دانشگاه علوم پزشکی بوشهر دانشکده بهداشت بهداشت باروری

روشهای پیشگیری از بارداری

هدف کلی برنامه تنظیم خانواده تأمين سلامت مادران و كودكان ايجاد هماهنگي بين رشد جمعيت و ابزار و عوامل توسعه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي كشور برقراري عدالت اجتماعي

روشهای پیشگیری از بارداری انواع تقسيم‌بندي: هورموني - غير هورموني موقت – دائم سنتي - مدرن

هيچيك از روش هاي پيشگيري از بارداري موجود از كارائي و اثربخشي صد درصد برخوردار نیست روش ايده آلي براي توصيه به كليه زوجين و در همه شرايط وجود ندارد. لازم است متقاضيان استفاده از پيشگيري از بارداري در جريان فرايند مشاوره ضمن كسب اطلاعات لازم و آشنايي با روش هاي دردسترس، روش مناسب را انتخاب نمايند.

روش انتخابي و ايده آل براي هر زوج، روشي است كه متقاضي خود آن را انتخاب كرده باشد. قادر به استفاده صحيح از آن باشد. از نظر پزشكي نيز يك روش مناسب، موثر و مطمئن باشد.

روش های هورمونی قرصهای خوراکی (OCP=Oral Contraceptive Pill) قرصهای ترکیبی (COC=Combined Oral Contraceptive) قرصهای پروژسترونی (دوران شیردهی) (POP=Progesterone Only Pill ) آمپولهاي تزريقي آمپولهاي ترکیبی آمپولهاي پروژسترونی

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری یک مرحله ای LD سه مرحله ای تری فازیک مکانیزم عمل جلوگیری از تخمک گذاری تاثیر برآندومتر ایجاداشکال درورود اسپرم به رحم بدلیل افزایش ضخامت موکوس سرویکس جلوگیری از لقاح با تاثیر برحرکات لوله های رحم

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری اثربخشی: 98% مزیتها: اثربخشی بالا برگشت سریع باروری پس از قطع روش نداشتن محدودیت سنی در استفاده از روش منظم شدن،کاهش درد و خونریزی قاعدگی (کاهش سندرم پیش از قاعدگی یا PMS) و کم خونی به دنبال قاعدگی ها احتمال کاهش بروز کیست های تخمدانی احتمال کاستن از بروز بیماریهای خوش‌خیم پستان

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری مزیتها: کاهش بروز بیماریهای التهابی لگن (PID) کاهش بروز سرطانهای رحم وتخمدان احتمال کاهش بروز اندومتریوز احتمال کاهش آرتریت روماتویید افزایش تراکم استخوان ها کاهش بروز حاملگی خارج از رحم (EP)

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری معایب نامناسب بودن برای افراد فراموشکار نیاز به تهیه بسته جدید در هر دوره قاعدگی پیشگیری نکردن از بیماریهای منتقله از راه تماس جنسی (STI) مناسب نبودن برای مادران شیرده در6 ماه اول بعد از زایمان

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری عوارض لكه‌بيني و خونریزی بین قاعدگی ها افزایش وزن حساسیت پستانها سردرد خفیف تهوع

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری عوارض نادر: تغییرخلق وخو (افسردگي) لکه های رنگی درپوست صورت (كلوآسما) بروز سرطان پستان عوارض پیش سرطانی سرویکس بروز تومورهای خوش خیم و بدخیم کبدی( آدنوم و کارسینوم کبد) لخته شدن خون در وریدها( ترومبوز وریدی)، به‌ ویژه درافراد سیگاری ومبتلا به اختلالات انعقادی خون

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری عوارض نادر: سکته مغزی(به‌ ویژه درافراد سیگاری و دارای فشارخون بالا) افزايش فشارخون به بیش از /160/100 میلیمتر جیوه احتمال بروز خونریزیهای نامنظم رحمی آمنوره

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری مواردمنع مصرف مطلق قرصهاي ترکیبی شك يا اطمينان به وجود بارداري در فاصله زمانی کمتر از سه هفته پس از زایمان در زنان غیر شیرده شك به وجود سرطان سينه، ابتلا يا سابقه آن هربدخیمی مشکوک یا وابسته به استروژن کارسینوم آندومتر مصرف سیگار در افراد 35 ساله و بالاتر خونریزیهای رحمی بدون علت مشخص بيماري فعال يا مزمن كبد ابتلای فعلی یا سابقه ترومبوفلبیت وریدهای عمقی ، اختلالات ترومبوآمبولیک و یا شرایط مستعد کننده آنها بیماری عروق كرونر قلب -آنژین قلبی

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری مواردمنع مصرف مطلق قرصهاي ترکیبی بیماری دريچه‌اي قلب با عوارض بیماری سيانوتيك قلب فشارخون بالا(100/160 و بالاتر) سكته مغزي دیابت با بیماریهای عروقی یا ابتلای بیش از بیست سال به دیابت

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری مواردمنع مصرف مطلق قرصهاي ترکیبی سردرد راجعه شامل میگرن با علائم عصبی میگرن بدون علائم فوکال عصبی و سن بیشتر از 35 سال افزایش چربی های خون سابقه هر بیماری مرتبط با مصرف قرص مثل کره،فشارخون بالا، پانكراتيت حاد و .. . شرایط نیازمند به بی حرکتی کامل ابتلا به disease, (SLE) Vascular Serious trauma ,Cancer, Lukemia,

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری مواردمنع مصرف نسبي قرصهاي ترکیبی فشارخون کنترل شده بین140/90تا100/ 160 نئوپلازی داخل اپیتلیومی خفیف تا شدید سرویکس بیماری فعال کیسه صفرا سابقه یرقان انسدادی در حاملگی خانمهای سیگاری کمتراز 35 سال توده پستانی تشخیص داده نشده ترومبو فلبیت سطحی بیماریهای دریچه ای بدون عارضه قلبی

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری مواردمنع مصرف نسبي قرصهاي ترکیبی مادران شیردهی که از زایمان آنها کمتر از شش ماه می گذرد میگرن بدون علائم عصبی دیابت بدون درگیری عروقی افسردگی خیلی شدید مصرف دارو برای اپی لپسی (به‌جز والپروییک اسید ) مصرف ریفامپین یا گریزوفولوین ابتلای به بیماری های التهابی روده مانند کرون یا کولیت

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری زمان شروع: 5 روز اول قاعدگی هرزمان که از باردارنبودن اطمینان داشت 5 روز اول پس از سقط تغییراز یک روش دیگر. اگرقطع روش پیشگیری قبلی روز اول قاعدگي اتفاق بيافتد، فرد مي تواند مصرف اين قرص ها را بلافاصله شروع كند. درغير اينصورت، آغاز استفاده از قرص هاي تركيبي تا قاعدگي بعدي به تاخيرافتاده و تا آن زمان استفاده از كاندوم پيشنهاد مي شود .

شیوه استفاده از قرص های ترکیبی: قرص در ساعت خاصي از شبانه روز تا پایان بسته ٢١ عددي خورده مي شود. باید فرد استفاده كننده از قرص را به این امر تشویق كرد كه براي پرهيز از فراموشي مصرف قرص، آن را هر روزه در ساعت معيني ميل كند و یا آن را با یک كار مداوم هرروزه مانند مسواک كردن، نماز خواندن ... هماهنگ كند. مصرف بسته بعدي پس از يک فاصله هفت روزه آغاز خواهد شد.

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری آزمایشات و معاینات لازم اولین مراجعه: معاینه از نظر زردی اندازه گیری فشارخون اندازه گیری قد و وزن(BMI) معاینه پستان آزمایش پاپ اسمیر(6-4 هفته پس از زایمان) بررسی مشکلات انعقادی و ليپيدهاي خون اندازه گیری تری گلیسرید

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری آزمایشات و معاینات لازم مراجعات پیگیری اولین بررسی درعرض سه ماه و سپس هر6 ماه یکبار تا دو سال، ازآن پس درصورت نبود مشکل هرسال بررسي از نظر: فشارخون وزن (BMI ) پیگیری بروز علائم هشدار و عارضه ها بررسی دقیق خانم های دارای بیماری مزمنی که اثرقرص روی آن بیماری مشخص نیست (مثل گواتر)

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری بررسی سالانه قند – چربی- لیپوپروتئین بطور روتین در: خانم های 35 ساله و بالاتر خانم های با سابقه بیماری قلبی یا فشارخون بالا دیابتی ها خانم های با سابقه دیابت حاملگی خانم های با نمایه توده بدنی بيشتر ار 30

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری تذکرات حین مصرف فراموشی قرص های LD و تری فازیک : يک قرص و به یاد آوردن تا زمان مصرف قرص بعدی :مصرف قرص فراموش شده به محض به یاد آوردن دو قرص :مصرف دو قرص فراموش شده در دو شب متوالي ادامه مصرف قرصها و استفاده از كاندوم تا يك هفته بیش از دو قرص:ادامه مصرف بقيه قرصها (روزي يك عدد) استفاده از روش كمكي ديگر تا يك هفته شروع بسته بعدي بلافاصله پس از اتمام بسته فعلي (بدون فاصله هفت روزه)

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری تذکرات حین مصرف لکه بینی بین قاعدگی ها لكه بيني بين قاعدگي ها در عرض ٢ الی 3ماه كاهش یافته و یا اینكه برطرف مي گردد . مصرف نامرتب قرص واستفاده از داروهاي ضدصرع و ریفامپين از دلایل بروز لكه بيني است.

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری تذکرات حین مصرف آمنوره : درصورت سابقه یک دوره آمنوره با مصرف صحيح قرص، و قاعده نشدن در فاصله هفت روزه بين مصرف دو بسته، مي توان بسته بعدي را پس از پایان فاصله هفت روزه آغاز نمود. ولي شروع بسته سوم مشروط به قاعده شدن پس از پایان بسته دوم است. درغير این صورت ) دردو دوره آمنوره متوالي(، باید وجود حاملگي با انجام β– hcG بررسي شود . اگر آمنوره با مصرف نادرست قرص هم زمان گردد، آزمایش بارداري β– hcG انجام مي شود كه درصورت منفي بودن مصرف بسته بعدي شروع شده و اگر آمنوره ادامه یابد، فرد به مراكز تخصصي ارجاع خواهد شد.

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری تذکرات حین مصرف استفراغ به فاصله 2-1 ساعت بعد از خوردن قرص : یک قرص از یک بسته دیگر خورده شده و مصرف مرتب بقيه قرص هاي بسته اصلي در زمان مقرر ادامه مي یابد. درصورت تداوم استفراغ و یا اسهال شدید، ضمن مصرف قرص درزمان مقرر، روش كمكي آغاز شده و استفاده از آن تا یک هفته پس از اتمام بيماري ادامه خواهد یافت.

قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری ارجاع فوری به محض بروز علایم ذیل در حین مصرف قرصهاي ترکیبی درد شدید بالای شکم درد قفسه سینه یا تنگی نفس یا سرفه با خلط خونی تورم یا درد شدید در یک پا مشکلات چشمی (از دست دادن یک طرفه قدرت بینایی یا کم شدن میدان دید) سردرد غیر معمول (شدید، ضربانی، یک طرفه)وسردرد با علائم اولیه (تاری دید ،از دست دادن قدرت بینایی دوره ای ،احساس سنگینی و پارستزی ، سختی در صحبت کردن و ضعف یک طرفه)

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی لاینسترنول: فقط در مادران شیرده در6 ماه پس از زایمان مکانیزم عمل: افزایش غلظت ترشحات سرویکس جلوگیری از تخمک گذاری تاثیربر مخاط آندومتر اثربخشی همزمان باشیردهی:99%

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی مزایا نداشتن اثر منفی بر کمیت و کیفیت شیر مادر افزایش مدت زمان شیردهی قابل استفاده در مادران شیرده با فرزند کوچکتر از 6 ماه عدم نیاز به قطع روش قبل از عمل جراحی نداشتن فاصله 7 روزه بین بسته ها و کاهش احتمال مصرف نادرست بازگشت باروری بلافاصله پس از قطع قرص معایب نياز به مصرف روزانه، راس ساعت معین نامنظم شدن قاعدگی ها تاثیر کمتر در پیشگیری از بارداری خارج رحمی نسبت به داخل رحمی

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی عوارض شایع : خونریزی نا مرتب رحمی ناشایع: كيست های تخمدانی حاملگی خارج از رحم (EP) خونريزی شديد سردرد حساس شدن پستان

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی موارد منع مصرف مطلق : سابقه و ابتلا به سرطان پستان خونریزی غیر طبیعی رحم اختلالات مزمن يا حاد كبدی ابتلای فعلی به ترومبوز وریدهای عمقی - آمبولی نسبی: وزن بیش از 70 کیلوگرم سابقه كلستاز بارداری فشار خون بالا ( 160/100 ميلي متر جيوه و بالاتر) مصرف هم زمان داروهای ضد صرع و ريفامپين واحتمالا گریزوفولوین سابقه EP

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی زمان شروع 1-شروع نشدن قاعدگي ها : در صورت قاعده نشدن مادر شيرده و تغذیه انحصاري شيرخوار با شيرمادر، مصرف قرص ۶ هفته پس از زایمان آغاز خواهد شد . ٢-شروع شدن قاعدگي ها : در صورت بازگشت قاعدگي و یا تغذیه انحصاري با شيرمادر، مصرف قرص باید در ۵ روز اول قاعدگي و ترجيحا" روز اول شروع شود

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی چگونگی استفاده هر بليستر لاینسترنول، داراي ٢8 قرص بوده كه باید هر شب یک عدد از آن راس ساعت معيني خورده شود. باید فرد استفاده كننده از لاینسترنول را تشویق كرد كه خوردن قرص را با یک كار مداوم هرروزه مانند مسواک كردن، نماز خواندن ... هماهنگ نماید . شروع مصرف بسته بعدي قرص ، بلافاصله بعد از پایان بسته قبلي است.

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی فراموشی مصرف قرص ١-فراموشي مصرف یک قرص تا ٣ ساعت مشکلی نبوده و ضمن خوردن قرص فراموش شده ،آموزش و تاكيد براي خوردن قرص بعدي در ساعت مقرر لازم است ٢-در صورتي كه مصرف یک قرص بيش از ٣ ساعت به تاخير افتد و یا خوردن یک قرص تا نوبت بعدي فراموش شود ، هر زمان كه به یاد آید، قرص فراموش شده خورده شد ه و قرص نوبت بعد ي نيز در زمان تعيين شده خورد ه خواهد شد . ضمنا" تا ٢ روز هم از یک روش دیگر مانند كاندوم استفاده شود .

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی فراموشی مصرف قرص 3-در صورتي كه مصرف 2 قرص ( 2 روز متوالي ) فراموش شود بايد به محض به ياد آوردن، قرص هاي فراموش شده يكجا خورده شده و بقيه قرص ها ادامه يافته و تا 2 روز از روش كاندوم هم استفاده شود. 4. درصورت فراموشي سه قرص متوالي و بيشتر و داشتن نزدیكي محافظت نشده و مشاوره براي انتخاب روش مناسب دیگر صورت گيرد. درصورت نزدیكي محافظت نشده در زمان عدم مصرف قرص، بيش از ١٢0 ساعت مي گذرد، آزمایش بارداري β-hcG ضروري است. شایان ذكر است كه تا مشخص شدن جواب آزمایش β-hcG فرد باید از كاندوم استفاده نماید.

قرص های پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی آرمایشات و معاینات لازم اندازه گیری وزن اندازه گیری و ثبت فشار خون پاپ اسمير معاینه لازم در صورت وجود هرگونه نکته خاص در شرح حال هشدارها: سردرد شدید،درد شدید قفسه سینه،خونریزی نامرتب رحمی،زردی پوست و چشم،درد شدید شکمی

آمپولهای ترکیبی پیشگیری از بارداری تركيبي از استروژن و پروژسترون : 5 ميليگرم استراديول سيپيونات و 25 ميليگرم دپومدروكسي پروژسترون استات فواصل تزریق :یک ماهه مکانیزم عمل:جلوگیری از تخمک گذاری،تاثیر برمخاط رحم ،افزایش ضخامت ترشحات سرویکس اثربخشی:99/8%

آمپولهای ترکیبی پیشگیری از بارداری مزایا: اثربخشی بالا، استفاده آسان و آسانی قطع استفاده، برگشت نسبتاً سریع باروری پس از قطع ، کاهش خونریزی قاعدگی- بهبود دیسمنوره، مناسب براي افراد با سابقه حاملگي خارج رحمي (EP)، بی تاثیر بودن روی میل جنسی، مناسب براي افرادي كه با استفاده هر روزه يك روش مشكل دارند ، كم بودن عوارض ناشي از استروژن، كم بودن عوارض افزايش وزن و خونريزي نامنظم، كم نشدن اثربخشي در موارد اسهال و استفراغ، تأثير كم بر سيستم انعقادي، قابل استفاده همزمان با آنتی بیوتیک ها(بجز ریفامپین و گریزوفولوین) معایب: عدم پيشگيري از STI، عدم امكان قطع روش يا تغيير آن پس از تزريق آمپول تا از بين رفتن اثر آن (اتمام دوره)، مناسب نبودن براي دوران شيردهي تا شش ماهگی

زمان شروع استفاده از آمپول ترکیبی پیشگیری از بارداری: ١- در دوران قاعدگي: اولين تزریق در یكي از ۵ روز اول دوره قاعدگي انجام مي شود. ٢- غير از دوران قاعدگي: استفاده از آمپول هاي تركيبي پيشگيري از بارداري را در هر زمان كه اطمينان از باردار نبودن وجود داشته باشد مي توان آغاز كرد. باید توجه داشت تا ایجاد تاثير پيشگيري از بارداري اولين آمپول، باید هفت روز از كاندوم استفاده شود. ٣- پس از زایمان: اگر مادر پس از زایمان به فرزند خود شير ندهد، مي تواند مصرف این روش را در فاصله روزهاي ٢١ الی 28 پس از زایمان آغاز كند. اگر مادر پس از زایمان به فرزند خود شير دهد و در استفاده از آمپول اصرار داشته باشد، ضمن تاكيد بر منع مصرف نسبي تا شش ماهگي ،اگر هنوز خونریزي قاعدگي رخ نداده باشد،ميتواند تزریق آمپول را پس از β– hcG آغاز نماید.

. زمان شروع استفاده از آمپول ترکیبی پیشگیری از بارداری: 4- پس از سقط: مصرف اين آمپول را مي توان در . روز اول بلافاصله پس از سقط سه ماهه اول يا دوم شروع كرد ۵- تغيير روش: در صورت تغيير روش از قرص به آمپول سيكلوفم، فاصله هفت روزه بين دو بسته قرص، بهترین زمان براي تزریق است. در صورت تغيير روش از آمپولهاي سه ماهه به آمپول تركيبي یک ماهه ، باید آمپول تركيبي در زمان تزریق بعدي آمپول سه ماهه تزریق شود. در صورت تمایل به تغيير روش از IUD به آمپول تركيبي در ۵ روز اول قاعدگي ، باید آمپول را تزریق نموده و داوطلب را بلافاصله براي خارج نمودن IUD ارجاع داد.

موارد منع مصرف مطلق و نسبی :شبيه قرصهای ترکیبی عوارض شایع آمپولهای تزریقی ترکیبی: عوارض شایع معمولا در ماههاي اول مصرف بروز نموده ودر عرض 2 الی 3 ماه کاهش می یابد. ١- سردرد و سرگيجه ٢- حساسيت پستانها ٣- افزایش وزن خفيف ۴- آكنه ۵- افزایش بروز افسردگي و اضطراب ۶- كاهش HDL و كم شدن نسبت HDL به LDL 7- كم شدن مقدار و تعداد روزهاي خونریزي قاعدگي

هشدارها درصورت بروز هركدام از علامت هاي زیر كه نشان دهنده یک مشكل جدي است، مصرف كننده فورا به بيمارستان ارجاع مي شود: ١. درد شدید در قسمت بالاي شكم، ٢. درد قفسه سينه و یا تنگي نفس یا سرفه با خلط خوني، ٣. تورم یا درد شدید در یک پا، ۴. مشكلات چشمي ، تاري دید، دوبيني و از دست دادن قدرت دید، ۵. سردرد غير معمول ، سردرد شدید و یا ضرباني و یا سردرد در یک طرف سر 6. زردي اسكلرا و پوست

تذکرات هنگام مصرف: ١-تزریق آمپول تركيبي باید هر ٣0 روز انجام شود. اگر متقاضي در فاصله زماني تا ٣ روز زودتر یا ٣ روز دیرتر از موعد مقرر مراجعه نماید، مي توان آمپولهاي تركيبي را تزریق كرد. فاصله بين تزریق ها نباید بيشتر از ٣٣ روز باشد. ٢- پيش از كشيدن آمپول به داخل سرنگ، باید آمپول یا ویال را به آرامي تكان داد. درصورت سرد بودن آمپول یا ویال، باید پيش از تزریق آن را با دماي بدن هماهنگ نمود. مالش آمپول یا ویال بين دست ها به این كار كمک مي كند.

تذکرات هنگام مصرف: 3- تزریق آمپولهاي تركيبي عضلاني ، بالاي بازو یا قسمت فوقاني خارجي باسن( و عميق )با استفاده از سرسوزن بلند است. محل تزریق نباید ماساژ داده شود. ۴. درصورت تاخير براي تزریق بعدي (بيش از ٣٣ روز)، انجام تزریق با اطمينان پيداكردن از نداشتن تماس جنسي )پس از فاصله 33 روز تا زمان مراجعه( و یا اطمينان از باردار نبودن فرد مقدور خواهد بود. در غيراینصورت باید فرد از نظر حاملگي بررسي و تا تزریق بعدي از یک روش كمكي دیگر استفاده كند. برگشت باروری پس از قطع روش : در اغلب موارد بازگشت تخمک گذاري ٢الی 3 ماه پس از آخرین تزریق رخ ميدهد .