Τι ενδιαφέρον παρουσιάζει; Παιδαγωγικό (η διδακτική πράξη, μια διαδικασία αλληλεπίδρασης της διδακτικής δυναμικής. Τι, πώς και σε ποιους διδάσκουμε;). Θεολογικό (η έννοια του Θεού γνωστή και άγνωστη, μεθεκτή και αμέθεκτη. Έμφυτη θρησκευτικότητα. Ποια εικόνα Θεού έχουν τα παιδιά;). Ψυχοπαιδαγωγικό (παράγοντες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την αντίληψη του παιδιού για τον Θεό. Θεωρίες σχετικές με την ηθική και θρησκευτική ανάπτυξη του παιδιού)

ΑΠΟΨΕΙΣ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Freud: Σύνδεση της εικόνας του πατέρα με τον Θεό. E.Erikson: Στάδιο 1 (Βρεφική ηλικία) Βασική εμπιστοσύνη-ασφάλεια έναντι βασικής δυσπιστίας. Στάδιο 2 (1- 3 ετών) Αυτονομία έναντι ντροπής και αμφιβολίας. Στάδιο 3 (3 - 6 ετών) Πρωτοβουλία έναντι ενοχής. J.Piaget: Στάδια απλού ρεαλισμού, ετερόνομης και αυτόνομης ηθικής. Lawrence Kohlberg: Προσυμβατική και συμβατική ηθική. R.Goldman: Πρώιμη και μέση παιδική ηλικία. A.M.Rizzuto: Η εικόνα του Θεού στο παιδί από συναισθήματα, αναπαραστάσεις, περιβαλλοντικά στοιχεία πίστης. Οι εικόνες αυτές δεν εξαφανίζονται, αλλά μεταμορφώνονται, καταστέλλονται ή χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της ζωής μας. D.Elkind: Τέσσερις πηγές θρησκευτικότητας :α) η τελετουργία, β) τα ιερά κείμενα, γ) Θεότητα και δ) θεολογία. Θεωρία μεταβατικών φαινομένων ή αντικειμένων

ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ Με βάση τις θεωρίες της προσκόλλησης και εκείνη των αντικειμενότροπων πραγμάτων, οι οποίες αποτελούν συνέχεια της ψυχαναλυτικής θεωρίας του Φρόϋντ υπάρχει άμεση σχέση στην εικόνα που σχηματίζει ο κάθε άνθρωπος με τον Θεό με την νηπιακή ηλικία του. Εκφράζεται από την σχέση μητέρας και παιδιού κυρίως ή γονέων και παιδιού ή τέλος από πρόσωπο ή πρόσωπα του περιβάλλοντος του παιδιού. Πρόκειται για μια εσωτερική και εξωτερική επίδραση, η οποία διαμορφώνεται μέσα από λεκτικά και συναισθηματικά δεδομένα ή αναπαραστάσεις. Ο Louw στο βιβλίο του Meaning in suffering παρουσιάζει τις εξής μορφές του Θεού: 1. Ελληνιστική μορφή (ο Θεός με όρους αιτιώδους και λογικής αρχής, το ακίνητο κινούν του Αριστοτέλη, αδιάφορος για τα συναισθήματα των ανθρώπων).

2. Μεταφυσική μορφή (ο Θεός ένα ον μακριά από τα ιστορικά γεγονότα – ο Θεός εμφανίζεται διαφορετικός κάθε φορά. 3. Ιμπεριαλιστική μορφή (ο Θεός βασιλεύει σαν ένα Καίσαρας και επομένως καθορίζει τις ζωές μας. Περίπτωση Μ.Κωνσταντίνου). 4. Πατριαρχική μορφή (Εξουσιαστής Πατέρας συνδεδεμένος με την υπακοή σε ηθικούς κανόνες – αυστηρός του οποίου οι ενέργειες συνδέονται με τον εξαγνισμό, την τιμωρία και τη διαπαιδαγώγηση). 5. Ιεραρχική μορφή (ανάλογα με την κάθε κοινωνική τάξη ο Θεός είναι Κύριος, Βασιλιάς και Δικαστής) 6. Οικονομική και υλιστική μορφή (ο Θεός ερμηνεύεται με βάση την υγεία, την επιτυχία και την αφθονία – ο Θεός διασφαλίζει την ευημερία). 7. Η θεωρία προσκόλλησης έχει δυο περιπτώσεις όπου ο Θεός υποκαθιστά ανίκανους γονείς ή εξομοιώνεται με τους γονείς θετικά ή αρνητικά.

Δεν είναι όλα γνωστά, ούτε όλα άγνωστα, όπως ακριβώς άλλο είναι η ομιλία και άλλο η γνώση. Πολλά νοούνται για τον Θεό, αλλά δεν μπορούν να εκφραστούν με ακρίβεια και γι’ αυτό χρειαζόμαστε παραστάσεις από την δική μας ζωή. Η συμβατική γλώσσα και ο νους. Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Ο ορισμός της συγκατάβασης δίνεται από τον ιερό Χρυσόστομο ως εξής: «Συγκατάβαση είναι όταν ο Θεός δεν φαίνεται όπως είναι, αλλά δείχνει τον εαυτό του ανάλογα με την ικανότητα εκείνου που τον βλέπει, ρυθμίζοντας την φανέρωσή του σύμφωνα με την ασθένεια των θεατών». Η συγκατάβαση του Θεού έχει σχέση με το περιεχόμενο της Αγίας Γραφής. Δεν διηγείται τα πάντα, αλλά συνοπτικά αναφέρονται τα σπουδαιότερα, αφήνοντας τα υπόλοιπα να εξετασθούν από εκείνους που δέχονται όσα ακούνε. Η συγκατάβαση του Θεού έχει σχέση με την ανθρώπινη αδυναμία να κατανοήσει τα υψηλά νοήματα για την θεότητα. Η θεία συγκατάβαση έχει θεολογικό και παιδαγωγικό ενδιαφέρον. Θεολογικό ενδιαφέρον, γιατί ο Θεός αποκαλύπτεται με έναν ξεχωριστό τρόπο διαμέσου των κειμένων της Αγίας Γραφής στους ανθρώπους. Παιδαγωγικό ενδιαφέρον γιατί η έννοια αυτή είναι χρήσιμη ως προς τη εφαρμογή της στη διδακτική μεθοδολογία. Ο Θεός ενεργεί παιδαγωγικά με έννοιες και θεσμούς οικείους στους ανθρώπους, ώστε να τους προσεγγίσει και να γίνει γνωστός σ’ αυτούς μέσα από τις ενέργειες του και όχι την ουσία του. Το ίδιο συμβαίνει και στη διδακτική πράξη.

ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ (Ευρωπαϊκή έρευνα) ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ (Ευρωπαϊκή έρευνα) Ο Θεός σαν υπεράνθρωπος Ο ανθρωπομορφισμός είναι η απόδοση χαρακτηριστικών του ανθρώπου στον Θεό. Αιτία του ανθρωπομορφισμού είναι το περιβάλλον και τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του παιδιού. Συντείνει σ’ αυτό οι αγιογραφικές διηγήσεις και εικόνες σχετικές με την παρουσία του Θεού. Άλλη αιτία θεωρείται η ανωριμότητα του παιδιού. Στις περιγραφές των παιδιών ο Θεός αρχικά είναι παντοδύναμος και παντογνώστης, αλλά και πανταχού παρών. Ερευνητές (Gody & Van Roey) διαχωρίζουν τον ανθρωπομορφισμό: α) σε συναισθηματικό (το παιδί προβάλλει την συναισθηματική σχέση του με την οικογένεια και τον Θεό και β) τον φανταστικό (η περιγραφή του θεού με ανθρώπινα χαρακτηριστικά).

Ο Θεός σαν Δημιουργός Η σχέση Θεού – δημιουργίας είναι πολύ στενή στη σκέψη του παιδιού. Πολλές φορές όμως θεωρούν τη δημιουργία του κόσμου σαν ανθρώπινο άθλο. Piaget (1926) – “Child artificialism”: η δημιουργία του κόσμου έγινε από ανθρώπινα όντα και ανθρώπινες ενέργειες. Τα παιδιά προικίζουν τους γονείς τους με ανθρώπινες ενέργειες. Η O.Petrovich (1999) – παρουσίασε σε 30 παιδιά από την Μ.Βρετανία ηλικίας 4-5 ετών, ζευγάρια φωτογραφιών με διάφορα αντικείμενα, όπως ζώα, παιχνίδια με ζώα, φυτά, χιόνι κ.λ.π. Ρώτησε τα παιδιά τι μπορούν να φτιάξουν οι άνθρωποι και τι δεν μπορούν απ’ αυτά που έβλεπαν στις φωτογραφίες. Τα παιδιά απαντούσαν με ακρίβεια όταν σύγκριναν ζευγάρια με ένα φυσικό είδος (π.χ. φύλλα δένδρου) και ένα τεχνητό είδος (π.χ. λεωφορείο), δηλ. ότι το ένα δεν μπορούσαν να το φτιάξουν οι άνθρωποι και ότι το δεύτερο μπορούσαν. Η Πέτροβιτς συμπέρανε ότι όταν συγκρίνουμε προελεύσεις (καταγωγές), τα νήπια ξεκάθαρα ξεχωρίζουν τον τεχνητό από τον φυσικό κόσμο. Όταν ρωτήθηκαν επίσης για την καταγωγή των φυτών, των ζώων, του ουρανού, της γης κ.λ.π. τα περισσότερα απάντησαν τον Θεό ως δημιουργό. Η Πέτροβιτς διαπίστωσε ότι τα νήπια έχουν ξεκάθαρη θέση για τη διαφορετική δημιουργική δύναμη Θεού και ανθρώπων.

Ο Θεός σαν Μάγος Υπάρχει διαχωρισμός μαγείας και θρησκείας. Με την μαγεία ο άνθρωπος πιστεύει ότι μπορεί να ελέγξει ορισμένα γεγονότα της ζωής του, ενώ η θρησκεία επικαλείται το θείο, χωρίς να μπορεί να το χειραγωγήσει. Ο Piaget θεωρεί ότι ο εγωκεντρισμός και η προαιτιώδης σκέψη είναι η αιτία της μαγικής σκέψης των παιδιών. Θεωρεί ότι τα παιδιά δέχονται ορισμένα γεγονότα ως αποτέλεσμα μιας εσωτερικής επιθυμίας και όχι φυσικής αιτίας. (π.χ. ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου). Άλλοι ερευνητές θεωρούν ως αιτία την πολιτιστική επίδραση, π.χ. οι μυστηριακή διδασκαλία των θρησκειών. Τα μυστήρια της Εκκλησίας θεωρούνται από τα παιδιά ηλικίας 8 ετών ότι έχουν αποτελεσματικότητα, γιατί έχουν μαγική δύναμη. Οι προσευχές περικλείουν μαγική συνιστώσα, όταν αποκτούν άκαμπτη και αναλλοίωτη μορφή.

Ο Θεός σαν Πατέρας Υπάρχουν διαπιστώσεις ότι ο Θεός μοιάζει με τον πατέρα ή την μητέρα της οικογένειας. Η εικόνα του Θεού ως πατέρα συνδέεται με την αντίστοιχη αντίληψη του θεού ως φίλου και προστάτη. Ο Θεός σαν θεία φύση Ο Θεός σε δυο επίπεδα: α) πριν και μετά την επίγεια ζωή του και β) στην παρούσα ζωή.

Οι ιδιότητες του Θεού Ιδιότητες από εικόνες που είχαν δει (φωτεινός, λεπτός, ευγενικός, και αόρατος). Ιδιότητες από παραμύθια που είχαν ακούσει (κατοικεί σε κάστρο). Ιδιότητες προερχόμενες από την φύση. Ιδιότητες του Θεού ως βοηθού και προστάτη (αγάπη προς τα παιδιά). Διαχωρισμός Θεού και Ιησού Χριστού Ο Θεός και η φύση (έλεγχος φυσικών φαινομένων)

Η προσέγγιση του Θεού μέσω της προσευχής Μερικοί ψυχολόγοι εκτιμούν ότι τα παιδιά από την βρεφική ηλικία όταν βλέπουν τους γονείς τους να προσεύχονται εντυπώνουν ασυνείδητα μέσα τους την αγάπη του Θεού, την παρουσία Του και την εμπιστοσύνη προς τον Θεό. Τα νήπια κατανοούν πολύ λίγα πράγματα από την έννοια της προσευχής. Άλλοτε οι προσευχές με διαφορετικό περιεχόμενο είναι αιτήματα προς τον Θεό που πρέπει να πείσουν τον Θεό να τα πραγματοποιήσει και άλλοτε έχει τη μορφή μιας ιεροτελεστίας, όταν το περιεχόμενό της είναι πάντα το ίδιο. Βασικό πρόβλημα το οποίο προκύπτει από τα παραπάνω είναι πώς πρέπει να μάθουμε τα παιδιά να προσεύχονται και να κατανοούν την παρουσία του Θεού στην επικοινωνία Του μαζί Του. Το παιδί αυτής της ηλικίας έχει εγωιστικές τάσεις.

Ποια είναι η ωφέλεια της προσευχής σ’ αυτήν την ηλικία; Πέρα των πνευματικών ωφελειών που η θεολογία έχει διαπιστώσει η Παιδαγωγική ωφέλεια είναι ότι το παιδί νιώθει την ανάγκη να μιλήσει για τον Θεό και να τον γνωρίσει καλύτερα και δημιουργεί μια αρμονία μεταξύ της οικείας γλώσσας και της γλώσσας της Εκκλησίας. Απόψεις του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου για την αγωγή της γλώσσας και της ακοής.

Θεός και θάνατος Πρώτο βασικό πρόβλημα σήμερα είναι ότι οι ενήλικες αποφεύγουν να συζητήσουν με τα μικρά παιδιά για τον θάνατο. Δεύτερο πρόβλημα είναι ότι ο θάνατος είναι μια αφηρημένη έννοια και το νήπιο με τη συγκεκριμένη σκέψη του δεν μπορεί να κατανοήσει τι σημαίνει θάνατος ιδιαίτερα το αμετάκλητο και αμετάβλητο στοιχείο του θανάτου, καθώς και το τι συμβαίνει στον καθένα, όταν πεθαίνει. Υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία στις αντιλήψεις των νηπίων για τον θάνατο. Πρώτο τα παιδιά να μαθαίνουν ότι το σώμα του νεκρού που βλέπουν δεν θα επιστρέψει ποτέ πίσω. Δεύτερον πρέπει να μάθουν ότι οι λειτουργίες της ζωής σταματούν στον θάνατο και τρίτον ότι όλα τα πράγματα που έχουν ζωή κάποια στιγμή πεθαίνουν.