chuid chun dhá chill nua a chruthú.

% ama a bhíonn an Chill ag deighilt* i rith a ‘saoil’. Miotóis Idirphas Cíticinéis

Tarlaíonn dhá chineál cilldeighilte do chealla – Miotóis & Méóis Miotóis: Cilldeighilt ina gcuireann cill amháin dhá chill ionanna ar fáil (46) Méóis: Cilldeighilt ina gcuireann cill amháin ceithre chill ar fáil ina mbíonn leathlíon na gcrómasóm a bhí sa chill bhunaidh (23) Na gnéaschealla.

Miotóis: Cuirtear dhá chill ar fáil ina mbíonn an líon céanna crómasóm (46). FEIDHM: fás & deisiú. CONAS: 4 chéim a bhíonn sa mhiotóis – 1.Própas 2.Meiteapas 3.Anapas 4.Teileapas Miotóis

1. Própas: 1.Snáithíní Fearsaide ag forbairt 2.Crómasóim le feiceáil Ceintrín 1.Snáithíní Fearsaide ag forbairt  2.Crómasóim le feiceáil 3. Tosaíonn scannán núicléasach ag briseadh síos Crómasóim Ceintrimír

2. Meiteapas: 1. Crómasóim ag méanlíne na cille Snaithíní Fearsaide 1. Crómasóim ag méanlíne na cille 2.Snáithíní nasctha le gach crómasóm sa cheintrimír Crómasóim Meánlíne

3.An tAnapas 1.Crapann na snáithíní fearsaide 2.Tarraingítear na crómasóim go dtí na poil

4.An Teileapas 1. Athdhéantar scannán núicléasach 2. Fásann na crómasóim chun crómaitin a dhéanamh. 3. Scoilteann an cíteaplasma ina 2 leath

Cíticinéis Cealla ainmhí: trí chúngú an chillscannáin sa lárlíne, scoilteann an chill ina dá chill nua. Cealla planda: fásann balla ar a dtugtar an cillphláta. Fásann cillbhalla nua ceallalóis ar gach aon taobh den chillphláta. Cillbhalla nua Saicín

Tábhacht na Miotóise Orgánaigh Aoncheallacha (Aiméibe & Baictéar): -d’Atáirgeadh Orgánaigh Ilcheallacha (plandaí, ainmhithe...): - Fás & Deisiú

Ailse Rialaíonn codanna áirithe de DNA na cille próiseas na cilldeighilte - na hOncaigéinte. Uaireanta tarlaíonn sóchán (mutation) do DNA na n-oncaigéinte. Ailse = Grúpa neamhord ina dtarlaíonn fás & chilldeighilt (miotóis) na gceall gan srian. Fásann meall (tumour), grúpa mór ceall.

Tarlaíonn na sócháin is cúis leis na hathruithe i DNA na n-oncagéinte de bharr cúiseanna éagsúla. I measc na gcúiseanna: toitíní, gathanna UV, víris…

Carcanaigin: Ceimiceáin áirithe: Bíonn a lán de na ceimiceáin seo le fáil i ngal tobac agus is iad is cúis le 90% de na hailsí scamhóg. Radaíochtaí áirithe: gathanna UV na gréine, X-ghathanna & gathanna radaighníomhacha α, β agus γ. (cúis le sócháin in oncaigéinte an DNA)   Víris: Nuair a théann víris isteach sa chorp, téann siad isteach sa núicléas & úsáideann siad DNA an óstaigh chun cóipeanna nua dá DNA féin a chruthú. Uaireanta déantar athruithe i DNA na n-oncaigéinte .

Méóis: Suíomh: sna gnéasorgáin Táirge: Gaiméití a chur ar fáil. = 4 speirm & 4 ubh a chur ar fáil. Cuireann gach cill dhioplóideach (2n) ceithre chill haplóideacha (n) ar fáil. Cuirtear ceann de gach péire crómasóm isteach sa ghnéaschill. Tábhacht: Meascáin éagsúla de chrómasóim a bheith i ngach ubh nó speirm.

Nuair a tharlaíonn toirchiú, déantar siogót. Bíonn éagsúlacht mhór idir na géinte a bhíonn sna siogóit seo. Tá sé seo tábhachtach chun go gcuirfí ar fáil sliocht ina mbíonn éagsúlachtaí & a thugann seans maireachtála níos fearr do chuid acu. Is é seo bunús na héabhlóide.