Η διατροφική αξία των άγριων χόρτων της Κρήτης. Δρ Ζ. Κυπριωτάκης Καθηγητής Συστημ. Βοτανικής Σχολή Γεωπονίας ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ

Η Κρητική χλωρίδα αριθμεί περίπου 2000 αυτοφυή φυτά, . Η Κρητική χλωρίδα αριθμεί περίπου 2000 αυτοφυή φυτά, από τα οποία τα 300 είναι εδώδιμα.

Ιστορικές αναφορές Οι Κρητικοί ανέκαθεν διέκριναν μεγάλον αριθμόν βρωσίμων χόρτων αγρίων. Παρ’ αυτών δε έμαθαν και οι άλλοι Έλληνες να τρώγουν αυτά τα χόρτα……. «Νέα Εφημερίς» 9-9-1919 Ιωάννης Κονδυλάκης Ηράκλειο

Της μεγάλης πείνας. 1655 (Κρητικός πόλεμος) Πάσα ταχιά με τη δροσά, π’ ανοίγει το λουλούδι αφρουκαστείτε να σας πω της πείνας το τραγούδι Οι μαύρες απασκιάσανε κι γι’ άσπρες εχλωμιάνα και τα παντέρμα ορφανά στσι στράτες εποθάνα Τα χορταράκια κι ο χυλός κι η βρούβα η καημένη εκείνα μας γλιτώσανε εκείνο το σεφέρι……… Ευτέρπη Γαλανάκη 1975 «Η Κρήτη μέσα από την παράδοση» Κλεάνθη Κυπριωτάκη 2003

Γατί τρώμε πολλά χόρτα στην Κρήτη Εύκολη εύρεση χόρτων Ανάγκη επιβίωσης σε δύσκολες εποχές Παραγωγή ελαιολάδου

Χαρακτηριστικά των χόρτων που συλλέγονται σε κάθε περιοχή. Παράδοση συλλογής Ποσότητα Δυνατότητες συλλογής Γευστικότητα (πικρά- γλυκά-εύγευστα) Μίγματα

Τρόποι χρήσης των χόρτων Ωμά σε σαλάτες Βραστά Τσιγαριστά Χορτόπιτες (σκαλτσούνια) Αυγολέμονο Ομελέτες

Crepis vesicaria (πικροσυρίδα)

Tolpis virgata (στραταρίδα)

Scorzonera cretica (σκούλος)

Chichorium indibus (ραδίκι)

Helminthotheca ecioides (χοιρομουρίδα)

Daucus carota (σταφυλίνακας)

Scandix pecten veneris (αρχάτζικας)

Chrysanthemum coronarium (μαντηλίδα)

Chrysanthemum segetum (μαντηλίδα)

Prasium majus (λαγουδοπαξίμαδο)

Eruca sativa (ρόκα)

Reichardia picroides (γαλατσίδα)

Sonchus asper (τσόχος)

επιλεγμένων άγριων χόρτων Δρ Κυπριωτάκης Ζαχαρίας Καθηγητής Συστηματικής Βοτανικής Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας ΤΕΙ Κρήτης Θρεπτικά συστατικά επιλεγμένων άγριων χόρτων της Κρήτης. Sabrina Zeghichi1, Σταματίνα Καλλίθρακα1-, ΄Αρτεμις Σιμοπούλου2,, Ζαχαρίας Κυπριωτάκης3 1 Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων 2 The Center for Genetics, Nutrition and Health, Washington, D.C., USA and 3 Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας ΤΕΙ Κρήτης

α-Τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε) περιεχόμενη στα επιλεγμένα χόρτα της Κρήτης (mgr/100gr νωπού βάρους) Plant names ot-Tocopherol mg/100 g wet weight   Papaver rhoeas 0.524 Silene vulgaris 0.354 Sonchus oleraceus 0.294 Crepis vesicaria 0.401 Pimpinela peregrina 0-490 Uropermum picroides 0.482 Centaurea idaea 0.108 Tolpis virgata 0.043 Tragopogon sinuatus 0.206 Hypochoeris radicata 0.193 Crepis commutata 0.360 Cichorium pumilum 0-420 Helmintotheca echioides 0.029 Oenolhera pimpineloides 0.232 Tordylium apulum 2.426 Leontodon tuberosus 0.099 Scandix pecten-veneris 1.133 Cichorium spinosum 0,398 Pontikes Ranunculus ficarioides 0.443 Allium subhirstum 1.215 Prasium majus 1.287 Rumex ssp. 0.509 Foeniculum vulgare ssp. piperitum 1. 117  Portoulaca oleracea  12,2 Stypocaulon scoparium 0.000

Portoulaca oleracea (Γλιστρίδα) 12,2 mg/100gr wet weight α-τοκοφερόλη (Βιταμίνη Ε) Portoulaca oleracea (Γλιστρίδα) 12,2 mg/100gr wet weight

Tordylium apulum (καυκαλήθρα) 2,4mg/100gr wet weight Allium subhirsutum (σκορδούλι) 1,3mg/100gr wet weight

Ολικές φαινόλες (αντιοξειδωτικές ουσίες) περιεχόμενες στα επιλεγμένα χόρτα της Κρήτης (mg/lOOgr νωπού βάρους) Plant names Total phenols mg/lOOg wet weight Papaver rhoeas 33.5 ± 0.81 Crepis vesicaria 49,42 ± 2.87 Sonchus oleraceus 48.04 ± 0.79 Uropermum picroides 35.76 ± 0.54 Pimpinela peregrina 47.65 ± 0.33 Tolpis virgata 21.46 ± 0.47 Centaurea idaea 61.55 ± 1.45 Hypochoeris radicata 57.03 ± 0.32 Tragopogon sinuatus 20.82 ± 0.14 Cichorium pumilum 93.64 ± 0.28 Crepis commutata 49.08 ± 2.32 Oenothera pimpineloides 55.05 ± 1.31 Helmintotheca echioides 44.86 ± 1.08 Leontodon tuberosus 48.06 ± 0.39 Tordylium apulum 46.87 ± 1.25 Cichorium spinosum 72.63 ± 0.37 Scandix pecten-veneris 46.51 ± 1.13 Ranunculus ficarioides 32.99 ± 0.60 Chondrila juncea 59.27 ± 1.10 Prasium majus 78.72 ± 0.44 Allium subhirsutum 14.54 ± 0.65 Foeniculum vulgare ssp. piperitum 82.521 ± 0.60 Rumex ssp. 102.56 ± 3.13 Stypocaulon scoparium 6.736 ± 0.52 Silene vulgaris 40.18 ± 1.20

Rumex pulcher (λάπαθο) Ολικές φαινόλες Rumex pulcher (λάπαθο) 102mg/ 100gr wet weight Foeniculum vulgare ssp. piperitum (μάραθο) 85mg/ 100gr wet weight

Μεταλλικά στοιχεία (mg/100g ξηρού βάρους)

Fe (Σίδηρος) Γάλα κατσίκας 0,1mg/100gr Tragopogon sinuatus (σκούλος) 17,6 mg/100gr dry weight Cichorium pumilum (ραδίκι) 17,2 mg/100gr dry weight Γάλα κατσίκας 0,1mg/100gr

Ranunculus ficarioides (φασουλίδα) 7,01 mg/dry weight Zn (Ψευδάργυρος) Ranunculus ficarioides (φασουλίδα) 7,01 mg/dry weight Κρέας μοσχ. 4,5mgr/100gr Urospermum picroides (αρχοντολαχανίδα) 6,6 mg/100gr dry weight

Ω3 Λιπαρά οξέα Περιεκτικότητα mg/100gr Lathyrus ochrus (παπούλες, ψαρές) 182,5 Centaurea raphanina (χαρακούλια) 93,2 Tragopogon sinuatus (σκούλοι) 97 Allium sp. (αγριόπρασο) 102 Prasium majus (λαγουδόχορτο) 110 Cichorium spinosum (σταμναγκάθι) 33,8 Cichorium intibus (ραδίκι) 56,1 Crepis commutata (γλυκοσυρρίδα) 30 Portulaca oleracea (γλιστρίδα) 400 Ψάρι (μαρίδα) 600

Lathyrus ochrus (παπούλες ή ψαρές)

Υπολείμματα νιτρικών επιλεγμένων χόρτων Nitrates g/100g wet weight (g/lOOg νωπού βάρους) Plant names Nitrates g/100g wet weight Papaver rhoeas 0.203 Crepis vesicaria 0.028 Sonchus oleraceus 0.100 Uropermum picroides 0.008 Pimpinela peregrina 0.015 Tolpis virgata Centaurea idaea 0.097 Hypochoeris radicata 0.054 Tragopogon sinuatus 0.148 Cichonum pumilum 0.057 Crepis commutata 0.037 Oenothera pimpineloides 0.055 Helmintotheca echioides 0.034 Leontodon tuberosus 0.101 Tordylium apulum 0.044 Cichorium spinosum 0.056 Scandix pecten-veneris 0.076 Ranunculus ficarioides 0.064 Chondrilla juncea 0.032 Prasium majus 0.189 Allium subhirstum 0.133 Foeniculum vulgare ssp. piperitum 0.024 Rumex ssp. 0.043 Stypocaulon scoparium 0.022 Silene vulgaris 0.090

Περιεκτικότητα σε νιτρικά των επιλεγμένων χόρτων ( mg/100g νωπού βάρους)

(αρχοντολαχανίδα) 80 mg/100gr Papaver rhoeas (κουτσουνάδα) Νιτρικά Urospermum picroides (αρχοντολαχανίδα) 80 mg/100gr νωπού βάρους Papaver rhoeas (κουτσουνάδα) 203 gr/100gr νωπού βάρους

Χόρτα για διαβητικούς Mάραθο Κουρνοπόδι Ποντικίνα Κίτρινη μαντηλίδα Ραδίκι Χοιρομουρίδα Γαλατσίδα Γλυκόβρουβα Λαψανίδα Παπούλια, στρυφούλια Ακορδουλάκοι λευκοί Κουτσουνάδες Ασκόλιμπρος Τσόχος

Πλεονεκτήματα συλλογής χόρτων Απαλλαγμένα από φυτοφάρμακα Φυτικές ίνες Βιταμίνες-μεταλλικά στοιχεία-Ω3 Αποφόρτιση ιόντων Ιδιαίτερες γεύσεις Διατήρηση πολιτισμικών στοιχείων.

Προβλήματα Ζιζανιοκτόνα χωρίς σήμανση Υπέρ - λίπανση Εισβολή ξενόφυτων ζιζανίων (οξαλίδα) Αλλαγή τρόπου καλλιέργειας (τρακτέρ) Εγκατάλειψη παραδοσιακών καλλιεργειών (βίκος-σιτηρά)

Κίνδυνοι Υπολείμματα ζιζανιοκτόνων Εχινόκοκκος Βαρέα μέταλλα (χαντάκια, οφιολιθικά πετρώματα) Δηλητηριώδη φυτά (γόνατα, κουρνοπόδια…)

Η σοφία της λαϊκής παράδοσης (μίγματα-γεύσεις-επιβίωση)

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ