ΜΕΤΑ-ΚΕΫΝΣΙΑΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η ΜΕΤΑ-ΚΕΫΝΣΙΑΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ. ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Τα πρώτα Μ-Κ υποδείγματα μεγέθυνσης προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη σχέση διανομής του εισοδήματος (ειδικότερα ποσοστού κέρδους) και μακροχρόνιου ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας. Βασικά αναλυτικά τους εργαλεία ήταν μια συνάρτηση αποταμίευσης και μια συνάρτηση επενδύσεων. Συνάρτηση αποταμίευσης: Στηρίζεται σε μια δυναμική εκδοχή της εξίσωσης κέρδους του Kalecki, στην οποία τα κέρδη είναι ανάλογα της επένδυσης Ι και αντιστρόφως ανάλογα της ροπής προς αποταμίευση των καπιταλιστών sc: P = I/sc

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Αν διαιρέσουμε κάθε μέρος της εξίσωσης με το απόθεμα κεφαλαίου Κ προκύπτει η εξίσωση του Cambridge, σύμφωνα με την οποία το ποσοστό κέρδους της οικονομίας είναι ανάλογο του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης g και αντιστρόφως ανάλογο της ροπής προς αποταμίευση των καπιταλιστών sc (επειδή υποθέτουμε ότι οι εργάτες δεν απαταμιεύουν, το sc αντιστοιχεί στη ροπή προς αποταμίευση της οικονομίας). Δηλαδή: r = g/sc H εξίσωση του Cambridge μπορεί να εκληφθεί ως μια συνάρτηση αποταμίευσης της μορφής: gs = rsc

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Συνάρτηση επενδύσεων: Ο ρυθμός συσσώρευσης της οικονομίας gi (δηλαδή οι επενδυτικές αποφάσεις των επιχειρήσεων) εξαρτάται από το προσδοκώμενο ποσοστό κέρδους ra: gi = ΔK/K = I/K = α+ βra Η J. Robinson υποθέτει ότι μια δεδομένη αύξηση του ρυθμού συσσώρευσης gi της οικονομίας προϋποθέτει ένα ολοένα και υψηλότερο προσδοκώμενο ποσοστό κέρδους ra. Επομένως, η σχέση μεταξύ ρυθμού συσσώρευσης και προσδοκώμενου ποσοστού κέρδους δεν είναι γραμμική (η γραφική παράσταση της συνάρτησης επενδύσεων είναι κοίλη).

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Διάγραμμα 5.1: Το παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα συσσώρευσης Πηγή: Lavoie (2009), σελ. 110.

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Η μακροχρόνια θέση ισορροπίας της οικονομίας: Η μακροχρόνια θέση ισορροπίας προσδιορίζεται από το σημείο τομής της επένδυσης gi και της αποταμίευσης gs. Παρατηρούμε ότι υπάρχουν δύο σημεία μακροχρόνιας ισορροπίας: L: χαμηλή ισορροπία (χαμηλό ποσοστό κέρδους και χαμηλός ρυθμός συσσώρευσης). H: υψηλή ισορροπία (υψηλό ποσοστό κέρδους και υψηλός ρυθμός συσσώρευσης ). Ξεκινώντας από ένα σημείο δεξιά του L, οικονομία έχει την τάση να συγκλίνει προς το H, διότι: Αν οι επιχειρήσεις προσδοκούν ένα ποσοστό κέρδους ra θα αύξαναν, βάσει της συνάρτησης επενδύσεων, το απόθεμα κεφαλαίου κατά g0 (βλ. Διάγραμμα 5.1). Από την εξίσωση του Cambridge βλέπουμε ότι από αυτόν τον ρυθμό αύξησης του αποθέματος κεφαλαίου (g0) προκύπτει ένα υψηλότερο πραγματοποιούμενο ποσοστό κέρδους r0. Επομένως, οι προσδοκίες κερδοφορίας των επιχειρήσεων για την επόμενη περίοδο θα αυξηθούν με αποτέλεσμα να αυξηθεί το προσδοκώμενο ποσοστό κέρδους μέχρι αυτό να εξισωθεί με το πραγματοποιούμενο ποσοστό κέρδους rh* στο σημείο Η με gh*.

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Το παράδοξο της φειδούς στη μακροχρόνια περίοδο: η μείωση της ροπής προς αποταμίευση sc θα αυξήσει ή θα μειώσει τον ρυθμό συσσώρευσης; Το παράδοξο της φειδούς ισχύει και στη μακροχρόνια περίοδο: μια μείωση (αύξηση) της ροπής προς αποταμίευση προκαλεί αύξηση (μείωση) του ρυθμού συσσώρευσης: Έστω ότι η ροπή προς αποταμίευση μειωθεί στο sC2. Αυτό θα μετατοπίσει προς τα κάτω την καμπύλη αποταμίευσης gS (έχουμε μια νέα καμπύλη αποτομίευσης gS(sC2) - βλ. διακεκομμένη γραμμή στο Διάγραμμα 5.1). Στην αρχική ισορροπία Η, το πραγματοποιούμενο ποσοστό κέρδους θα είναι πλέον υψηλότερο από το προσδοκώμενο ποσοστό κέρδους rh* (αυτό οφείλεται στην αύξηση της συναθροιστικής ζήτησης λόγω της μείωσης της ροπής προς αποταμίευση). Οι επιχειρηματίες θα αντιδράσουν σε αυτό, αυξάνοντας το προσδοκώμενο ποσοστό κέρδους με αποτέλεσμα ο ρυθμός συσσώρευσης της οικονομίας να αυξηθεί. Η οικονομία σταδιακά θα μεταβεί σε ένα νέο σταθερό σημείο ισορροπίας H’, όπου το ποσοστό κέρδους και ο ρυθμός συσσώρευσης είναι υψηλότερα.

Tο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: τo υπόδειγμα του Cambridge Το συμπέρασμα απορρίπτει τη συμβατική υπόθεση ότι η αύξηση του ρυθμού συσσώρευσης απαιτεί αύξηση του ποσοστού αποταμίευσης. Στα πρώτα Μ-Κ υποδείγματα, η αύξηση της ροπής προς αποταμίευση (και άρα η λιτότητα) οδηγούν σε μείωση (όχι αύξηση) του ρυθμού μεγέθυνσης και του ποσοστού κέρδους της οικονομίας. Εσωτερική κριτική στο παλαιό Μ-Κ υπόδειγμα μεγέθυνσης: Οι παλαιοί Μ-Κ θεωρούν ότι η οικονομία λειτουργεί σε πλήρη ή σε σταθερά επίπεδα παραγωγικής αξιοποίησης. Επίσης είδαμε ότι βασικός παράγοντας της συσσώρευσης είναι το ποσοστό κέρδους. Αυτό υποτίθεται ότι προκύπτει λόγω μεταβολής των περιθωρίων κόστους και των τιμών. Η άποψη αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη θέση των Keynes και Kalecki ότι (βραχυχρόνια) μεταβολές της ζήτησης οδηγούν σε αύξηση της παραγωγής λόγω μεταβολής του ποσοστού αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού της οικονομίας. Τα νέα Μ-Κ υποδείγματα επιχείρησαν να εφαρμόσουν την ιδέα αυτή των Keynes – Kalecki στη μακροχρόνια περίοδο.

Τα νεότερα Μ-Κ υποδείγματα μεγέθυνσης: το καλετσκιανό υπόδειγμα Βασικές υποθέσεις: Μεταβολές στη ζήτηση προκαλούν μεταβολές στην παραγόμενη ποσότητα και στο βαθμό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού (όχι των τιμών). Άρα, το υπόδειγμα στηρίζεται πλήρως στην αρχή της ενεργού ζήτησης. H λογική του υποδείγματος είναι η εξής: μια μείωση της ροπής προς αποταμίευση ή μια αύξηση των πραγματικών μισθών, θα προκαλέσει αύξηση της συναθροιστικής ζήτησης και συνεπώς αύξηση της παραγωγής και του βαθμού αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού. Η μείωση αυτή της πλεονάζουσας παραγωγικής δυναμικότητας θα οδηγήσει τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τις επενδύσεις, προκαλώντας έτσι αύξηση του ρυθμού συσσώρευσης στην οικονομία. Επομένως, κάθε αύξηση της ενεργού ζήτησης αυξάνει μακροπρόθεσμα το ρυθμό συσσώρευσης. Σημειώνεται ότι η οικονομία παραμένει πάντα σε κατάσταση μη πλήρους αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού. Επίσης, λόγω μακροοικονομικών επιδράσεων, η επιδίωξη των επιχειρήσεων να διατηρήσουν σταθερή την πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητά τους οδηγεί τελικά σε ένα υψηλότερο ποσοστό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού στο σύνολο της οικονομίας.

Τα νεότερα Μ-Κ υποδείγματα μεγέθυνσης: το καλετσκιανό υπόδειγμα Η επίδραση της αύξησης των πραγματικών μισθών Στον ρυθμό συσσώρευσης: Αρχικά, η αύξηση της ζήτησης και των πωλήσεων (λόγω της αύξησης των πραγματικών μισθών) θα αυξήσει το ποσοστό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού. Κατόπιν, λόγω της αύξησης των πωλήσεων και του ποσοστού αξιοποίησης, οι επιχειρήσεις θα αναμένουν υψηλότερα ποσοστά αξιοποίησης (μείωση της πλεονάζουσας παραγωγικής δυναμικότητας). Άρα, θα αυξήσουν το ρυθμό συσσώρευσης. Επίσης ο βαθμός αξιοποίησης στο σύνολο της οικονομίας θα αυξηθεί λόγω θετικών μακροοικονομικών επιδράσεων. Συνεπώς, ισχύει το «παράδοξο της φειδούς»: μια αύξηση των πραγματικών μισθών (μείωση της ροπής προς αποταμίευση), αυξάνει τον ρυθμό συσσώρευσης και το ποσοστό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού της οικονομίας.

Τα νεότερα Μ-Κ υποδείγματα μεγέθυνσης: το καλετσκιανό υπόδειγμα Στο ποσοστό κέρδους: Αν δεν λάβουμε υπόψη τις θετικές μακροοικονομικές επιδράσεις της αύξησης των πραγματικών μισθών, το ποσοστό κέρδους θα έπρεπε λογικά να μειωθεί. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, διότι λόγω της αύξησης των πραγματικών μισθών, ο βαθμός αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού θα αυξηθεί, ώστε η προσφορά να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση. Συνεπώς, αρχικά, παρά τη μείωση των περιθωρίων κόστους των επιχειρήσεων, το ποσοστό κέρδους παραμένει σταθερό. Κατόπιν, η αύξηση του ποσοστού αξιοποίησης και η μείωση της πλεονάζουσας παραγωγικής δυναμικότητας θα οδηγήσει τις επιχειρήσεις να αύξησουν τον ρυθμό συσσώρευσης. Το ποσοστό κέρδους θα αυξηθεί, καθώς η οικονομία θα συγκλίνει τελικά σε ένα υψηλότερο ποσοστό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού. Συνεπώς, ισχύει το «παράδοξο του κόστους»: μια αύξηση των πραγματικών μισθών στο σύνολο της οικονομίας θα οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστού κέρδους και του βαθμού αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού.

Τα νεότερα Μ-Κ υποδείγματα μεγέθυνσης: το καλετσκιανό υπόδειγμα Συμπέρασμα: στο Καλετσκιανό υπόδειγμα μεγέθυνσης: α) η μείωση της ροπής προς αποταμίευση προκαλεί αύξηση του ρυθμού συσσώρευσης (παράδοξο της φειδούς) και β) η αύξηση των πραγματικών μισθών προκαλεί αύξηση του ποσοστού κέρδους (παράδοξο του κόστους). Το συμπέρασμα αυτό έρχεται σε ρήξη με τις υποθέσεις της νεοκλασικής θεωρίας και τις προτάσεις πολιτικής του TINA. Σε αντίθεση με τη συμβατική θεωρία, η Μ-Κ ανάλυση: Τονίζει τον ρόλο της ενεργού ζήτησης και των προσαρμογών της προσφοράς (και όχι των τιμών). Επαναοριοθετεί τη συζήτηση γύρω από τους στόχους της οικονομικής πολιτικής: υπογραμμίζει τον ρόλο της αύξησης των πραγματικών μισθών στην οικονομική μεγέθυνση. Υποδηλώνει ότι στον καπιταλισμό δεν υπάρχει αναγκαστικά ανταγωνιστική σχέση εργασίας – κεφαλαίου: αύξηση των πραγματικών μισθών είναι δυνατόν να συνοδευτεί με αύξηση του ποσοστού κέρδους. Αποκαλύπτει το σφάλμα σύνθεσης και το έλλειμμα ρεαλισμού της συμβατικής (νεοκλασικής) θεωρίας: κάτι που ισχύει σε μικροοικονομικό επίπεδο, ενδεχομένως να μην ισχύει σε μακροοικονομικό επίπεδο.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Η περίπτωση του «φυσικού ρυθμού μεγέθυνσης»: Είδαμε ότι το Καλετσκιανό υπόδειγμα οικονομικής μεγέθυνσης εστιάζει στον ρόλο της ενεργού ζήτησης ως προσδιοριστικού παράγοντα του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας στη μακροχρόνια περίοδο. Ποιος είναι όμως ο ρόλος της πλευράς της προσφοράς; Ειδικότερα, η προσφορά θέτει (ή δεν θέτει) φραγμούς στην οικονομική μεγέθυνση; Οι Μ-Κ κάνουν διάκριση μεταξύ: του «πραγματικού» και του «φυσικού» ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης. Ο «πραγματικός ρυθμός μεγέθυνσης» είναι αυτός που προσδιορίζεται από την ενεργό ζήτηση στο πλαίσιο του Καλετσκιανού υποδείγματος. Αντίθετα, ο «φυσικός ρυθμός μεγέθυνσης» προσδιορίζεται από την πλευρά της προσφοράς και ορίζεται ως το άθροισμα του ρυθμού τεχνολογικής προόδου και του ρυθμού αύξησης του εργατικού δυναμικού. Θέτει ο «φυσικός ρυθμός μεγέθυνσης» ένα όριο στον μακροχρόνιο (πραγματικό) ρυθμό συσσώρευσης των οικονομιών;

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Κεντρική θέση των Μ-Κ είναι ότι ο «φυσικός ρυθμός μεγέθυνσης» είναι ενδογενής: εξαρτάται από τον εκάστοτε «πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης». Επομένως, η πλευρά της προσφοράς δεν εμποδίζει τον ρυθμό συσσώρευσης· αντίθετα, προσαρμόζεται στις μεταβολές της ενεργού ζήτησης. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Ενεργός ζήτηση και εργατικό δυναμικό: Όταν η οικονομία αναπτύσσεται με υψηλούς ρυθμούς, η προσφορά εργασίας (το εργατικό δυναμικό) αυξάνεται εξαιτίας, λ.χ., της αύξησης της συμμετοχής συγκεκριμένων ομάδων πληθυσμού (π.χ. γυναίκες, νέοι) στην αγορά εργασίας, της αύξησης των ωρών απασχόλησης, της εισροής ξένου εργατικού δυναμικού κ.α. Ενεργός ζήτηση και τεχνολογική πρόοδος: Συνήθως, σε περιόδους υψηλών ρυθμών μεγέθυνσης καταγράφονται και υψηλότεροι ρυθμοί τεχνολογικής προόδου. Για παράδειγμα, παρατηρούνται μετακίνηση εργατικού δυναμικού προς πιο παραγωγικούς κλάδους, ανάπτυξη και διάχυση καινοτομιών, οικονομίες κλίμακας κ.α. Η θετική σχέση ρυθμού μεγέθυνσης και τεχνολογικής προόδου-παραγωγικότητας είναι γνωστή και ως «ο νόμος του Verdoorn». H ενδογένεια αυτή καθιστά την οικονομική μεγέθυνση μια αυτο- εξαρτώμενη διαδικασία (path-dependency): η μακρόχρονια θέση (βαθμός αξιοποίησης, ρυθμός συσσώρευσης, ποσοστό κέρδους) της οικονομίας είναι μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κατάσταση.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Η περίπτωση των “profit-led” οικονομιών: Είδαμε ότι στο Καλετσκιανό υπόδειγμα η αύξηση των πραγματικών μισθών αυξάνει το ρυθμό συσσώρευσης της οικονομίας. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται “wage-led growth”. Ορισμένοι όμως οικονομολόγοι αναφέρονται στην πιθανότητα ο ρυθμός συσσώρευσης να προσδιορίζεται κυρίως από τα κέρδη και όχι από τους μισθούς. Αυτή η περίπτωση είναι γνωστή στη βιβλιογραφία ως “profit-led growth” και οι οικονομίες όπου εμφανίζεται ονομάζονται “profit-led economies”. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε μια τροποποιημένη συνάρτηση επενδύσεων, στην οποία ο ρυθμός συσσώρευσης της οικονομίας δεν εξαρτάται μόνο από το βαθμό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού, αλλά και από το εισοδηματικό μερίδιο των κερδών π (ή το ποσοστό κέρδους).

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Έστω ότι αυξάνονται οι πραγματικοί μισθοί και άρα μειώνεται το εισοδηματικό μερίδιο των κερδών. Αυτό θα επηρεάσει θετικά την κατανάλωση και αρνητικά τις επενδύσεις. Η τελική επίδραση συνεπώς στον ρυθμό συσσώρευσης εξαρτάται από το ποια από τις δύο αυτές αντίρροπες δυνάμεις θα επηρεάσει περισσότερο τη συναθροιστική ζήτηση. Σε περίπτωση που η επίπτωση της μείωσης των επενδύσεων στη συναθροιστική ζήτηση είναι υψηλότερη, τότε η αύξηση των πραγματικών μισθών θα μειώσει τον ρυθμό συσσώρευσης, το ποσοστό κέρδους και το βαθμό αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού. Παρόλα αυτά, πολλοί ετερόδοξοι οικονομολόγοι συγκλίνουν στην άποψη ότι η αρνητική επίπτωση της μείωσης του ποσοστού κέρδους στις επενδύσεις θα αντισταθμιστεί από τη θετική επίδραση της αύξησης των πωλήσεων στις επενδυτικές αποφάσεις των επιχειρήσεων. Επίσης, η ύπαρξη profit-led οικονομιών προϋποθέτει πολύ συγκεκριμένες συνθήκες, π.χ. υψηλή ροπή προς επένδυση, προσδοκίες κερδοφορίας που εξαρτώνται από το τρέχον εισοδηματικό μερίδιο των επιχειρηματιών (και όχι από την κερδοφορία στο παρελθόν και συνεπώς από τις πωλήσεις όπως πιστεύουν οι Καλετσκιανοί) κ.α.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Η περίπτωση του πληθωριστικού φραγμού: Ορισμένοι μαρξιστές (βλ. Dumenil και Levy, 1999) θεωρούν ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης υπόκειται σε έναν φραγμό πληθωρισμού, που εμφανίζεται όταν ο τρέχων βαθμός αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού ξεπερνά ένα συγκεκριμένο επίπεδο (συνήθως αυτό που επιθυμούν ή εκτιμούν για μια περίοδο οι επιχειρήσεις). Ειδικότερα, σύμφωνα με τους Dumenil και Levy, όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο και παρουσιάζεται πληθωρισμός, οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα πραγματικά επιτόκια (για όσο διάστημα υπάρχουν πληθωριστικές πιέσεις). Το αποτέλεσμα είναι να μειωθεί ο ρυθμός συσσώρευσης, καθώς τα υψηλότερα πραγματικά επιτόκια θα μειώσουν τις πωλήσεις και την παροχή δανείων προς τις επιχειρήσεις (υψηλότερο χρηματοοικονομικό κόστος). Με βάση τα παραπάνω, η αύξηση των πραγματικών μισθών θα έχει θετική επίδραση στον ρυθμό συσσώρευσης μόνο βραχυχρόνια. Μακροχρόνια θα οδηγήσει τελικά σε αύξηση των πραγματικών επιτοκίων και άρα σε μείωση του ρυθμού συσσώρευσης.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Οι Μ-Κ διαφωνούν με την άποψη των Dumenil και Levy, διότι: Έως το επίπεδο πλήρους αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού, ένας υψηλότερος βαθμός αξιοποίησης δεν αυξάνει το κόστος ανά μονάδα προϊόντος και άρα τις τιμές: μέχρι το επίπεδο πλήρους αξιοποίησης, οι καμπύλες του MC (οριακό κόστος) και UDC (μοναδιαίο άμεσο κόστος) είναι οριζόντιες. Ένας υψηλότερος ρυθμός μεγέθυνσης συνοδεύεται και από υψηλότερους ρυθμούς τεχνολογικής προόδου και παραγωγικότητας (νόμος του Verdoorn). Συνεπώς, ακόμη και εάν η αύξηση των πραγματικών μισθών οδηγήσει σε πληθωριστικές πιέσεις λόγω μείωσης της ανεργίας, αυτές θα αντισταθμιστούν από την αύξηση της παραγωγικότητας (δυνατότητα αύξησης της προσφοράς- παραγωγής).

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Για τους Μ-Κ στη βραχυχρόνια περίοδο υπάρχει ένα μεγάλο εύρος «μέτριων» βαθμών αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού (και άρα ποσοστών μεγέθυνσης και ανεργίας) όπου ο πληθωρισμός παραμένει σταθερός. Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο επιθυμητός (ή εκτιμώμενος) βαθμός αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού εξαρτάται από τον τρέχοντα βαθμό (δηλαδή από το τρέχον επίπεδο της ζήτησης), υποδηλώνει ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια άσκησης επεκτατικών πολιτικών, χωρίς να υπάρξει πληθωριστικός κίνδυνος. Η συνθήκη αυτή αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 5.3 που απεικονίζει την Μ-Κ εκδοχή της καμπύλης Phillips.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Διάγραμμα 5.3: Η Μ-Κ καμπύλη Phillips Πηγή: Lavoie (2009), σελ. 129.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Η περίπτωση του περιορισμού του ισοζυγίου πληρωμών: Αυτός είναι ίσως ο σοβαρότερος φραγμός στη δυνατότητα συσσώρευσης των οικονομιών. Πράγματι, για τους Μ-Κ ο ρυθμός συσσώρευσης δεν μπορεί να αυξάνεται ανεξέλεγκτα: ο μέγιστός του ρυθμός προσδιορίζεται από το ισοζύγιο πληρωμών. Ο λόγος είναι ότι οι περισσότερες οικονομίες δεν μπορούν να διατηρούν συνεχώς ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους εξαιτίας λ.χ. των πληρωμών τόκων επί του συσσωρευμένου εξωτερικού τους χρέους. Επομένως, ακόμη και αν έχουν τη δυνατότητα να επιτύχουν υψηλότερα επίπεδα ζήτησης και ρυθμούς συσσώρευσης, η αύξηση των εισαγωγών και η διόγκωση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, θα αναγκάσουν τις οικονομίες να εφαρμόσουν πολιτικές μείωσης της εγχώριας ζήτησης σαν αυτές που προτείνει το ΔΝΤ.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Οι διαπιστώσεις αυτές αποτυπώνονται στην ακόλουθη σχέση, γνωστή και ως ο «νόμος του Thirlwall»: gBP =εz/η Όπου: gBP είναι ο μέγιστος ρυθμός μεγέθυνσης της οικονομίας με δεδομένο τον περιορισμό στο ισοζύγιο πληρωμών, z ο ρυθμός μεγέθυνσης των εμπορικών εταίρων, ε η εισοδηματική ελαστικότητα των εγχώριων εξαγωγών (δηλαδή η μεταβολή των εγχώριων εξαγωγών σε μια ποσοστιαία αύξηση του εισοδήματος των εμπορικών εταίρων) και η η εισοδηματική ελαστικότητα των εισαγωγών (δηλαδή η μεταβολή των εισαγωγών σε μια ποσοστιαία αύξηση του εγχώριου εισοδήματος). Η σχέση ορίζει ότι ο μέγιστος ρυθμός μεγέθυνσης μιας ανοικτής οικονομίας μακροχρόνια σχετίζεται θετικά με την αύξηση του εισοδήματος των εμπορικών της εταίρων και την αύξηση του όγκου των εξαγωγών της και αρνητικά με τη ροπή της προς εισαγωγές.

Υπάρχουν φραγμοί στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση; Για να χαλαρώσει ο περιορισμός που θέτει το ισοζύγιο πληρωμών στον ρυθμό μεγέθυνσης των οικονομιών απαιτείται ο στενός συντονισμός των εθνικών οικονομικών πολιτικών. Για παράδειγμα, ο P. Davidson έχει προτείνει μια αρχιτεκτονική του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος στην οποία: Οι οικονομίες με πλεονάσματα στο ισοζύγιο πληρωμών (δηλαδή τα κράτη πιστωτές) θα αναγκάζονται να ακολουθούν πολιτικές αύξησης της εγχώριας ζήτησης. Αυτό θα αποτρέψει τον κίνδυνο οι οικονομίες με ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών τους να επιβραδύνουν το ρυθμό μεγέθυνσής τους μέσω της εφαρμογής πολιτικών περιορισμού της εγχώριας ζήτησης.