ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Η φυσιολογική σεξουαλική ανάπτυξη κατά την εφηβική ηλικία και η κυκλική περιοδική εμφάνιση των φαινομένων της ωορρηξίας και της εμμήνου ρύσεως περιλαμβάνουν μια σύνθετη σειρά αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα όργανα του ενδοκρινικού συστήματος και στα όργανα-στόχος. Η εκλυτική ορμόνη των γοναδοτροπινών ( GnRH- Gonadotropin Releasing Hormone) ρυθμίζει την έκκριση των γοναδοτροπινών από τα γοναδοτρόπα κύτταρα του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης, ήτοι της ωχρινοποιητικής ορμόνης LH (Luteinizing Hormone) και της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης FSH ( Follicle-Stimulating Hormone) . Η LH και η FSH προάγουν με τη σειρά τους την παραγωγή και ωρίμανση των γαμετών (ωαρίων) και την έκκριση των στεροειδών ορμονών του φύλου (οιστρογόνα και προγεστερόνη) από τις γονάδες (ωοθήκες).

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-GnRH Η GnRH είναι ορμόνη (δεκαπεπτίδιο) που παράγεται στον υποθάλαμο και ρυθμίζει την γαμετογένεση και τη στεροειδογένεση. Συνδέεται με υποδοχείς που βρίσκονται στην επιφάνεια των γοναδοτρόπων κυττάρων της πρόσθιας υπόφυσης και διεγείρει την απελευθέρωση των γοναδοτροπινών LH και FSH. Η έκκριση της GnRH κατά τη διάρκεια του 24ωρου γίνεται κατά κύματα (ώσεις), ανά 1 με 2 ώρες, και προκαλεί την κατά ώσεις έκκριση των γοναδοτροπινών. Η επενέργεια της GnRH στην έκκριση της LH είναι μεγαλύτερη παρά σε εκείνη της FSH (σχέση 7:2 κατά μέσον όρο). Η κατά κύματα έκκριση της GnRH είναι απαραίτητη για την διέγερση της έκκρισης των γοναδοτροπινών, ενώ η φαρμακολογική συνεχής χορήγηση GnRH, μετά από μια αρχική αύξηση, προκαλεί αναστολή της έκκρισης των γοναδοτροπινών λόγω ελάττωσης του αριθμού των υποδοχέων τους.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΕΣ Ως γοναδοτρόποι ορμόνες ή γοναδοτροπίνες χαρακτηρίζονται οι βιολογικά δραστικές ουσίες οι οποίες επενεργούν απευθείας στους γεννητικούς αδένες του άρρενος και του θήλεος, προάγοντας και ρυθμίζοντας την αύξησή τους και την ενδοκρινή και εξωκρινή λειτουργία τους. Σε έλλειψη των γοναδοτροπινών διαταράσσεται η βιοσύνθεση των στεροειδών ορμονών στους γεννητικούς αδένες και συγχρόνως διακόπτεται τόσο η σπερματογένεση όσο και η φυσιολογική εξέλιξη των ωοθυλακίων προς την κατεύθυνση παραγωγής ώριμων ωαρίων. Στον άνθρωπο φυσιολογικά γοναδοτροπίνες παράγονται από την αδενοϋπόφυση και – κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης- από τον πλακούντα. Οι γοναδοτρόποι ορμόνες της υπόφυσης είναι η ωοθυλακιοτρόπος ή θυλακιοτρόπος ορμόνη FSH και η ωχρινοποιητική ορμόνη LH. Η προλακτίνη PRL ή ωχρινοτρόπος ορμόνη (luteotrophic hormone-LTH) μπορεί με ευρύτερη έννοια να καταταχθεί επίσης στις γοναδοτροπίνες, μολονότι στον άνθρωπο οι απευθείας δράσεις της στους γεννητικούς αδένες είναι πολύ περιορισμένες.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΕΣ Οι γοναδοτροπίνες FSH και LH είναι γλυκοπρωτεΐνες που αποτελούνται από α και β υποομάδες. Η α υποομάδα είναι κοινή για την FSH, την LH, την TSH (θυρεοειδοτρόπος) και την hCG (χοριακή γοναδοτροπίνη). Η β υποομάδα διαφέρει και προσδίδει την ξεχωριστή βιολογική δράση της κάθε ορμόνης. Οι βιολογικές δράσεις των γοναδοτροπινών ασκούνται κατά κύριο λόγο επί των γονάδων. Και οι δύο γοναδοτροπίνες συνδέονται με ειδικούς υποδοχείς και διεγείρουν, μέσω του συστήματος της αδενυλικής κυκλάσης- cAMP, την φωσφορυλίωση πρωτεϊνών στις οποίες οφείλεται η δράση των ορμονών. Οι υποδοχείς των FSH και LH στα κύτταρα- στόχος συνδέονται με την α-υπομονάδα, αλλά ενεργοποιούνται μόνον εάν είναι παρούσα και η β-υπομονάδα, οπότε και ενεργοποιείται ο μηχανισμός της αδενυλκυκλάσης διαμέσου μιας Gs πρωτεϊνης.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΕΣ Η περιεκτικότητα της υποφύσεως σε γοναδοτροπίνες ποικίλλει σημαντικά. Υψηλότερες τιμές ευρίσκονται στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και κατά δεύτερο λόγο στους άνδρες σε ηλικία άνω των 50 ετών. Οι υποφύσεις των γυναικών πριν από την εμμηνόπαυση, όπως και των ανδρών σε ανάλογη ηλικία, εμπεριέχουν χαμηλότερες αλλά αρκετά ποικίλλουσες τιμές. Στις γυναίκες κατά το μέσον του καταμήνιου κύκλου (12η έως 16η ημέρα) εμφανίζεται για ένα σύντομο χρονικό διάστημα (περίπου 24 ώρες) άνοδος της στάθμης της LH στο αίμα, καθώς και της FSH (η αύξησή της δεν είναι τόσο έκδηλη όπως της LH). Στους άνδρες η LH του αίματος εμφανίζει συνήθως 8-10 αξιόλογες διακυμάνσεις (εκκριτικές αιχμές) κατά τη διάρκεια του 24ωρου. Οι υψηλότερες τιμές παρατηρούνται το πρωί στις 6:00. Έχει αποδειχθεί ότι αυτή η φαινομενική ρυθμικότητα στην έκκριση της LH (και της FSH) σχετίζεται άμεσα με την ανάλογη ρυθμικότητα η οποία υφίσταται στην έκκριση της GnRH. Χαρακτηριστικά υψηλές τιμές τόσο της LH όσο και της FSH στο αίμα παρατηρούνται μετά την εμμηνόπαυση στις γυναίκες.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΕΣ Ο χρόνος υποδιπλασιασμού στο αίμα είναι 3 ώρες για την FSH και περίπου 60 min για την LH. Ο ημερήσιος ρυθμός παραγωγής της LH είναι 800 IU κατά μέσο όρο στη φυσιολογική γυναίκα, εκτός από το 24ωρο πριν την ωοθυλακιορρηξία, οπότε παράγονται ποσά κατά πολύ μεγαλύτερα. Μετά την εμμηνόπαυση η ημερήσια παραγωγή της LH ανεβαίνει στις 3.000-4.000 IU. Η απέκκριση των γοναδοτροπινών στα ούρα ακολουθεί αρκετά πιστά τις μεταβολές της στάθμης των ορμονών αυτών στο αίμα. Επειδή όμως υπάρχει σημαντική διαφορά στον ρυθμό της νεφρικής καθάρσεως της FSH και της LH (περίπου 7:1), η ποσοτική σχέση των δύο ορμονών μεταξύ τους στα ούρα και στο πλάσμα διαφέρει. Έτσι, στα ούρα υπάρχουν-συγκριτικά με το αίμα- πολύ μεγαλύτερες ποσότητες FSH παρά LH. Οι ποσότητες αυτές είναι σημαντικά αυξημένες στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση

ΡΥΘΜΙΣΗ ΕΚΚΡΙΣΗΣ ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΩΝ Είναι γεγονός ότι η αφαίρεση των γεννητικών αδένων (γοναδεκτομή) σε άρρενα ή θήλεα άτομα, η οποία συνεπάγεται την άρση της δράσεως των ανδρογόνων, οιστρογόνων και γεσταγόνων στεροειδών επάνω στο υποθαλαμοϋποφυσιακό σύστημα, επιφέρει αύξηση της εκκρίσεως τόσο της FSH όσο και της LH. Αντίστοιχα, έχει παρατηρηθεί ότι τα ορμονικά αυτά στεροειδή ελαττώνουν τον ρυθμό έκκρισης και των δύο γοναδοτροπινών επενεργώντας τόσο στον υποθάλαμο (δηλαδή στην έκκριση της GnRH) όσο και απευθείας στην αδενοϋπόφυση. Την πιο ισχυρή δράση εμφανίζουν τα οιστρογόνα. Σημειώνεται ότι σε ορισμένες φάσεις του ωοθηκικού κύκλου ενδέχεται τα οιστρογόνα να προκαλέσουν αύξηση και όχι ελάττωση της εκκρίσεως μιας γοναδοτρόπου ορμόνης και κυρίως της LH (θετική παλίνδρομη δράση). Η ενέργεια αυτή έχει όμως μόνο σύντομη διάρκεια. Στην ως άνω ιδιότητα των στεροειδών αυτών (αρνητική παλίνδρομη δράση) οφείλεται και η επενέργεια ορισμένων κατηγοριών αντισυλληπτικών φαρμάκων, τα οποία ακριβώς περιέχουν οιστρογόνα και γεσταγόνα και επομένως αναστέλλουν την έκκριση των δύο γοναδοτροπινών από την αδενοϋπόφυση με αποτέλεσμα τη διακοπή της ωρίμανσης των ωαρίων. Επίσης, η ίδια η LH φαίνεται ότι ασκεί μια απευθείας δράση στον υποθάλαμο (ή ακόμα και στην υπόφυση) με τη μορφή της αρνητικής παλίνδρομης αυτορρυθμίσεως, δηλαδή αυξημένα επίπεδα της LH στο περιφερικό αίμα αναστέλλουν την περαιτέρω απελευθέρωσή της από την υπόφυση. Τέλος, πρέπει να τονισθεί ότι και άλλοι παράγοντες μπορούν να επενεργήσουν ποικιλοτρόπως στον υποθάλαμο. Έτσι, ενδέχεται ψυχικές ή συναισθηματικές διαταραχές να επηρεάσουν διαμέσου του υποθαλάμου την έκκριση των γοναδοτροπινών και επομένως και την εξέλιξη του ωοθηκικού κύκλου.

ΡΥΘΜΙΣΗ ΕΚΚΡΙΣΗΣ ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΩΝ Αναφέρθηκε ήδη ότι υπάρχουν βασικές διαφορές μεταξύ αρρένων και θηλέων στην έκκριση των γοναδοτροπινών. Συνοπτικά, στον άνδρα υπάρχει η καλούμενη τονική έκκριση των ορμονών αυτών, δηλαδή μια συνεχής σταθερή έκκριση (πέραν των διακυμάνσεων στο 24ωρο) τόσο της LH όσο και της FSH. Αντίθετα, στην γυναίκα κατά την περίοδο της αναπαραγωγικής της ζωής (δηλαδή μεταξύ 12 και 45 ετών περίπου) εμφανίζεται φασικός τύπος έκκρισης. Έτσι, στη γυναίκα διατηρείται συνεχώς μια βασική ‘’ελάχιστη’’ στάθμη εκκρίσεως (όπως δηλαδή στον άνδρα), ενώ επιπλέον γύρω από το μέσο του κύκλου παρουσιάζεται μια απότομη αύξηση της LH (LH surge-κύμα LH) και σε μικρότερο βαθμό της FSH. Η απότομη αυτή αύξηση προκαλεί το φαινόμενο της ωοθυλακιορρηξίας. Πάντως, η διατήρηση της εκκρίσεως και των δύο ορμονών και στα δύο φύλα εξαρτάται άμεσα από την υποθαλαμική ορμόνη GnRH.