ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ι Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής

Έδρα Jean Monnet

"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."

Η δημιουργία των Κοινοτήτων Η λήξη του Β΄ ΠΠ, που βρήκε την Ευρώπη κατεστραμμένη οικονομικά, ηθικά και πολιτικά, αποτέλεσε το έναυσμα ενός νέου κύκλου οργάνωσης των διεθνών σχέσεων με τη δημιουργία σε ευρωπαϊκό και οικουμενικό επίπεδο νέων Διεθνών Οργανισμών (ΔΟ): Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (1948), Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Διεθνής Τράπεζα (1944), COMECON (1949), NATO (1949), Σύμφωνο Βαρσοβίας (1955), Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) κα Το σύνολο των παραπάνω οργανισμών κινήθηκε στο πλαίσιο της παραδοσιακής λογικής οργάνωσης της διεθνούς κοινωνίας, που θέλει τους ΔΟ να έχουν ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

Η δημιουργία των Κοινοτήτων Η παραπάνω διεργασίες αναθέρμαναν την ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης και τις σχετικές συζητήσεις στις οποίες σημαντικό ρόλο παίζει το φεντεραλιστικό κίνημα, που αναπτύχθηκε μετά το τέλος του Β΄ ΠΠ. Καμπή αποτέλεσε η Δήλωση της 9/5/1950 του Γάλλου ΥΠΕΞ Robert Schuman, που προετοιμάσθηκε από τον Jean Monnet, με την οποία προτάθηκε η υπαγωγή ενός ολόκληρου τομέα της οικονομίας (Άνθρακας και Χάλυβας) υπό τον έλεγχο μιας Υπέρτατης και Υπερεθνικής Αρχής στο πλαίσιο μιας Κοινότητας. Η αποδοχή της πρότασης από τη Γερμανία, την Ιταλία και τις χώρες της BENELUX οδήγησε στην ίδρυση της πρώτης Κοινότητας, της ΕΚΑΧ

Η δημιουργία των Κοινοτήτων Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), Συνθήκη Παρισιού, 1952 Η ευφορία που προκάλεσε η ίδρυση της ΕΚΑΧ οδήγησε στην πρόταση της ίδρυσης μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας σε συνδυασμό με μια Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα (1950) από τους Γάλλους. Τα σχέδια αυτά κατέρρευσαν το 1954, κάτω από το κλίμα του Ψυχρού Πολέμου. Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ, Euratom), Συνθήκες της Ρώμης, 1957

Η φύση των Κοινοτήτων Η ίδρυση των Κοινοτήτων έδωσε το έναυσμα μιας εκτεταμένης επιστημονικής συζήτησης για τη φύση των νέων οργανισμών. Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης καταγράφονται δύο παραδοσιακές προσεγγίσεις: Α΄ παραδοσιακή προσέγγιση: Σημείο εκκίνησης το Δημόσιο Δίκαιο. Οι Κοινότητες ως ομοσπονδιακό κρατικό μόρφωμα. Αδιέξοδη, γιατί αν και οι Κοινότητες παρουσιάζουν ομοσπονδιακά στοιχεία στερούνται κρατικής υπόστασης, αφού στερούνται συντακτικής εξουσίας και του τεκμηρίου της αρμοδιότητας. Β΄ παραδοσιακή προσέγγιση: Σημείο εκκίνησης το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Οι Κοινότητες ως Διεθνείς Οργανισμοί. Η προσέγγιση αυτή πιο κοντά στην πραγματικότητα, αφού οι Κοινότητες διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά των ΔΟ. Ωστόσο η προσέγγιση αυτή δεν μπορεί να εξηγήσει τη μοναδικότητα του φαινομένου, αφού στις Κοινότητες συναντά κανείς στοιχεία, που δεν υπάρχουν σε κανέναν άλλο ΔΟ

Η φύση των Κοινοτήτων Υπερεθνικότητα Η φύση των Κοινοτήτων Υπερεθνικότητα Τα αδιέξοδα των παραδοσιακών προσεγγίσεων οδήγησαν στην ανάγκη μιας νέας, που βασίστηκε στην εμπειρική παρατήρηση και καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των Κοινοτήτων, που είναι: ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ, η παραχώρηση αυτή (εκχώρηση, μεταβίβαση), που είναι περιορισμένη σε συγκεκριμένους κάθε φορά τομείς και τελεσίδικη κατά το ΔΕΚ, είναι η γενεσιουργός αιτία του κοινοτικού φαινομένου. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΗΣ, που έχει τους δικούς της θεσμούς και παράγει το δικό της δίκαιο για τη άσκηση των παραχωρημένων αρμοδιοτήτων, διακρίνεται για την: ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ και την ΑΜΕΣΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΝΝΟΜΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ Κ-μ Το σύνολο των παραπάνω χαρακτηριστικών επικράτησε να ονομάζεται ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ

ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Παραχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων Διατήρηση των κρατικών αρμοδιοτήτων στα χέρια των Κ-μ Δημιουργία κοινών πολιτικών στους παραχωρημένους τομείς Οι εθνικές πολιτικές συντονίζονται Πλειοψηφία στη λήψη των αποφάσεων Ομοφωνία Ισχυρές νομικές δεσμεύσεις Πολιτικές δεσμεύσεις Ισχυρός δικαστικός έλεγχος Πολιτικός έλεγχος

ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Από τα χαρακτηριστικά της υπερεθνικότητας συνάγονται τα εξής συμπεράσματα: Η συμμετοχή σε ένα οργανισμό υπερεθνικού χαρακτήρα επιφέρει σοβαρό ρήγμα στην κρατική κυριαρχία. Άλλωστε, το ένα νομικό φαινόμενο (Κοινότητα) τείνει να αναιρέσει το άλλο (Κράτος-μέλος), αφού η αύξηση των αρμοδιοτήτων του ενός (Κοινότητα) οδηγεί στη συρρίκνωση των αρμοδιοτήτων του άλλου (Κράτος-μέλος). Η υπερεθνικότητα χαρακτηρίζεται για την αποτελεσματικότητα στην επιδίωξη των κοινών στοχεύσεων και δημοκρατικές δομές που δύσκολα συναντά κανείς σε άλλο ΔΟ Η ιστορική εξέλιξη των Κοινοτήτων έδειξε ότι η κίνηση προς την υπερεθνικότητα λειτουργεί ως μονόδρομος, αφού δεν έχει παρατηρηθεί παλινδρόμηση προς την διακυβερνητικότητα ή προς την αναβίωση της κρατικής αρμοδιότητας.

Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση - Παραδοχές Η ίδρυση των Κοινοτήτων, τοποθετούμενη στο πλαίσιο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης, βασίσθηκε στις εξής παραδοχές: 1η Παραδοχή: Απώτερος στόχος της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι η πολιτική ενοποίηση. Ωστόσο, άμεσος στόχος, που ανέλαβαν να υλοποιήσουν οι Κοινότητες, είναι η οικονομική ενοποίηση, μέσω της δημιουργίας μιας Κοινής Αγοράς. 2η Παραδοχή: Ο στόχος της οικονομικής ολοκλήρωσης θα επιδιωχθεί με υπερεθνικούς οργανισμούς και όχι με διακυβερνητικά σχήματα, που αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά. 3η Παραδοχή: Η μετάβαση από την οικονομική στην πολιτική ενοποίηση θα επέλθει μέσω της διαρκούς υπερχείλισης (spill over) της ενοποίησης, δηλαδή, σχεδόν αυτόματα γι’ αυτό και δεν ρυθμίζεται από τις Συνθήκες. Μετά την ίδρυση των Κοινοτήτων τα Κράτη-μέλη αμφισβήτησαν το σύνολο των παραπάνω παραδοχών και ιδιαίτερα τη δεύτερη

Ιστορική εξέλιξη Η ιστορική εξέλιξη των Κοινοτήτων και η μετεξέλιξη τους σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν είναι παρά μια καθημερινή διαπάλη μεταξύ αντίρροπων δυνάμεων: Κοινότητα – Κράτος, Υπερεθνικότητα – Διακυβερνητικότητα, Ενσωμάτωση – Συνεργασία, Στη διαπάλη αυτή καταγράφονται νίκες και ήττες της μιας ή της άλλης πλευράς, βήματα μπρος και βήματα πίσω, μα και σταθερή κίνηση, άλλοτε αργά και άλλοτε γρηγορότερα, προς μια «διαρκώς στενότερη ένωση των ευρωπαϊκών λαών» Η προώθηση της ενοποιητικής διαδικασίας βασίζεται ιστορικά στην «τακτική των μικρών βημάτων» και ακολουθεί την ταχύτητα των πιο αργών μελών, λόγω της «αρχής της συναινετικής τροποποίησης των Συνθηκών»

Ιστορική εξέλιξη 1965, Συνθήκη Συγχωνεύσεως ορισμένων οργάνων των 3 Κοινοτήτων: Κοινό Συμβούλιο και Κοινή Επιτροπή 1966, Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου. Σε καθεστώς εκβιασμού από τη Γαλλία, που απείχε από τις εργασίες του Συμβουλίου (πολιτική της κενής καρέκλας), τα υπόλοιπα Κ-μ αποδέχτηκαν «συμφωνία κυρίων» κατά την οποία «σε περίπτωση που πρόκειται να ληφθεί κατά τη Συνθήκη απόφαση με πλειοψηφία και ένα Κ-μ, που διαφωνεί προβάλλει σπουδαίο εθνικό συμφέρον που θίγεται, τότε αναβάλλεται η λήψη της απόφασης μέχρι να επέλθει συμφωνία (consensus)». Ο Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου, που αμφισβήτησε ένα βασικό υπερεθνικό χαρακτηριστικό (πλειοψηφία), είχε ολέθρια αποτελέσματα για μια εικοσαετία (1966 – 1987), αφού στέρησε την Κοινότητα από την αναγκαία αποτελεσματικότητα (κοινοτικό τέλμα) και καθυστέρησε πολύ την επίτευξη των στόχων των Κοινοτήτων.

Ιστορική εξέλιξη 1971, Μετάβαση από το σύστημα των κρατικών συνεισφορών στο σύστημα των «ιδίων πόρων» για τη χρηματοδότηση του κοινοτικού Προϋπολογισμού, που διεύρυνε την αυτονομία των Κοινοτήτων έναντι των Κ-μ 1975, Συνθήκη για τον Προϋπολογισμό, με την οποία αναγνωρίσθηκε η πρώτη αποφασιστική εξουσία υπέρ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Ευρ.Κοινβ), που στο εξής με το Συμβούλιο συγκροτούν την Αρχή επί του Προϋπολογισμού, ίδρυση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, που ανέλαβε τον έλεγχο της κοινοτικής δημοσιονομικής διαχείρισης. 1976, αποφασίζεται η μετάβαση στο σύστημα ανάδειξης των μελών του Ευρ.Κοινβ με άμεση και καθολική ψηφοφορία από τους ευρωπαϊκούς λαούς, που γίνονται για πρώτη φορά το 1979. Με την εξέλιξη αυτή το Κοινοβούλιο αποκτά άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση και ενισχύεται η εκ μέρους του διεκδίκηση της αύξησης των εξουσιών του

Ιστορική εξέλιξη Στη δεκαετία του ’70 τα Κ-μ ολοένα και περισσότερο απομακρύνονται από το υπερεθνικό πρότυπο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Έτσι κάθε φορά που αποφασίζουν να διευρύνουν τη συνεργασία τους επιλέγουν διακυβερνητικά σχήματα. Στο πλαίσιο αυτό: 1974, εμφάνιση στο θεσμικό προσκήνιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Διάσκεψη Κορυφής) που λειτουργεί διακυβερνητικά και αναλαμβάνει την πολιτική καθοδήγηση των Κοινοτήτων, 1974, ιδρύεται ο μηχανισμός της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας (ΕΠΣ), που έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα κινείται εκτός του νομικού και θεσμικού πλαισίου των Κοινοτήτων με σκοπό την εξεύρεση κοινών θέσεων στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής 1976, ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ), επίσης διακυβερνητικού χαρακτήρα με σκοπό τη διασφάλιση νομισματικής σταθερότητας στο χώρο της Κοινής Αγοράς. Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν: τη νόθευση του υπερεθνικού χαρακτήρα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τη διολίσθηση προς τη διακυβερνητικότητα

Οι διευρύνσεις: από το 6 στα 28 Κ-μ 1973, μέλη των Κοινοτήτων γίνονται το ΗΒ, η Δανία και η Ιρλανδία, ενώ χάνεται για πρώτη φορά η Νορβηγία, 1981, μετά τη πτώση της χούντας η Ελλάδα γίνεται το 10ο μέλος των Κοινοτήτων, 1986, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας μέλη των Κοινοτήτων γίνονται η Ισπανία και η Πορτογαλία (Ιβηρική διεύρυνση) 1995, με τη Συνθήκη της Κέρκυρας (1994) προσχωρούν η Αυστρία, η Σουηδία και η Φινλανδία, ενώ για δεύτερη φορά χάνεται η Νορβηγία.

Οι διευρύνσεις: από το 6 στα 28 Κ-μ 2005, μετά την κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων η Ένωση πλέον διευρύνεται (Συνθήκη Διεύρυνσης Αθηνών, 2003) προς ανατολάς με την προσχώρηση 10 νέων Κ-μ: Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία καθώς και Μάλτα, Κύπρος, 2007, προσχωρούν η Βουλγαρία και η Ρουμανία 2013, η Κροατία γίνεται το 28ο Κ-μ της Ένωσης. (α) Οι διευρύνσεις θα πρέπει να κριθούν ως ενίσχυση της υπερεθνικότητας, αφού διευρύνεται το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής της μεθόδου (β) Η επανένωση της Γερμανίας (1990), δε συνιστά τυπική διεύρυνση (δεν αύξησε τον αριθμό των Κ-μ) αλλά ουσιαστική

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα, που συνθέτουν την υπερεθνική φύση των Κοινοτήτων; 2. Σας δίνονται τα εξής χαρακτηριστικά οργάνωσης της διεθνούς κοινωνίας: παραχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων, ομοφωνία στη λήψη των αποφάσεων, ισχυρές νομικές δεσμεύσεις, συντονισμός των εθνικών πολιτικών, πλειοψηφία στη λήψη των αποφάσεων, πολιτικός έλεγχος. Να εντοπίσετε ποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά συνθέτουν την έννοια της διακυβερνητικότητας. 3. Σε ποιες παραδοχές βασίστηκε η οικοδόμηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης; Μπορείτε να αναφέρεται παραδείγματα αμφισβήτησής τους; 4. Τι γνωρίζετε για το «Συμβιβασμό του Λουξεμβούργου» και τα αποτελέσματά του;