Ζητήματα φύλου στη γλωσσική εκπαίδευση προσφύγων: πρώτοι προβληματισμοί Ρούλα Τσοκαλίδου

Γενικότερα ζητήματα Πώς μπορούμε να βρούμε τη χρυσή τομή ανάμεσα στην τήρηση φεμινιστικών γλωσσολογικών αξιών και τον σεβασμό πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων ομάδων στις οποίες διδάσκουμε γλώσσα; Τι σημαίνει επαφή γλωσσών και πολιτισμών και πώς μπορούμε να συνδυάσουμε τις διαστάσεις του φύλου με αυτές της ιδιαίτερης εθνοτικής ομάδας στην οποία απευθυνόμαστε;

Ειδικότερα ερωτήματα γλωσσικά Η έμφυλη διάσταση στη γλωσσική εκπαίδευση μεταναστών/ριών και προσφύγων θέτει μια σειρά από θέματα και προβληματισμούς: Πώς εκφράζεται ο σεξισμός μέσα από τη γλώσσα; Πώς διαφέρουν οι γλώσσες σχετικά με το θέμα του σεξισμού; Πώς επικοινωνούνται οι σχέσεις των φύλων μέσα από τη γλωσσική χρήση σε διαφορετικά γλωσσικά πλαίσια;

Ειδικότερα ζητήματα πολιτισμικά Πώς οι γλώσσες γίνονται φορείς πολιτισμικών αξιών που μπορούν να αλλάξουν μέσα από την επαφή τους με άλλες γλώσσες και πραγματικότητες; Πώς εκφράζονται (κοινωνιο)γλωσσικά θέματα ιδεολογίας και θρησκείας;

Μια μουσουλμανοκεντρική κοινωνιοπολιτισμική διάσταση μπορεί να συγκρουστεί με μια φεμινιστική προσέγγιση, στην οποία, κατά βάση, αναδεικνύονται τρόποι απεγκλωβισμού των φύλων από στερεότυπες αντιλήψεις γύρω από τις σχέσεις και τους ρόλους τους (Tsokalidou, 2018). Είναι όμως έτσι;

Το κίνημα مساواة, Musawah (ισότητα), υποστηρίζει ότι κατά βάση το Ισλάμ δεν εκφράζει μίσος και προκατάληψη για τις γυναίκες, αλλά είναι η πατριαρχική εξουσία που οδηγεί τους άντρες Μουσουλμάνους να ερμηνεύουν κατά το δοκούν τα ισλαμικά κείμενα. Το Musawah ενδυναμώνει τις γυναίκες να διαμορφώσουν ερμηνείες και νόρμες που μπορούν να επηρεάσουν θετικά τις ζωές τους και να επιδιώξουν νομικές, θεσμικές αλλαγές στις κοινωνίες τους (Segran, 2013).

Με αφορμή την εκπαίδευση προσφύγων, νέοι όροι και προσεγγίσεις που αφορούν τη φεμινιστική οπτική θα πρέπει να έρθουν στο προσκήνιο των ενδιαφερόντων μας.

Θέσεις Ο σεξισμός κι ο ρατσισμός τέμνονται στις ζωές όλων των γυναικών με τρόπους που δε μπορούν να γίνουν κατανοητοί αν αντιμετωπιστούν ξεχωριστά κι αποσπασματικά. Δεν υπάρχει μία παγκόσμια εμπειρία γυναικών αλλά το γυναικείο κοινωνικό φύλο κατασκευάζεται μέσα από μια ποικιλία πολιτικών συμφραζομένων που συχνά συνυπάρχουν ή αλληλοεπικαλύπτονται (Abdulhadi et al, 2011).

Όπως γράφει η Muadi Darraj (2011) οι γυναίκες αραβικής καταγωγής προέρχονται από μια ευρεία γκάμα κοινωνικο-οικονομικών τάξεων, χωρών, θρησκευτικών και ιδεολογικών πεποιθήσεων ή επαγγελματικών ομάδων. Σε κάποιες απαγορεύεται να βγουν εκτός σπιτιού και κάποιες έχουν την απόλυτη υποστήριξη των οικογενειών τους να διεκδικήσουν μια σημαντική καριέρα, χωρίς πίεση να παντρευτούν (ή τουλάχιστον μέχρι μια ορισμένη ηλικία).

Εντούτοις, η αόρατη καλυμμένη γυναίκα είναι αυτή που φαίνεται να κυριαρχεί ως πρότυπη εικόνα της γυναίκας του αραβικού κόσμου. Αυτή μπορεί να είναι μία συνειδητή επιλογή του δυτικού κόσμου για να διαιωνιστεί η ημιμάθεια, η καχυποψία ή ο φόβος απέναντι στον αραβικό ή/και μουσουλμανικό κόσμο (Muadi Darraj, 2011).

Η Muadi Darraj (2011) θεωρεί ότι οι φεμινίστριες της Δύσης δεν κάνουν τον κόπο να ανακαλύψουν και να αναδείξουν τις δράσεις των γυναικών της Μέσης ανατολής και τους τρόπους με τους οποίους αυτές οργανώνουν και ενδυναμώνουν τις γυναίκες. Οι γυναίκες του αραβικού κόσμου βιώνουν τον σεξισμό από τα μέλη των κοινοτήτων τους και τον ρατσισμό από τις άλλες γυναικείες ομάδες της δύσης.

Τι μπορούν να κάνουν οι γυναίκες του αραβικού κόσμου και πώς μπορούμε εμείς που εμπλεκόμαστε στην εκπαίδευσή τους να συμβάλουμε προς μία κατεύθυνση και εκπαίδευση σεβασμού και ενδυνάμωσής τους;

Η Πολιτισμικά Ενδυναμωτική Παιδαγωγική προσέγγιση (Paris & Alim, 2017): τα ζητήματα των πολιτισμικών αξιών προσωποποιούνται (π.χ. κείμενα ταυτότητας) και συνδέονται με την πραγματικότητα, με τρόπο που να επιτρέπει εκπαιδευτικούς και μαθητές/ριες να αξιολογήσουν και σε ατομικό επίπεδο τη συνθετότητα και τις ιδιαιτερότητες που αφορούν το κάθε άτομο στο πλαίσιο των εθνοτικών και άλλων συλλογικοτήτων του.

Κείμενο ταυτότητας Με στοιχειώνει η διαρκής παρουσία της αραβίδας. Όταν κλείνομαι στο σπίτι μου μόνη, έρχεται από την τηλεόραση να με χλευάσει. Στις ταινίες, κοιτάζει προς μένα ακριβώς όταν αρχίζω να χαλαρώνω. Μόλις βρεθώ σε μια καφετέρια για να διαβάσω την εφημερίδα μου πετάγεται και επιχειρεί να με πνίξει. Στην τάξη, όταν λέω στους/τις μαθητές/ριές μου ότι μεγάλωσα στη Συρία, γίνεται το αναπόφευκτο ερώτημα: «Φορούσατε πέπλο;» Η αόρατη καλυμμένη γυναίκα, σιωπηλή, παθητική, ανήμπορη, αυτή που χρειάζεται διάσωση από τη δύση. Άλλες φορές, πάλι, υπάρχει και η άλλη εκδοχή της, «η εξωτική και σαγηνευτική, αυτή που με ακολουθεί με τη μορφή της χορεύτριας του χορού της κοιλιάς».

Τόσο κατά τη διδασκαλία της γλώσσας σε πρόσφυγες, όσο και γενικότερα, η εικόνα της αόρατης καλυμμένης γυναίκας θα πρέπει να αντικατασταθεί από γυναικείες φωνές, εικόνες και πρόσωπα που εκφράζουν τις πραγματικές ανησυχίες και τους αγώνες των γυναικών του αραβικού κόσμου.

Παραπομπές Abdulhadi, R., Alsultany, E. & Naber, N. (eds) (2011) Arabs and Arab American Feminisms. NY: Syracuse University Press Dobrowolsky, A. (2017). Gender versus Culture Debates and Débâcles: Feminisms, Interculturalism and the Quebec Charter of Values. Canadian Journal of Political Science, 50(2), 515-533. doi:10.1017/S0008423917000051 Kimberlé Crenshaw, “Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against Women of Color,” in Stanford Law Review 43, no. 6 (July 1991), 1241-1242. Muadi Darraj, S. (2011) Personal and Political: The Dynamics of Arab American Feminism. In Abdulhadi, R., Alsultany, E. & Naber, N. (eds) (2011) Arabs and Arab American Feminisms. NY: Syracuse University Press, 248-260. Paris, D. & Alim, H.S. (eds) (2017). Culturally Sustaining Pedagogies.Teaching and Learning for Justice in a Changing World. Columbia University: Teachers College Segran, E. (2013) The Rise of the Islamic Feminists. https://www.thenation.com/article/rise-islamic-feminists/ Tsokalidou, R. (2018) We write your rights. FemAsia. Asian Women’s Journal. http://femasiamagazine.com/we-write-your-rights/