Psikologji e Përgjithshme Ndijimet Psikologji e Përgjithshme

Përkufizimi i ndijimeve “Pasqyrim direkt në vetëdijen tonë i cilësive të vecanta të sendeve dhe të objekteve që veprojnë në shqisat tona” (Juniku, 2005) Ndijimi paraqitet kur: - organi shqisor pranon energjinë nga një ngacmues i jashtëm - receptori e shëndron këtë energji në impuls nervor dhe e dërgon në qendrën përkatëse në tru

Përkufizimi i ndijimeve (cont.) Analizatori i ndijimeve:organi shqisor, nervi dhe qendra në tru Ndijimet kalsifikohen përmes receptorëve: - receptorë të jashtëm (ndijimet e lëkurës, shijes, erës, të parit, të dëgjuarit) - receptorë të brendshëm (ndijimet kinestetike, drejtpeshimit, dhe ato organike)

Vecoritë e ndijimeve Kualiteti që paraqet përmbajtjen apo brendinë e ndijimeve Fuqia me të cilin vepron ngacmuesi paraqet intensitetin e ndijimeve Lidhshmëri e ndijimeve për një organ shqisor paraqet modalitetin e ndijimeve Pragu absolut I ndijimeve paraqet intensitetin më të i ulët I ngacmuesit që shkakton ndijim Pragu diferencial i ndijimeve paraqet madhësinë më të vogël ndërmjet dy ngacmuesve e cila është në gjendje të shkaktojë ndryshim midis tyre Ndijimet ndahen: ndijimet e lëkurës, shijes, nuhaturit, auditive dhe të parit

Ligji Veber – Fechner Veber: Raporti midis intensitetit të ngacmuesit dhe shtimit të atij intensiteti për të dalluar ndryshimin e ndijimit është raport konstant δr/ I =K δr paraqet intensitetin e shtuar, I paraqet intensitetin kurse K – paraqet Konstaten e Veberit dhe ndyshon prej llojeve te ndijimeve

Ligji Veber – Fechner (cont.) Ndijimi rritet në bazë të rritjes më të madhe të intensitetit të një ngacmuesi. Madje, për derisa për ndryshim të rritjes së ndijimit përdoret progresion aritmetik, intensiteti i ndijimit rritet në progresion gjeometrik. In= k logNg In-intensitetin e ndijimit, k-konstatje Ng –intensiteti I ngacmuesit

Ndijimet e lëkurës Ekzistojën katër lloje ndijimesh të lëkurës: të prekurit, të ftoftit, të nxehtësisë dhe të dhembjes. Ngacmuesit mund të jenë në gjendje: të ngurtë, të lëngët dhe flurore. Receptorët e ndijimeve të prekurit janë të vendosura në: trupthat e Majsnerit, Krausit dhe Pacinit. Janë të vendosura në majat e gishtërinjëve, lëkurën e buzëve, në pjesën e poshtme të hundës. Kurse receptorët e ndijimeve të nxehtit janë trupthat e Rufinit dhe janë të vendosura në pjesën e përparme Receptoret e ndijimeve të ftohtit janë trupthat e Majsnerit janë të vendosura në pjesën e prapme .

Ndijimet e shijes dhe të nuhaturit Receptorë të shijuarit quhen “sumbulla” në të cilat janë të vendosura qelizat gustative.Janë të shpërndara në pjesë të ndryshme të gjuhës si: - pjesa e prapme – e hidhura - maja e gjuhës – e ëmbla - pjesët anësore – e tharta Ngacmues janë vetitë kimike të lëndëve që treten në ujë apo pështymë Receptorët e të nuhaturit paraqesin qelizat olfaktorike të vendosura në pjesën e përparme të qiellzës. Ngacmues janë materiet në gjendje të gaztë si: era e luleve, parfumet, era e fruteve.

Ndijimet auditive ose dëgjimore Kërmilli apo koklea dhe organi i Kortit i vendosur në të luajnë një rolë të rëndësishëm në këto ndijime. Ngacmues për ndijimet auditive janë: dridhjet e valëve të ajrit. Ndijimet auditive mund të jenë: - tingujt dhe - zhurmat.

Ndijimet auditive ose dëgjimore Tingujt paraqesin dridhje ritmike dhe të rregullta të ajrit që skaktohen nga lëkundjet e objekteve tingëlluese. Zhurmat janë lëvizje të parregullat të ajrit. Tingujt kanë këto karakteristika: lartësinë, fortësinë dhe timbrin apo ngjyrën.

Lartësia paraqet numrin e toneve në sekondë. Sa më i madh të jetë numri i dridhjeve aq më i lartë është tingulli. Veshi i njeriut dëgjon tingujt prej18-20 Mhz (20-22 mijë dridhje në sekondë) Fortësia varet nga amplituda e valëve kurse timbri varet nga forma e amplitudës. Veshi përbëhet prej tre pjesëve: - veshi i jashtëm –llapa e veshit dhe gypi I të dëgjuaritë - veshi i mesëm- timpani dhe kockat e veshit - veshi i brendëshëm- tri kanalë gjysëmrrethore dhe Organi i Kortit. Të tri këto pjesë e veshit të brendshem janë të mbuluar me endolimfë

Cfarë rruge ndjek tingulli nga veshi deri në tru? Valët e tingullit godasin mbi daullen e veshit duke e bërë atë të vibrojë Ky vibrim stimulon kockat e veshin që vibrojnë njëra pas tjetrës Ky vibracion zmadhohet kur arrinë në veshin e mesëm e më pas në veshin e brendshëm pas tij Në veshin e mbrendshëm lëviz membranën baziliare dhe stimulon receptorët e vendosur në organin e Kortit Stimulimi i qelizave në formë e fijes së flokut prodhon sinjale qe dergohen në tru përmes nervit dëgjimor

Ndijimet e të parit Ndijimet ndahen në: ndijime kromatike dhe akromatike. Ngjyrat kromatike jane: e kuqja, e verdha dhe e kaltra. Ngjyrat kromatike përfitohen nga thyerja e dritës së diellit nëpër prizëm. Tiparet kryesore të ngjyrave janë: -kualiteti ose toni i ngjyrës varet nga gjatësia e valëve elektromagnetike -ciltërsia apo ndritëshmëria është ngjajshmëria me ngjyrën e bardhë dhe varet nga intenisteti I valëve elekromagnetike . Ngjyra më e ndritshme është e verdha.

Ndritëshmëria dallon edhe për dallim prej kohes kur shikohet ngjyra Ndritëshmëria dallon edhe për dallim prej kohes kur shikohet ngjyra. Në dritë ngjyra më e ndritshme është e kuqja kurse në errësirë e kaltra Ngopëshmëria e ngjyrës kuptojmë pastërtinë e ngjyrës ose nivelin e përzirjes së një ngjyrë kromatike më një ngjyrë tjetër oe me ngjyrën e bardhë dhe të përhimtë Ngjyrat akromatike janë: e bardha, e zeza dhe nuancat e përhimtës . Karkteristikë kryesore është ndritshmëria. Organi shqisor është retina ku ndodhen dy lloje qelizash: - konuset- per dallimin e ngjyrave kromatike dhe janë të vendosura në njollën e verdhë - kleckat - janë të vendosura në periferinë e retinës.

Sensation & Perception 1/15/2019 Syri Korneo Mbron syrin dhe drejton dritën drejt lentës Lenta Fokusohet në objekt dhe ndryshon formën Irisi - kontrollon sasinë e dritës që hyn në sy Bebeza e syrit Zgjerohet apo ngushtohet per të hyrë drita ©1999 Prentice Hall

Si krijohet impusli nervor ? Drita futet në sy përmes kornesë dhe kalon nëpër mes së bebzës së hapur në iris Përmes lenteve kalon në retinë Impuslet nervore gjenerohen në retinë përmes qelizave receptore të quajtura shufra dhe kone Shufrat dhe konet lidhen me qelizat bipolare të cilët nga ana e tyre lidhen me qelizat ganglione. Aksonet e ganglioneve konvergjojnë duke krijuar nervin optik

Sensation & Perception 1/15/2019 Teoria trikomatike Young (1802) & von Helmholtz (1852) propozuan se syri mund të dallojë 3 ngjyrëra primare : Të kuqen, verdhe & të kaltërtën Të gjitha ngjyrnat tjera janë rezultat i kombinimit të këtyre të trejave Figure 3.9 from: Kassin, S. (2001). Psychology, third edition. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. ©1999 Prentice Hall

Teoria e proceseve oponente Receptorët e syrit janë të specializuar për të reguar ndaj njërit element të tre cifteve bazë të ngjyrës: - E kuqe – e gjelbërt - e verdhë – e kaltërët - e bardhë – e zezë