ΟΙ ΔΙΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)

Άνθρωποι σε Ομάδες Τι ορίζεται ως ομάδα; Για ποιους λόγους τα άτομα εντάσσονται σε ομάδες; Πως η ομάδα επηρεάζει την ατομική απόδοση;

Τι Είναι Ομάδα; Μια γενική διάκριση γίνεται μεταξύ ομάδων βασισμένων σε ομοιότητες και ομάδων βασισμένων στην αλληλεπίδραση (Wilder & Simon, 1998). Οι Prentice, Miller και Lightdale (1994) διακρίνουν μεταξύ ομάδων: Κοινού δεσμού: προσκόλληση μεταξύ των μελών. Κοινής ταυτότητας: προσκόλληση στην ίδια την ομάδα.

Τι Είναι Ομάδα; Σύμφωνα με τους Johnson και Johnson (1987) η ομάδα ορίζεται ως ένα σύνολο ατόμων που: Αλληλεπιδρούν το ένα με το άλλο. Αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως μέλη της ομάδας. Εξαρτάται το ένα από το άλλο. Ενεργούν από κοινού για να πετύχουν έναν στόχο. Προσπαθούν να ικανοποιήσουν μια ανάγκη. Αλληλεπιδρούν με βάση ρόλους και νόρμες. Επηρεάζει το ένα το άλλο.

Τι Είναι Ομάδα; Τι ορίζεται ως ομάδα; Ομάδα είναι δυο ή περισσότερα άτομα που αλληλεπιδρούν πρόσωπο με πρόσωπο, έχοντας το καθένα επίγνωση της υπαγωγής του στην ομάδα, επίγνωση των άλλων ατόμων που ανήκουν στην ομάδα και επίγνωση της θετικής του αλληλεξάρτησης, καθώς προσπαθούν αν πετύχουν αμοιβαίους στόχους.

Η Επίδρασης της Ομάδας στην Ατομική Απόδοση Τι αλλαγές συμβαίνουν στην κανονική απόδοση ενός ατόμου όταν είναι παρόντα άλλα άτομα; Σύμφωνα με τον Allport (1920), η απλή παρουσίαση ανθρώπων βελτιώνει την εκτέλεση καλά μαθημένων έργων και επιδεινώνει την εκτέλεση δύσκολων έργων (φαινόμενο κοινωνικής διευκόλυνσης).

Η Επίδρασης της Ομάδας στην Ατομική Απόδοση: Θεωρίες Ορμών Θεωρία ορμών: η αυξημένη διέγερση (ορμή) αποτελεί ενστικτώδη αντίδραση στην κοινωνική παρουσία (Zajonc, 1965). Αυτή, ενεργοποιεί τη συμπεριφορά που αποτελεί κυρίαρχη απόκριση στη δεδομένη κατάσταση. Μοντέλο συναίσθησης αξιολόγησης: η παρουσία άλλων ατόμων προκαλεί ορμή, καθώς οι άνθρωποι έχουν μάθει να έχουν συναίσθηση ότι υποβάλλονται σε αξιολόγηση (Cottrell, 1972). Θεωρία αντιπερισπασμού/σύγκρουσης: η φυσική παρουσία μελών του ίδιου είδους προκαλεί ορμή, γιατί οι άνθρωποι μας αποσπούν την προσοχή και δημιουργούν σύγκρουση ανάμεσα στην εστίαση στον έργο και την εστίαση στο κοινό (Baron, 1986).

Σχήμα 4.1: Η Θεωρία των Ορμών του Zajonc (1965) Η απόκριση είναι σωστή Κοινωνική διευκόλυνση Διέγερση Αύξηση στην απόδοση για κυρίαρχες αποκρίσεις Παρουσία άλλων ατόμων Η απόκριση είναι λανθασμένη Κοινωνική αναστολή

Κοινωνική Ολιγωρία Το φαινόμενο του Ringelmann: η ατομική προσπάθεια σε ένα έργο μειώνεται καθώς αυξάνεται το μέγεθος της ομάδας (Ringelmann, 1913). Απώλεια συντονισμού: εξαιτίας των αντιπερισπασμών οι συμμετέχοντες δεν επιτυγχάνουν το πλήρες δυναμικό τους. Απώλεια κινήτρων: οι συμμετέχοντες απλώς δεν προσπαθούν τόσο πολύ.

Κοινωνική Ολιγωρία Κοινωνική ολιγωρία: μείωση της ομαδικής προσπάθειας στα πλαίσια ενός συλλογικού έργου σε σύγκριση με την προσπάθεια που καταβάλλεται στα πλαίσια ενός ατομικού έργου (Latane, Williams, & Harkins, 1979). Σύμφωνα με τον Green (1991), οι άνθρωποι ολιγωρούν επειδή: Ισοτιμία στη συνεισφορά: οι άνθρωποι ολιγωρούν στα συλλογικά έργα. Συναίσθηση αξιολόγησης: η παρουσία άλλων ατόμων παρέχει μια αίσθηση ανωνυμίας. Σύγκριση με ένα πρότυπο: δεν υπάρχει κάποιο σαφές πρότυπο απόδοσης.

Ομαδική Συνεκτικότητα Μια από τις πιο βασικές ιδιότητες μιας ομάδας είναι η συνεκτικότητάς της. Ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο ενεργεί από κοινού ως αυτάρκης και χαρακτηρίζεται παράλληλα από ομοιομορφία και αμοιβαία υποστήριξη. Η συνεκτικότητα αποτελεί μεταβλητή ιδιότητα, καθώς διαφέρει μεταξύ ομάδων, πλαισίων και διαχρονικά.

Ομαδική Συνεκτικότητα Σύμφωνα με τους Festinger, Schachter και Back (1950), ένα πεδίο δυνάμεων βασισμένο στην έλξη και τη διαμεσολάβηση για την επίτευξη των στόχων, ασκείται πάνω στα μεμονωμένα μέλη της ομάδας για να καταστήσουν την ομάδα περισσότερο ή λιγότερο συνεκτική. Η συνεκτικότητα επηρεάζει τη συνέχιση της υπαγωγής στην ομάδα και την προσκόλληση στις νόρμες της.

Σχήμα 4. 2: Η Θεωρία της Ομαδικής Συνεκτικότητας (Festinger et al Πεδίο δυνάμεων Συμπεριφορά Συνέχιση υπαγωγής στην ομάδα Προσκόλληση στα πρότυπα της ομάδας Ελκυστικότητα της ομάδας των μελών της ομάδας Συνεκτικότητα Διαμεσολάβηση κοινωνική αλληλεπίδραση ατομικοί στόχοι που απαιτούν αλληλεξάρτηση

Ομαδική Συνεκτικότητα Ο Hogg (1993) υποστηρίζει ότι θα πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ της διαπροσωπικής έλξης και της κοινωνικής έλξης. Η πρώτη δεν συνδέεται με τις ομάδες, ενώ η κοινωνική έλξη αποτελεί το συστατικό στοιχείο της αρέσκειας που απαρτίζει την υπαγωγή στην ομάδα. Η προσέγγιση αυτή α) δεν ταυτίζει την συνεκτικότητα με τη διαπροσωπική έλξη και β) εφαρμόζεται τόσο σε μικρές όσο και σε μεγάλες ομάδες.

Ομαδική Κοινωνικοποίηση Οι ομάδες αποτελούν δυναμικές δομές που μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Νέα μέλη εντάσσονται σε αυτές, παλιά μέλη αποχωρούν, τα μέλη κοινωνικοποιούνται από την εκάστοτε ομάδα και με τη σειρά της σημαδεύεται από τα μέλη που την απαρτίζουν.

Ομαδική Κοινωνικοποίηση Πέντε στάδια, σύμφωνα με τον Tuckman (1965) περνούν οι μικρές ομάδες: Στάδιο διαμόρφωσης: απόκτηση προσανατολισμού και εξοικείωσης. Θυελλώδες στάδιο: τα μέλη λειτουργούν ως ομάδα μέσα από διαφωνίες και συγκρούσεις.

Ομαδική Κοινωνικοποίηση Κανονιστικό στάδιο: εμφανίζεται η σύμπνοια, η συνοχή και η αίσθηση μιας κοινής ταυτότητας. Στάδιο απόδοσης: η ομάδα λειτουργεί σαν μονάδα, με κοινούς στόχους και καλή ατμόσφαιρα. Στάδιο διακοπής εργασιών: η ομάδα διαλύεται, είτε επειδή το έργο ολοκληρώθηκε, είτε επειδή τα μέλη χάνουν το ενδιαφέρον τους.

Ομαδική Κοινωνικοποίηση Οι Moreland και Levine (1982, 1984) πρότειναν ένα μοντέλο ομαδικής κοινωνικοποίησης για να περιγράψουν το πέρασμα των ατόμων μέσα από ομάδες. Εστιάζουν στη δυναμική εσωτερική σχέση μεταξύ της ομάδας και των μεμονωμένων μελών της κατά τη διάρκεια ζωής της ομάδας. Καινοτομία αυτής της προσέγγισης είναι ότι εστιάζει και στον τρόπο με τον οποίο τα νέα μέλη μπορούν να αποτελέσουν πηγή καινοτομίας εντός της ομάδας.

Ομαδική Κοινωνικοποίηση: Φάσεις Διερεύνηση: η ομάδα προσαρτά νέα μέλη τα οποία εξετάζουν την ομάδα. Κοινωνικοποίηση: η ομάδα ενσωματώνει τα νέα μέλη εκπαιδεύοντάς τα στους τρόπους λειτουργίας της. Διατήρηση: η διαπραγμάτευση αναφορικά με τους ρόλους κάθε μέλους προκύπτει μεταξύ των μελών.

Ομαδική Κοινωνικοποίηση Επανακοινωνικοποίηση: όταν ένα μέλλος αποκλίνει, περιθωριοποιείται και επιχειρεί να επανακοινωνικοποιηθεί. Ανάμνηση: αφότου το άτομο αποχωρήσει από την ομάδα και οι δυο πλευρές αναπολούν.

Νόρμες Οι νόρμες αποτελούν κοινές πεποιθήσεις σχετικά με το τι αποτελεί αρμόζουσα συμπεριφορά για ένα μέλος ομάδας. Έτσι, οι νόρμες περιγράφουν τις ομοιομορφίες της συμπεριφοράς που χαρακτηρίζουν τις ομάδες. Μπορούν να πάρουν την μορφή ρητών κανόνων ή να είναι άρρητες και να ερμηνεύουν μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας.

Νόρμες Προσδιορίζουν ένα περιορισμένο εύρος συμπεριφορών που είναι αποδεκτό σε ένα ορισμένο πλαίσιο. Αντιστέκονται στην αλλαγή, εφόσον η λειτουργία τους είναι να παρέχουν σταθερότητα και προβλεψιμότητα. Αποτελούν τη μονάδα μέτρησης της συμπεριφοράς της ομάδας, ενώ οι ομάδες επηρεάζουν τη συμπεριφορά των μελών μέσων των νορμών.

Δομή της Ομάδας Σε λίγες μόνο ομάδες όλα τα μέλη είναι ίσα και εκτελούν ίδιες δραστηριότητες ή επικοινωνούν ελεύθερα μεταξύ τους. Η δομή της ομάδας αντανακλάται ξεκάθαρα: Στους ρόλους. Στις σχέσεις. Στα δίκτυα επικοινωνίας.

Δομή της Ομάδας: Ρόλοι Παρόλο που οι ρόλοι μοιάζουν με τις νόρμες, αφορούν μια υποομάδα ανθρώπων εντός της ομάδας. Μπορούν να είναι άτυποι και άρρητοι ή τυπικοί και ρητοί. Οι λόγοι που προκύπτουν οι ρόλοι είναι: Αντιπροσωπεύουν μια μορφή καταμερισμού εργασιών. Παρέχουν ξεκάθαρες κοινωνικές προσδοκίες εντός ομάδας. Παρέχουν στα μέλη μια θέση μέσα στην ομάδα.

Δομή της Ομάδας: Κύρος Ο ρόλος του υψηλότερου κύρους στις περισσότερες ομάδες είναι ο ρόλος του ηγέτη. Οι ρόλοι υψηλότερου κύρους ή οι κάτοχοι τους τείνουν να έχουν δυο χαρακτηριστικά: Κύρος. Νέες ιδέες και δραστηριότητες.

Δομή της Ομάδας: Δίκτυα Επικοινωνίας Η δόμηση της ομάδας αναφορικά με τους ρόλους προϋποθέτει ένα εσωτερικό δίκτυο επικοινωνίας που ρυθμίζει το ποιος μπορεί να επικοινωνήσεις με ποιον. Δίκτυο επικοινωνίας: σύνολο κανόνων που καθορίζουν την πιθανότητα επικοινωνίας μεταξύ των ρόλων μέσα σε μια ομάδα.

Σχήμα 4.3: Δίκτυα Επικοινωνίας

Δομή της Ομάδας: Περιθωριακά Μέλη Οι περισσότερες ομάδες είναι δομημένες με βάση μέλη δυο ειδών: Τα βασικά μέλη, που είναι πρωτοτυπικά της ομάδας. Τα περιθωριακά μέλη ή μη πρωτοτυπικά. Τα περιθωριακά μέλη μπορούν να αποτελέσουν φορείς κοινωνικής αλλαγής εντός της ομάδας.

Λόγοι Ένταξης σε Μια Ομάδα Η εγγύτητα στον χώρο ευνοεί το σχηματισμό ομάδων. Οι κοινοί στόχοι αποτελούν λόγω ένταξης σε μια ομάδα. Η αμοιβαία θετική υποστήριξη ή η ευχαρίστηση της ένταξης, αποτελούν λόγω ένταξης σε μια ομάδα. Σε συνθήκες έντασης οι άνθρωποι έρχονται κοντά ο ένας με τον άλλο.

Κίνητρα Ένταξης σε Μια Ομάδα Οι Baumeister και Leary (1995) υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να ανήκουν κάπου η οποία προκαλεί μια ισχυρή ενισχυτική αίσθηση αυτοεκτίμησης και αυτό-αξίας. Σύμφωνα με τη θεωρία διαχείρισης τρόμου η πιο θεμελιώδης απειλή για τους ανθρώπους είναι ο θάνατος. Η υπαγωγή στην ομάδα μειώνει τον φόβο του θανάτου. Η απόκτηση κοινωνικής ταυτότητας είναι σημαντικό κίνητρο. Οι ομάδες βοηθούν τα άτομα να αξιολογήσουν τον εαυτό τους και πως θα πρέπει να συμπεριφέρονται.

ΟΙ ΔΙΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)