Εννοιολογικοί χάρτες στην εκπαιδευτική διαδικασία Συστάδα 2: Φυσικές Επιστήμες, Τεχνολογία, Φυσική Αγωγή και Υγεία

Τι είναι ένας Εννοιολογικός Χάρτης (ΕΧ) Οι εννοιολογικοί χάρτες συνιστούν διαγράμματα που αναπαριστούν οργανωμένες γνώσεις, που αποτελούνται από έννοιες και τις μεταξύ τους σχέσεις (Novak & Gowin, 1984) Η διαδικασία κατασκευής ενός ΕΧ ονομάζεται εννοιολογική χαρτογράφηση (concept mapping) 2/19

Βασικά συστατικά στοιχεία ενός Εννοιολογικού Χάρτη Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες (αντικείμενα, συμβάντα ή γεγονότα). Για την αναπαράσταση των κόμβων χρησιμοποιούνται σχήματα κύκλων, ελλείψεων ή παραλληλογράμμων. Κάθε κόμβος έχει μια ετικέτα (λέξη, φράση ή εικόνα) που τον χαρακτηρίζει Οι σύνδεσμοι προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών. Ένας σύνδεσμος περιγράφει πώς μια έννοια συνδέεται με μια άλλη Η τριάδα Έννοια – Σύνδεσμος - Έννοια δημιουργεί μια πρόταση 3/19

Η Δομή ενός ενδεικτικού Εννοιολογικού Χάρτη 4/19

Είδη Εννοιολογικών Χαρτών Αραχνοειδείς Εννοιολογικοί Χάρτες (spider concept map) Ιεραρχικώς Δομημένοι Εννοιολογικοί Χάρτες (hierarchy concept maps) Πίνακες Ροής (flowchart concept maps) Α Ω Συστημικοί Εννοιολογικοί Χάρτες (systems concept maps) 5/19

Προτεινόμενο Εργαλείο Εννοιολογικής Χαρτογράφησης Προτεινόμενο Εργαλείο Εννοιολογικής Χαρτογράφησης CmapTools από την IHMC Εγκαθίσταται στον υπολογιστή του χρήστη Είναι εξελληνισμένο από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Διατίθεται δωρεάν για μεταφόρτωση και χρήση http://cmap.ihmc.us/conceptmap.html 6/19

Άλλα Εργαλεία Εννοιολογικής Χαρτογράφησης Online εφαρμογές Bubble.us (https://bubbl.us/) Text 2 Mind Map (https://www.text2mindmap.com/) Λογισμικά που εγκαθίστανται σε υπολογιστή MindManager (http://www.mindjet.com/mindmanager/) 7/19

Κατασκευή Εννοιολογικού Χάρτη I. Αναγνώριση των σημαντικότερων εννοιών Στόχος είναι η εύρεση των «εννοιών - λέξεων κλειδιών» ενός κειμένου ή ενός γνωστικού πεδίου ή γενικότερα του προς εξέταση θέματος Αρχικά θα πρέπει να προσδιοριστούν οι έννοιες που συνδέονται με το προς εξέταση θέμα. Το θέμα του οποίου ζητείται να κατασκευαστεί ο εννοιολογικός χάρτης είναι η κεντρική έννοια Δε μπορεί να υπάρχουν έννοιες σε ανώτερο επίπεδο από την κεντρική έννοια 8/19

Κατασκευή Εννοιολογικού Χάρτη II. Ομαδοποίηση εννοιών Οι έννοιες που έχουν αναγνωριστεί στο 1ο βήμα θα πρέπει να ομαδοποιηθούν σε γενικές κατηγορίες και να ταξινομηθούν από τις πιο γενικές και αόριστες στις πιο συγκεκριμένες και ειδικές Θα πρέπει για κάθε «έννοια - λέξη κλειδί» να εντοπιστούν εκείνες οι έννοιες που τη συγκεκριμενοποιούν και την αναλύουν Η ομαδοποίηση των εννοιών εναλλακτικά μπορεί να γίνει βάσει της σχέσης που έχουν – οι πιο σχετικές έννοιες περικλείονται στην ίδια ομάδα. Θα πρέπει να αποφεύγετε ο μεγάλος αριθμός εννοιών κάτω από μια έννοια 9/19

Βήματα Kατασκευής Εννοιολογικού Χάρτη III. Καθορισμός των σχέσεων μεταξύ των εννοιών Ο καθορισμός των σχέσεων μεταξύ δύο εννοιών γίνεται αρχικά κατά ιεραρχίες – από την πιο γενική έννοια ενός επιπέδου στην πιο ειδική έννοια του κατώτερου επιπέδου Η σχέση μεταξύ δύο εννοιών μπορεί να δηλώνει: (i) μία έννοια περικλείει την άλλη, ή ότι η μία έννοια αποτελεί στιγμιότυπο της άλλης (ii) μία αιτία/ένα αποτέλεσμα (iii) μία διαδικασία (iv) μία ιδιότητα/χαρακτηριστικό της έννοιας (v) την ομοιότητα/ανομοιότητα μεταξύ των εννοιών (vi) την ποσοτική τους σχέση κ.α. 10/19

Βήματα Κατασκευής Εννοιολογικού Χάρτη IV. Χρήση οπτικών σχημάτων Για την οπτική αναπαράσταση των εννοιών χρησιμοποιούνται κύκλοι ή σχήματα ελλείψεων (ένα σχήμα περικλείει μια έννοια) Για την οπτική αναπαράσταση των σχέσεων χρησιμοποιούνται γραμμές με τόξα (μιας κατεύθυνσης ή χωρίς κατεύθυνση). Κάθε γραμμή συνδέει μόνο δύο έννοιες. Δεν υπάρχει περιορισμένος αριθμός συνδέσεων που προέρχονται από μια έννοια 11/19

Βήματα Kατασκευής Εννοιολογικού Χάρτη V. Έλεγχος εννοιολογικού χάρτη Συνεχή ανασκόπηση του χάρτη με σκοπό την παρακολούθηση της εξέλιξης του, του κατά πόσο επιτυγχάνονται οι στόχοι, τι αλλαγές χρειάζονται, κατά πόσο απαντώνται οι ερωτήσεις που τέθηκαν στην αρχή VIΙ. Επέκταση εννοιολογικού χάρτη Καθώς προχωρούν οι συνδέσεις, νέοι κόμβοι ή έννοιες μπορούν να προστεθούν στο χάρτη για να εξηγήσουν κάποιες από τις υπάρχουσες έννοιες VI. Αναπαράσταση συγκεκριμένων παραδειγμάτων Στο τέρμα της διακλάδωσης προστίθενται παραδείγματα που επεξηγούν την τελευταία έννοια VIII. Αξιολόγηση του χάρτη 12/19

Εννοιολογικός Χάρτης στην Εκπαιδευτική Διαδικασία Ο εννοιολογικός χάρτης έχει αξιοποιηθεί σε διάφορα γνωστικά πεδία όπως: στη βιολογία στην περιβαλλοντική εκπαίδευση στη διδακτική των επιστημών και ειδικότερα στη Διδακτική των Θετικών Επιστημών και έχει χρησιμοποιηθεί ως: εργαλείο διερεύνησης της πρότερης γνώσης των εκπαιδευόμενων (Pearsall et al. 1997) εργαλείο διερεύνησης των αναπαραστάσεων των εκπαιδευόμενων σχετικά με το υπό εξέταση θέμα (Κόλλιας κ.ά. 2000) εργαλείο συνεργασίας (Κόμης & Φειδάς 2000, Cañas et al. 2003) εργαλείο εννοιολογικής αλλαγής και αξιολόγησης (Mintzes et al. 2000) 13/19

Στόχοι Αξιοποίησης Εννοιολογικών Χαρτών στην Εκπαιδευτική Πράξη Δραστηριοποίηση και εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία μέσω δραστηριοτήτων Απεικόνιση της αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις έννοιες του γνωστικού αντικειμένου Παρουσίαση του μαθήματος Διερεύνηση των αρχικών αναπαραστάσεων των μαθητών όσον αφορά στις έννοιες του γνωστικού αντικειμένου Αξιολόγηση του γνωστικού επιπέδου των μαθητών 14/19

Γενικότερες Χρήσεις της Εννοιολογικής Χαρτογράφησης στην Εκπαίδευση Διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων (εποπτικό εργαλείο) Ως μαθησιακό (γνωστικό) εργαλείο Αξιολόγηση (μέσω σύγκρισης δύο ή περισσότερων εννοιολογικών χαρτών) Ανάδυση και καταγραφή των αναπαραστάσεων Ανταλλαγή ή και επικοινωνία ιδεών όταν χρησιμοποιούνται για τη συλλογική κατασκευή εννοιολογικών χαρτών Σχεδίαση εφαρμογών υπερμέσων και γενικότερα συστημάτων πλοήγησης 15/19 15

Τύποι Δραστηριοτήτων Εννοιολογικής Χαρτογράφησης Κατασκευή ενός εννοιολογικού χάρτη ξεκινώντας από μία δοσμένη κεντρική έννοια, ένα σύνολο εννοιών, ένα σύνολο εννοιών και συνδέσεων, μία ερώτηση ή ένα σχετικό κείμενο, αποκλειστικά από τους μαθητές Διόρθωση ενός δοσµένου χάρτη κάνοντας τις απαραίτητες τροποποιήσεις και διαγραφές στις έννοιες που απεικονίζονται και στις σχέσεις µεταξύ τους Σχολιασμός ενός χάρτη είτε ελεύθερα είτε απαντώντας σε ερωτήσεις Επέκταση ενός δοµηµένου εννοιολογικού χάρτη εννοιών προσθέτοντας νέες έννοιες και συνδετικές λέξεις Συμπλήρωση ενός δοσµένου ηµισυµπληρωµένου χάρτη µε έννοιες και συνδέσµους Συνδυασμός των παραπάνω Οι δραστηριότητες εννοιολογικής χαρτογράφησης μπορεί να πραγματοποιηθούν ατοµικά ή οµαδικά 16/19 16

Οφέλη από την Εφαρμογή των Εννοιολογικών Χαρτών Με τη χρήση τους οι μαθητές:  Αποσαφηνίζουν την σκέψη τους Ενισχύσουν την ικανότητα τους να κατανοούν Ενσωματώνουν νέα γνώση Εντοπίζουν εσφαλμένες αντιλήψεις 17/19

Σύνοψη μέσα από τον εννοιολογικό χάρτη της «Εννοιολογικής Χαρτογράφησης» 18/19

Σημείωση: Η παρούσα παρουσίαση βασίζεται στο επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών κλάδος ΠΕ 19-20, Β’ έκδοση 19/19