Εισαγωγή στη Συγκριτική Πολιτική Εισαγωγή στη Συγκριτική Πολιτική Ο «αμιγής» κοινοβουλευτισμός της Μεγάλης Βρετανίας Διδάσκων: Μάνος Τσατσάνης

Τα χαρακτηριστικά του βρετανικού πολιτικού συστήματος Συνταγματική μοναρχία Η πατρίδα του κοινοβουλευτισμού (κοινοβουλευτισμός=σύστημα του Westminster) “Evolution rather than revolution” Αργή και εξελικτική διαδικασία του εκδημοκρατισμού Έμφαση στην παράδοση και την εθιμική τήρηση άγραφων κανόνων Χαρακτηριστική περίπτωση «πλειοψηφικής δημοκρατίας»

Οι «πλειοψηφικές δημοκρατίες» (majoritarian democracies) Υπάρχουν 2 μεγάλα κόμματα: Μετά από κάθε εκλογές, το ένα κόμμα καταλήγει να είναι το κυβερνών κόμμα, το άλλο η αξιωματική αντιπολίτευση Δεν υπάρχει δυνατότητα αλλά ούτε και ανάγκη σχηματισμού «μεγάλων συνασπισμών» Όταν ένα κόμμα αναλάβει την εξουσία, υπάρχουν λίγα θεσμικά εμπόδια και περιορισμοί στην υλοποίηση του προγράμματός του Υπάρχουν πολλές ομάδες συμφερόντων που ανταγωνίζονται για να επηρεάσουν την κυβερνητική πολιτική, αλλά η επιρροή τους είναι σχετικά μικρή Η Μ. Βρετανία αποτελεί το παραδειγματικό μοντέλο πλειοψηφικής δημοκρατίας (για αυτό και το μοντέλο του Westminster αποτελεί συνώνυμο της πλειοψηφικής δημοκρατίας) Άλλες περιπτώσεις πλειοψηφικών δημοκρατιών στην Ευρώπη: Ελλάδα, Μάλτα (Γαλλία και Ισπανία αποτελούν πιο μικτές περιπτώσεις)

Η ιστορική εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού Σταδιακός περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά Magna Carta (1215): Ο βασιλιάς πρέπει να συμβουλεύεται τους ευγενείς (Great Council) Ερρίκος 3ος (1236): Χρησιμοποίηση του όρου κοινοβούλιο για πρώτη φορά-έγκριση φορολόγησης από το κοινοβούλιο για χρηματοδότηση πολέμων 14ος αιώνας: Η άνοδος των commons 1332: Ευγενείς αντιπρόσωποι των κομητειών (knights of the shire) και των πόλεων (αστοί: έμποροι, δικηγόροι, κλπ.) διαμόρφωσαν για πρώτη φορά τη βουλή των κοινοτήτων (house of commons) 1341: H άνω βουλή των λόρδων (ανώτεροι κληρικοί και ευγενείς) συνεδριάζει για πρώτη φορά χωριστά

Η μακρά εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού ΙΙ Ερρίκος 5ος (1414): Επικύρωση νόμων και από τις 2 βουλές Ερρίκος 8ος (1530s): Μεταρρύθμιση και η υποταγή της Εκκλησίας στις εξουσίες του βασιλιά και του κοινοβουλίου Petition of Right (1628), Habeas Corpus (1679): δικαιώματα των υπηκόων-αρχές κράτους δικαίου Bill of Rights (1689): το κοινοβούλιο υπέρτερο του μονάρχη Parliamentary Reform Acts (1832, 1867, 1918, 1928): επέκταση του δικαιώματος του εκλέγειν

Το Ηνωμένο Βασίλειο

Ένα βασίλειο, τέσσερα έθνη Αγγλία (ανεξάρτητο κράτος από την Νορμανδική εισβολή-11ος αιώνας) Σκωτία (ανεξάρτητο βασίλειο μέχρι το 1612, πολιτική ένωση το 1707) Ουαλλία (υποτελής στην Αγγλία από το 13ο αιώνα, τμήμα της από τον 16ο) Βόρειος Ιρλανδία (οι έξι κομητείες του Ώλστερ με πλειοψηφία Διαμαρτυρόμενων, τελευταίο τμήμα από την βρετανική κατάκτηση της Ιρλανδίας)

Union Jack

Το βρετανικό συνταγματικό σύστημα Δεν είναι απολύτως ορθό ότι δεν υπάρχει γραπτό Σύνταγμα Το συνταγματικό σύστημα περιέχεται σε διάφορα νομοθετήματα (π.χ. Magna Carta, Petition of Right, Habeas Corpus, Bill of Rights, Parliamentary Reform Acts) και δικαστικές αποφάσεις (Κοινό Δίκαιο), όχι σε ένα ενιαίο κωδικοποιημένο κείμενο Δεν υπερέχει των άλλων νόμων (ήπιο Σύνταγμα), λόγω της παντοδυναμίας του Κοινοβουλίου Σε σημαντικό βαθμό οι σχέσεις μεταξύ των θεσμών (π.χ. Μοναρχίας και κυβέρνησης) καθορίζονται από την εθιμική τήρηση κανόνων (‘conventions’), όχι από γραπτούς «συνταγματικούς» νόμους (σύνδεση με πολιτική κουλτούρα)

Ο βρετανικός «αμιγής» κοινοβουλευτισμός Διασταύρωση των εξουσιών χωρίς θεσμικούς περιορισμούς στην κυριαρχία του Κοινοβουλίου: Εξάρτηση της εκτελεστικής εξουσίας (του πρωθυπουργού και των υπουργών) από την νομοθετική (το Κοινοβούλιο) Περιορισμός της δικαστικής εξουσίας (το δικαστήριο δεν μπορεί να κρίνει την συνταγματικότητα ενός νόμου που ψηφίζει το Κοινοβούλιο – μόνο να τον ερμηνεύσει)

Η νομοθετική εξουσία Το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ο ανώτατος πολιτικός θεσμός του κράτους Χωρίζεται σε 2 βουλές – πλέον αδύναμος δικαμεραλισμός Η κάτω βουλή (Βουλή των Κοινοτήτων) σταδιακά έγινε πιο ισχυρή από την άνω βουλή (Βουλή των Λόρδων) Τα 2 σώματα συνεδριάζουν στα ανάκτορα του Westminster Θεωρητικά τρίτο μέρος του κοινοβουλίου και ανώτατη νομοθετική εξουσία αποτελεί ο/η μονάρχης (Crown-in-Parliament), ωστόσο σταδιακά ο νομοθετικός ρόλος του μονάρχη έχει γίνει συμβολικός

Η Βουλή των Λόρδων Υπόλειμμα του φεουδαρχικού συστήματος Η Βουλή των Λόρδων είναι το μόνο μη εκλεγμένο νομοθετικό σώμα σε σύγχρονη δημοκρατία 783 έδρες το 2018 (μη προκαθορισμένος αριθμός) Μετά το 1999, μόνο 92 κληρονομικές έδρες (hereditary peers) παραμένουν Oι υπόλοιπες είναι ισόβιες διορισμένες θέσεις (life peers) (επίσκοποι της Αγγλικανικής Εκκλησίας-Lords Spiritual / προτάσεις του πρωθυπουργού, επιλογές από ειδική επιτροπή της Βουλής) Η Βουλή των Λόρδων σταδιακά έχει μετατραπεί σε ένα αδύναμο συμβουλευτικό σώμα (Parliamentary Acts, 1911-48) Μπορεί απλά να προτείνει τροποποιήσεις και να καθυστερήσει νομοθεσία της Βουλής των Αντιπροσώπων

Η Βουλή των Κοινοτήτων Ο πρωθυπουργός δεν εκλέγεται επίσημα από τη Βουλή των Κοινοτήτων αλλά χρειάζεται την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας 650 μέλη που εκλέγονται σε μονοεδρικές περιφέρειες με σύστημα σχετικής πλειοψηφίας (first-past-the-post) Θητεία της Βουλής έως 5 χρόνια Αν και θεωρητικά η νομοθετική πρωτοβουλία ανήκει και στα 2 νομοθετικά σώματα, όλα τα σημαντικά νομοσχέδια υποβάλλονται στη κάτω βουλή (αποκλειστικότητα σε νομοσχέδια που σχετίζονται με φορολογία και δαπάνες)

Το Βρετανικό Κοινοβούλιο: Παντοδύναμο και ανίκανο Όλα τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου (και ο πρωθυπουργός) αποτελούν μέλη της κάτω βουλής Θεωρητικά ο ρόλος της κάτω βουλής στον έλεγχο του κυβερνητικού έργου είναι σημαντικός (question time, προτάσεις δυσπιστίας) Λόγω ισχυρής κομματικής πειθαρχίας περισσότερο τελετουργικός ο ρόλος Η σχετικά περιορισμένη επιρροή στη διαμόρφωση κυβερνητικής πολιτικής έχουν επιτρέψει χαρακτηρισμούς όπως “elaborate rubber stamp” ή “legislature on its knees”

Η Βουλή των Κοινοτήτων: Πλειοψηφιοκρατικό κοινοβούλιο Όλα τα σημαντικά ζητήματα και νομοσχέδια σε ένα πλειοψηφιοκρατικό κοινοβούλιο (debating legislature) φτάνουν στην ολομέλεια για να ακολουθήσει παθιασμένος διάλογος Στη Βουλή των Κοινοτήτων ο διάλογος είναι συνήθως παιχνίδι εντυπώσεων (αντιπαράθεση κυβέρνησης-αντιπολίτευσης) όπου τα κόμματα κερδίζουν ή χάνουν έδαφος Αντιθέτως στα διαβουλευτικά κοινοβούλια (committee-based legislatures) η περισσότερη δουλειά γίνεται στις επιτροπές (παραδείγματα: αμερικάνικο Κογκρέσο, σκανδιναβικές χώρες)

Η εκτελεστική εξουσία Το υπουργικό συμβούλιο (cabinet) αποτελεί το κυρίαρχο σώμα της εκτελεστικής εξουσίας Αποτελείται από τον πρωθυπουργό και 21 υπουργούς, συνήθως μέλη της κάτω βουλής αλλά και ταυτόχρονα υψηλά κομματικά στελέχη του κόμματος που έχει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο Πρωθυπουργικοκεντρική κυβέρνηση: Ενίσχυση του ρόλου του πρωθυπουργού τις τελευταίες δεκαετίες Αρχή της συλλογικής ευθύνης (cabinet collective responsibility) Οι μόνιμοι υφυπουργοί (permanent secretaries) εξασφαλίζουν συνέχεια, εξειδίκευση (και πολιτική ουδετερότητα) στη δημόσια διοίκηση

Το βρετανικό κομματικό σύστημα Ο δικομματισμός του 19ου αιώνα: Whigs and Tories Φιλελεύθεροι (Liberal Party) και Συντηρητικοί (Conservative Party) Ο δικομματισμός του 20ου αιώνα: Σταδιακή επέκταση του δικαιώματος του εκλέγειν και εμφάνιση του Εργατικού Κόμματος (Labour Party) Υποκατάσταση των Φιλελεύθερων από τους Εργατικούς μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η σταδιακή αποδυνάμωση του δικομματισμού τον 21ο αιώνα Επανεμφάνιση του Φιλελεύθερου κόμματος (Διάσπαση του Εργατικού κόμματος Social Democrat Party  the Liberal Democrats μετά από ένωση με τους Φιλελεύθερους) Ενδυνάμωση των περιφερειακών κομμάτων (Scottish Nationalist Party, Plaid Kymru) ειδικά μετά την δημιουργία περιφερειακών κοινοβουλίων (και την εκχώρηση εξουσιών) στη Σκωτία, στην Ουαλία και (σταδιακά) στη Βόρειο Ιρλανδία Εμφάνιση και άνοδος του United Kingdom Independence Party (UKIP) και των Πρασίνων (Green Party)

Εκλογές 1832-2015 Μπλε: Tories/Conservatives, Κίτρινο: Whigs/Liberals/Liberal-Democrats, Κόκκινο: Labour, Γκρι: Άλλοι

Εκλογές 2017 (Βουλή Κοινοτήτων): αποτελέσματα

Εκλογές 2017 (Βουλή Κοινοτήτων): αποτελέσματα ανά περιφέρεια

Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή και αναδημοσίευση Το παρόν υλικό διατίθεται προς αποκλειστική χρήση ως συμπληρωματικό υλικό στους φοιτητές του μαθήματος της Εισαγωγής στη Συγκριτική Πολιτική του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών Διευκρινίζεται ότι οι επιλεγμένες διαφάνειες είναι ενδεικτικές και δεν καλύπτουν σε καμία περίπτωση το σύνολο της ύλης αυτής της ενότητας που πρόκειται να εξεταστεί