Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Μέση και ύστερη περίοδος Αγιολογία

Αγιολογία 7ος αι. Θαύματα Εμφάνιση συλλογών θαυμάτων κυρίως από τον 7ο αι. Θαύματα μετά θάνατον (post mortem). Άμεση σχέση με τα λείψανα και το χώρο λατρείας του αγίου ή της αγίας Περίφημες συλλογές: θαύματα Αγίου Δημητρίου, θαύματα Αγίων Αναργύρων, θαύματα Κύρου και Ιωάννη, θαύματα Αρτεμίου

Θαύματα Αγίου Αρτεμίου, έκδ. A Θαύματα Αγίου Αρτεμίου, έκδ. A. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Varia Graeca sacra, Αγία Πετρούπολη 1909 Θαῦμα η. Ἄλλος ἀνὴρ τοὔνομα Γεώργιος, Φρύγιος τῷ γένει, ἐξωγκωμένους τοὺς διδύμους αὐτοῦ ἔχων καὶ τὰ ἔσχατα ὀδυνώμενος προσεκαρτέρει πρὸς τὸ ἰαθῆναι αὐτὸν τῷ ἁγίῳ ἀθλοφόρῳ. ἦν δὲ οὗτος λαλῶν πολλά· οὐκ ἠρέμει γὰρ αὐτοῦ τὸ στόμα οὔτε νυκτὸς οὔτε ἡμέρας, λοιπὸν οὐδὲ συνεχώρει ἀναπαύεσθαί τινα, καὶ πάντων αὐτῷ ἐπιτιμώντων οὐκ ἐσιώπα. φαίνεται οὖν αὐτῷ ταῖς πολλαῖς ὁ ἅγιος λέγων· “Ἡνίκα ἡμέρα γένηται, ἀναχώρει τῶν ἔνθεν, ἐπεὶ ἐὰν μείνῃς ἄλλην ῥοπήν, διπλῆν ποιῶ τὴν κήλην σου· ἐγὼ γὰρ μισῶ τοὺς φλυάρους”. ἀναστὰς δὲ τῷ πρωῒ ἔγνω ἑαυτὸν ὑγιῆ, καὶ κατὰ τὸ ῥηθὲν αὐτῷ ἐκ τοῦ ἁγίου μάρτυρος, (15)οὕτως ἐποίησεν καὶ οὐκ ἔστη, ἀλλὰ χαίρων ἀπῆλθεν εὐλογῶν τὸν θεόν.

Η αγιολογία της μεταεικονομαχικής περιόδου νέοι άγιοι → νέα κείμενα περίοδος νέας γραφής παλαιών Μαρτυρίων → Μετάφρασις Λόγος ρητορικός και εκλεπτυσμένος Κείμενα που αποκτούν λειτουργικό κύρος

8ος-10ος αι. Ακμή της αγιολογίας Βίοι εικονολατρών (εκκλησιαστικοί ή κοσμικοί). Π.χ. βίος Στεφάνου του Νέου : Μοναχός, πέθανε το 764 ως μάρτυρας κατά την εικονομαχία επί Κωνσταντίνου Ε΄ Βίοι ιδρυτών μονών : πχ. Βίος Πλάτωνος ιδρυτή μονής Σακουδίωνος από τον ανηψιό του Θεόδωρο Στουδίτη Ιδιάζουσα περίπτωση ο Βίος του οσίου Φιλαρέτου, γραμμένος από τον εγγονό του Νικήτα. Έντονος μυθικός-θρυλικός χαρακτήρας. Μια οικογενειακή-μυθιστορηματική ιστορία ηθικοπλαστικού περιεχομένου. 10ος αι. Βίοι πατριαρχών με έντονη πολιτική παρουσία : π.χ. Βίος πατριάρχη Ευθυμίου, Βίος πατριάρχη Νικηφόρου, Βίος πατριάρχη Ιγνατίου (Νικήτας Δαυίδ Παφλαγών). 10ος αι. Βίοι γυναικών-νέα χαρακτηριστικά : π.χ. Βίοι αυτοκράτειρας Θεοφανούς, συζύγου Λέοντος Στ΄, Μαρίας της νέας από τη Βιζύη, Θωμαϊδος της Λεσβίας, κ.α.). Συνήθως έγγαμες ενάρετες γυναίκες που κακοποιούνται από τους συζύγους τους. 10ος Ξεχωριστή περίπτωση : Βίος αγίας Θεοκτίστης από τον Νικήτα Μάγιστρο. Πολλαπλές εγκιβωτισμένες ιστορίες-λόγια γλώσσα.

Βίος Μαρίας της Νέας, κεφ. 2 (έκδ. AASS novembris IV) Εἶχε μὲν τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας Βασίλειος, οὐχ ὁ τῆς πορφύρας βλαστός, ἀλλ᾽ ὁ Μακεδών, ὁ ἐξ ἱπποκόμου βασιλεὺς καταστάς, ὁ τὸν Μιχαὴλ ἐκεῖνον ἀπεκτονώς, ἐφ᾽ οὗ τὰ μὲν τῶν εἰκονομάχων ἐπαύθη φρυάγματα, τὰ δὲ τῆς ὀρθοδοξίας ἀναθάλλειν ἤρξατο δόγματα, ὃν Θεοφίλου μὲν τοῦ ὑστάτου ἐν εἰκονομάχοις υἱὸν ἡ ἱστορία παρέδωκεν, ἡ δὲ τοῦ οἴνου πλείων πόσις κωμῳδεῖσθαι πεποίηκε, τὸν “μεθύοντα” καλεῖσθαι τοῦτον παρασκευάσασα. Αὐτὸν δὴ οὖν τοῦτον ἀνελὼν ὁ Βασίλειος, εἰς ἑαυτὸν τὴν βασιλείαν μετέστησε. Τούτου δὲ βασιλεύοντος, ἐγένετό τινας τῶν κατὰ τὴν μεγάλην Ἀρμενίαν μέγα δυναμένων εἰς τὴν μεγάλην Κωνσταντίνου πόλιν ἐλθεῖν καὶ τούτῳ δὴ προσελθεῖν τῷ βασιλεῖ Βασιλείῳ· ὁ δὲ τοὺς ἄνδρας ἀσμένως ἐδέξατο καὶ δώροις ἠμείψατο καὶ ἀξιώμασιν ὕψωσε καὶ ταῖς πρώταις τιμαῖς ἐδοξάσθη. Ἐκείνων οὖν εἷς καὶ ὁ τῆς σεμνῆς Μαρίας πατὴρ ἐγνωρίζετο. Τούτῳ δύο μὲν υἱοί, τρεῖς δὲ θυγατέρες ἐγένοντο, ὧν αἱ μὲν δύο ἀνδράσιν, ἔτι περιόντος τοῦ πατρός, ἐξεδόθησαν, ἡ δὲ παρ᾽ ἡμῶν εὐφημουμένη Μαρία ὑστάτη τῶν παίδων οὖσα, τοῦ τεκόντος ἀποθανόντος, παρὰ τῇ μητρὶ κατελήφθη καὶ ταύτῃ συνῴκει καὶ παρ᾽ αὐτῆς ἀνήγετο.  

Η αγιολογία του 10ου αιώνα Δημιουργία του Μηνολογίου και του Συναξαρίου Κωνσταντινουπόλεως: ενεργή «εμπλοκή» του αυτοκράτορα Κων/νου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (944-959) Μεταφραστικό Μηνολόγιο - Συμεών Μεταφραστής (700)

Συναξάρια Συναξάριο, το εκκλησιαστικό βιβλίο που περιέχει σύντομες αφηγήσεις για τους αγίους κατά ημερολογιακή σειρά, σύμφωνα με το εορτολόγιο της εκκλησίας. Χρήση στη λειτουργική πράξη (διαβάζεται στον όρθρο). Συναξάρια και για τον εορτασμό μνήμης σημαντικών γεγονότων

23 Νοεμβρίου

7 Φεβρουαρίου

1 Οκτωβρίου

Συμεών Μεταφραστής 10ος αι. Μεταγραφή βίων σε λόγια, χωρίς αρχαϊστικές ακρότητες γλώσσα Μηνολόγιο: Συλλογή βίων αγίων που καταχωρίζονται κατά μήνα και ημέρα, σύμφωνα με την εορτολογική τους σειρά (1η Σεπτεμβρίου-31 Αυγούστου).

Μαρτύριο Ίνδη και Δόμνας Κείμενο του Μεταφραστή Ποῖ φέρεσθε, ἄνθρωποι, τὸ σκότος τοῦ φωτὸς προτιμῶντες καὶ μὴ θεοὺς εἶναι νομίζοντες, ὧν τόδε τὸ πᾶν ἐξήρτηται ; οὐχ ὁρᾶτε νίκας καὶ τρόπαια ; οὐχ ὁρᾶτε πλῆθος ἀγαθῶν ἐπ’ ἀγαθοῖς προστιθέμενον, καὶ ὅπως τὰ μὲν ὄντα καλῶς ἔχει καὶ ἀσφαλῶς, τὰ δὲ προσγίνεται καθ’ ἑκάστην, καὶ ὧν τὸ πρότερον ἦμεν κύριοι, δεσπόζομεν νῦν ; οὐ τὴν δόξαν αὐξανομένην ; οὐ τὴν βασιλείαν εὑρυνομένην ; οὐ πόλεις, τὰς μὲν ὑποφόρους οὔσας, τὰς δὲ μελλούσας ; καὶ τὰς μὲν ἑαλωκυίας ἤδη, τὰς δὲ καὶ ὅσον οὕπω ληφθησομένας ; οὐκ ἐθνῶν βασιλεῖς ἐν ἀνδραπόδων μοίρᾳ λογιζομένους ; οὐ πάντα κατὰ γνώμην ἡμῶν ἀνυόμενα ; τίνων ἄρα προνοίᾳ παραχωρεῖ ταῦτα, πεισάτωσαν ὑμᾶς ὁρῶν εὐκρασίαι, ὄμβρων συμμετρίαι, καρπῶν εὐφορίαι, μᾶλλον δὲ ὁ σύμπας χρόνος καρποφορῶν καὶ πάντα πρὸς εὐθηνίαν βλέποντα. Προμεταφραστικό κείμενο Tοῦ γὰρ βασιλέως δημηγοροῦντος τῷ πλήθει καὶ τοὺς ἐπαίνους προσφέροντος τοῖς βδελύγμασιν ὡς ἅτε δὴ προνοίᾳ κατωρθώθη αὐτῷ τὸ κατὰ τῶν πολεμίων νῖκος, καὶ αἱ τῶν ἀέρων εὐκρασίαι, καὶ οἱ πρώϊμοι καρποὶ καὶ ὄψιμοι, ὄμβροι τε καὶ ἡ τῆς γῆς εὐθηνία στάχυσί τε λείοις βρίθουσα καὶ βότρυσι πεπήροις [leg. πεπείροις]καὶ βλαστοῖς ἑλαίας πολυφόροις καὶ λιπαροῖς καὶ πολυανθέσι λειμῶσιν εἰς τὴν ἡμῶν αὐτῶν ἀνάπαυλαν καὶ εἰς τὴν τῶν ἀλόγων ζώων ὑπηρεσίαν.

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β' (Vat. gr. 1613) Συνδυασμός συναξαρίου και μηνολογίου Χειρόγραφο με πλούσια εικονογράφηση

11ος - 12ος αι. Σχετικά λίγοι νέοι άγιοι → : Βίος του Συμεών του Νέου Θεολόγου – Βίος του Λαζάρου Γαλησιώτη-Βίος του Λεοντίου, πατριάρχη Ιεροσολύμων – Βίος Κύριλλου Φιλεώτη, Βίοι Μελετίου Μυουπόλεως Διάδοση της έμμετρης αγιολογίας (Χριστοφόρος Μιτυληναίος) Περίοδος παρακμής σε σύγκριση με την προηγούμενη και την επόμενη, παρόλη την εμπλοκή στη συγγραφή βίων σημαντικών λογίων, όπως ο Θεόδωρος Πρόδρομος, ο Ιωάννης Ζωναράς, ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης κλπ. Συνέχεια της μεταφραστικής κίνησης

Η αγιολογία της εποχής των Παλαιολόγων (13ος-14ος αι.) Η αγιολογία της εποχής των Παλαιολόγων (13ος-14ος αι.) Ξαναγράφονται κείμενα για παλαιότερους αγίους και Βίοι νέων αγίων Κων/νος Aκρoπολίτης: Νέος Μεταφραστής, έγραψε 30 περίπου αγιολογικά κείμενα Υπεράσπιση αντι-λατινικών θέσεων Ανάδειξη της διδασκαλίας του ησυχασμού & των ησυχαστών αγίων Επανεμφάνιση συλλογών θαυμάτων

Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359) και ησυχασμός Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας. Έγινε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και υπήρξε ο αρχηγός των ησυχαστών ή αντι-βαρλααμιστών. Βαρλαάμ : ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το Θεό ούτε μπορεί να ενωθεί μαζί Του Ησυχαστές : ο άνθρωπος με καθαρή καρδιά και προσευχόμενος (καρδιακή προσευχή) μπορεί να ενωθεί με το Θεό και να δει το Άκτιστο Φως.

Γεωργίου Πελαγωνίας, Βίος αγίου Ιωάννη Βατάτζη, κ. 21 Ch. 21. Μικρῷ δὲ πρότερον πρὸ τοῦ γάμου ἀντικαθῆστό τις ἀνὴρ τῶν ἐκ Βρεττανίας, μέγας τὸ σῶμα, λαμπρὸς ἰδεῖν, γενναῖος τὴν χεῖρα, πλούτῳ κομῶν, ἀδελφιδοῦς τοῦ Βρεττανῶν βασιλέως, καραδοκῶν aὐτὸς ἕξειν γέρας τῆς εὐγενείας τὴν θυγατέρα τοῦ βασιλέως. Ἐγίνετο δὴ παντοῖος καὶ πάντ’ἐποίει πρὸς τοῦτο, χλιδαῖς τὸ σῶμα διασκευάζων, ὥρας ἐπιμελούμενος, τὴν ἐνοῦσαν ῥώμην φιλοτίμως ἐπιδεικνύμενος. Ἀγῶνάς τε γὰρ γυμνικοὺς καθίστη καὶ τοὺς βουλομένους ἀπαντῆσαί οἱ μετὰ παρρησίας ἐκάλει πρὸς ἔνδειξιν τῆς αὐτῷ περιούσης ἰσχύος. Καὶ δὴ παρῆσαν οἱ ῥώμην ἑαυτοῖς συνειδότες καὶ συνιόντες ἤθλουν, τελευτῶντες δὲ ἀπῄεσαν ἡττημένοι. Ὁ δὲ μέγα ἐπὶ τούτοις ἐφρόνει ᾤετό τε παντάπασιν ἀνίκητος εἶναι.

Τέλος μαθήματος