της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών Νέα Δεδομένα στους Γονεϊκούς Ρόλους: Κοινωνική Μητρότητα και Επαναπροσδιορισμός της Πατρότητας ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Αικατερίνη Λιμνιάτη Διπλωματική Εργασία που ολοκληρώθηκε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου για τον τίτλο του Π.Μ.Σ. Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορί@ς του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών Εξεταστική Επιτροπή Χρυσή Βιτσιλάκη - Καθηγήτρια Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Πανεπιστημίου Αιγαίου - Επιβλέπουσα Περσεφόνη Φώκιαλη - Μόνιμη Επίκουρη Καθηγήτρια Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Πανεπιστημίου Αιγαίου - Μέλος Επιτροπής Μάριος Βρυωνίδης - Καθηγητής Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου - Μέλος Επιτροπής Πανεπιστήμιο Αιγαίoυ Μάϊος, 2010

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Σκοπός … της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει, μέσω ποιοτικής προσέγγισης - τις αναπαραστάσεις πατέρων και μητέρων της Κρήτης για τα νέα δεδομένα, που έχουν επέλθει σήμερα στους γονεϊκούς ρόλους με την επίτευξη της κοινωνικής μητρότητας και τον επαναπροσδιορισμό της πατρότητας 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Στόχος … Η προσπάθεια, που καταβλήθηκε από την ερευνήτρια ήταν: ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Στόχος … Η προσπάθεια, που καταβλήθηκε από την ερευνήτρια ήταν: να διερευνήσει τα προβλήματα και τα εμπόδια, που λειτουργούν ανασταλτικά σε μια μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη ανάμιξη των ανδρών στην ιδιωτική ζωή να εντοπίσει τις κυριότερες αλλαγές, που επηρέασαν και συνεχώς επηρεάζουν την ιδιωτική και επαγγελματική ζωή των ανδρών, να διερευνήσει τις ανάγκες των γυναικών, να παρουσιάσει συνοπτικά τις αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο και τις πολιτικές, που επηρέασαν τόσο τις δράσεις των ανδρών και γυναικών απέναντι στην οικογένειά τους, όσο και τις συμπεριφορές και στάσεις τους σε ζητήματα, που παραδοσιακά αποτελούσαν αποκλειστική ευθύνη των γυναικών. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Εισαγωγή … Η συμφιλίωση, ή για ορισμένους η ισορροπία-συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής, ή οικογενειακής ζωής, αποτελεί ένα από τα θέματα αυξανόμενου ενδιαφέροντος σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο Η συμφιλίωση δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, όπως παραδοσιακά η κατανομή των κοινωνικών ρόλων επιβάλλει, αλλά εξίσου τους άνδρες, τους εργαζόμενους στο σύνολό τους, από τα πρώτα βήματα δημιουργίας της οικογένειας και τις επιχειρήσεις Ωστόσο, η κοινωνική μητρότητα διαχέεται και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, χωρίς να παραμένουν ανέπαφα, ιδιαίτερα το αγόρι-έφηβος, που έχει τον πατέρα σα πρότυπο μέσα στο οικογενειακό σύστημα. Υπάρχει περίπτωση να επηρεάζεται από το νέο ρόλο του πατέρα, που η κοινωνική μητρότητα διαμορφώνει και έτσι να οδηγείται σε σκέψεις και προβληματισμούς για το ανδρικό πρότυπο Μόνο με την αποδοχή και εγκαθίδρυση πρακτικών συμφιλίωσης θα μπορούν οι γυναίκες με οικογενειακές υποχρεώσεις να ενταχθούν στην αμειβόμενη απασχόληση και οι άνδρες να συμμετέχουν ισότιμα στην ανάληψη των οικογενειακών βαρών και ιδιαίτερα στη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

1. Θεωρητική Επισκόπηση 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Ιστορική Αναδρομή Στη παραδοσιακή κοινωνία η οικογένεια χαρακτηρίζεται από σαφή προσδιορισμό, που αφορά τους ρόλους με βάση το φύλο και την ηλικία, την απομόνωση των γυναικών στον ιδιωτικό χώρο με αποτέλεσμα την απουσία της έννοιας της ισότητας. Στη σύγχρονη αστεακή – βιομηχανική κοινωνία η παραδοσιακή διάκριση των χώρων (ιδιωτικό–γυναίκα) και (δημόσιο–άνδρας) και επιπρόσθετα ο συνδυασμός (ανδρών-προμηθευτών) και (γυναικών-οικιακά) οδηγεί στα πλαίσια της καθημερινότητας στην ενασχόληση του πατέρα με εργασίες πέραν του ιδιωτικού χώρου, επιφέροντας έτσι συνέπειες, τόσο σε ατομικό, όσο και σε προσωπικό επίπεδο, τόσο των συζύγων, όσο και των υπολοίπων μελών της οικογένειας. Στη μεταμοντέρνα εποχή οι αλλαγές και οι αναθεωρήσεις σχέσεων συντρόφων-συζύγων και γονιών-παιδιών και ρόλων των φύλων, καθώς και ο επαναπροσδιορισμός τους δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα, η οποία οδηγεί την οικογένεια προς νέους και διαφορετικούς προσανατολισμούς, τροφοδοτεί νέες συμπεριφορές, εισαγάγει νέες μορφές και τρόπους οργάνωσής της, προτείνοντας νέα πλαίσια αναζήτησης, μέσω νέων στρατηγικών και πρακτικών (Κατάκη, 1998). 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Γονεϊκοί Ρόλοι τις Τελευταίες Δεκαετίες ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Γονεϊκοί Ρόλοι τις Τελευταίες Δεκαετίες Η συνεχής εξέλιξη της κοινωνικής πραγματικότητας, η παρουσία των γυναικών σε επαγγελματικές θέσεις αυξημένης ευθύνης, οι δημογραφικές αλλαγές, η αλλαγή των κοινωνικών ρόλων ανδρών και γυναικών, σχετικά με την ανάληψη οικογενειακών και επαγγελματικών ευθυνών, η εμφάνιση διαφορετικών μοντέλων προσωπικών και εργασιακών σχέσεων και άλλοι παρόμοιοι παράγοντες, έχουν καταστήσει το πλαίσιο κανόνων, εν μέρει μη αποτελεσματικό (Τσαλίκογλου, Αρτινοπούλου, 2003). Η οικογένεια σαν σύστημα, αλλά και το σχολείο ως συνδιαμορφωτές του ιδιωτικού και κοινωνικού βίου, μπορούν να ξεκινήσουν να διαμορφώνουν με διαφορετικό και ουσιαστικότερο τρόπο τις στάσεις των ανθρώπων απέναντι στην ισότητα των φύλων, τον καταμερισμό της εργασίας κατά τα φύλα, αλλά μπορούν επίσης να διευρύνουν το είδος των δεξιοτήτων, που μαθαίνουν τα άτομα, τόσο στην εκπαιδευτική κοινότητα, όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Κοινωνική Μητρότητα (1) Σύμφωνα με τη Moussourou (2004:76-77) μια ουσιαστική συμφιλίωση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής θα είχε έρθει σε ένα πλήρη κύκλο μετά από τη βιομηχανική επανάσταση, υπέρ των ανδρών και των γυναικών και θα επέτρεπε την επικύρωση" ενός άλλου τύπου "εργασίας και" μιας άλλης "οικογενειακής ζωής και μιας σχέσης μεταξύ των δύο, που θα καθιστούσαν περιττή, οποιαδήποτε αναφορά στη "συμφιλίωση". H πραγμάτωση όμως αυτή, δεν έχει επέλθει μέχρι σήμερα, με συνέπεια οι πολιτικές συμφιλίωσης που εφαρμόζονται να αποδεικνύονται καταστρεπτικές για τις γυναίκες, καθώς εξακολουθούν να κυριαρχούν τα ήδη υπάρχοντα πρότυπα (που δε λειτουργούν πάντα) και οι δυσαρμονίες μεταξύ της επίσημης ρητορικής και των θεσμικών πρακτικών. Η κοινωνική μητρότητα αναφέρεται στην ισόρροπη και ισότιμη συμμετοχή τόσο των ανδρών, όσο και των γυναικών στις οικογενειακές ευθύνες κατά τρόπο ώστε να επιτρέπεται και στους δύο να ανταποκρίνονται στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις, αλλά και να αξιοποιούν στον εργασιακό χώρο την δημιουργικότητα και τις δεξιότητές τους- συμφιλίωση / εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής). 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Κοινωνική Μητρότητα (2) Οι διαστάσεις της κοινωνικής μητρότητας έχουν θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του ζευγαριού Όλο και περισσότερο οι άνδρες συμμετέχουν στις οικιακές ευθύνες και στην ανατροφή των παιδιών, ενώ οι γυναίκες ασκούν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, σε μεγάλο ποσοστό (θετικές) Οι τυχόν σχέσεις αυταρχικότητας, αντικαθίστανται από ισότιμες σχέσεις (Κογκίδου, 1995), ενώ αναπτύσσεται η φαντασία και ανοίγουν «νέα» παράθυρα σε εμπειρίες μεταξύ γονέων και παιδιού (θετικές) (Brown, Callahan, Strega, Walmsley, Dominelli, 2009). Η συνεργασία με τη σύζυγο και η συμμετοχή σε καταστάσεις και όχι απλώς παρατήρηση, συνδέουν συναισθηματικά τον πατέρα με το παιδί και έτσι δομείται μια πιο ουσιαστική σχέση (θετικές) Οι άνδρες καλούνται να «παίξουν» ένα νέο ρόλο, που ίσως δεν τον γνωρίζουν και μπορεί, ούτε ποτέ να μη τον έχουν συναντήσει (αρνητικές) Υπάρχει στέρηση ελεύθερου, προσωπικού και επαγγελματικού χρόνου (αρνητικές), αλλά αυτός ο χρόνος είναι εποικοδομητικός και δημιουργικός, όταν αξιοποιείται στην οικογένεια (θετικές) 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Πατρικός Ρόλος και Κοινωνική Μητρότητα Το σημείο αναφοράς των διαστάσεων της έννοιας πατρότητα δεν είναι η πατρική–ανδρική εξουσία, αλλά η οικογενειακή δομή, μέσα στην οποία οι άνδρες ασκούν το ρόλο του πατέρα (Κορωναίου, 2007). Το παράδειγμα του σύγχρονου πατέρα συμβαδίζει με τη συμμετοχή του στις καθημερινές οικογενειακές πρακτικές και τις οικιακές εργασίες, τη δέσμευση στη φροντίδα των παιδιών, αλλά και τη συνοδευτική υποστήριξή του προς τη γυναίκα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (Κορωναίου, 2007). Το ζήτημα της συμμετοχής των πατέρων στο συνδυασμό της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής είναι δύσκολο στην  εφαρμογή του, γιατί έχει να κάνει με την προώθηση αλλαγών στην νοοτροπία και τα στερεότυπα, που επικρατούν στην κοινωνία. Απέναντι στα νέα δεδομένα, οι άνδρες οφείλουν να εξασκήσουν τον πατρικό ρόλο μ’ ένα νεωτεριστικό τρόπο και να μην είναι προσκολλημένοι στο άκαμπτο παραδοσιακό μοντέλο (Skynner, 1998). 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Η Θεμελιώδης Αξία της Εισαγωγής του Αγοριού στη Διάσταση του Φύλου και στην Έμφυλη Πραγματικότητα Οι Κοινωνικές- Διαπροσωπικές, Ψυχολογικές και Εκπαιδευτικές επιπτώσεις στην προσωπικότητα και τη Συμπεριφορά του Αγοριού, από την επαφή του με την Κοινωνική Μητρότητα επικεντρώνονται: στην αντίληψη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, των αξιών, των συμπεριφορών που σκιαγραφούν την ανδρική του ταυτότητα (Dubar, 1991. Peters, 1994). στην ερμηνεία της πραγματικότητας, αλλά και της αξιολόγησης της προοπτικής εξέλιξης της ενήλικης ζωής του, έχοντας σαν βάση, είτε τα νέα δεδομένα που η κοινωνική μητρότητα δημιουργεί, είτε τους παραδοσιακούς καταμερισμούς. στην εξασφάλιση των ευνοϊκών προϋποθέσεων για την καλλιέργεια της αυτονομίας, της αυτενέργειας, της αυτοπεποίθησης, των βάσεων, δηλαδή, της ανάπτυξης των κινήτρων απόδοσης του 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Νομοθετικές Ρυθμίσεις και Μέτρα για τη Συμφιλίωση Επαγγελματικής και Οικογενειακής Ζωής Οι νομοθετικές ρυθμίσεις, που αφορούν στη συμφιλίωση της οικογένειας και εργασίας περιλαμβάνουν όλες εκείνες τις διατάξεις, οι οποίες είτε άμεσα, είτε έμμεσα υποβοηθούν τους εργαζόμενους και κυρίως τις εργαζόμενες να συνδυάζουν την αμειβόμενη απασχόληση με τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις. Οι συγκεκριμένες πολιτικές διαφέρουν μεταξύ των χωρών μελών της Ε.Ε. Η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία, την Ισπανία, την Πολωνία και τη Μάλτα βρίσκεται στη χαμηλότερη θέση και πολύ μακριά από την επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής της Λισαβόνας (European Commission 2005). Η Ελλάδα δεν έχει να επιδείξει σπουδαία πράγματα στον τομέα των καλών πρακτικών για τη συμφιλίωση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, ούτε σε επίπεδο επιχειρήσεων, ούτε σε κρατικό επίπεδο, ούτε υπάρχει ανάγκη να ξεκινήσει ένα κοινωνικός διάλογος από την πλευρά των εργαζομένων, αλλά και από την πλευρά των εργοδοτών για την υιοθέτηση κατάλληλων μέτρων 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Ερευνητικά ερωτήματα Πως διαμορφώνονται οι νέοι γονεϊκοί ρόλοι, υπό τις συνθήκες της κοινωνικής μητρότητας; Θεωρούν οι νέοι γονείς, πως ο ρόλος τους με την επίτευξη της κοινωνικής μητρότητας, επαναπροσδιορίζεται; Ποιες είναι οι απόψεις τους, για το νέο πατρικό ρόλο; Πιστεύουν ότι τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας επηρεάζονται κοινωνικά, ψυχολογικά, συμπεριφοριστικά στα πλαίσια της κοινωνικής μητρότητας; Κατά πόσον επηρεάζεται το αγόρι - έφηβος από τους νέους γονεϊκούς ρόλους; Ποια είναι η άποψη τους, για τις δομές κοινωνικής στήριξης και φροντίδας, ως μέτρου επίτευξης της κοινωνικής μητρότητας; Ποια είναι η άποψη τους, για τις πολιτικές συμφιλίωσης της επαγγελματικής, οικογενειακής και προσωπικής ζωής, που εφαρμόζονται σήμερα στην Ελλάδα; 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς 2. Έρευνα Πεδίου 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Μεθοδολογία Έρευνας & Επιλογή Μεθοδολογίας ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Μεθοδολογία Έρευνας & Επιλογή Μεθοδολογίας Η μεθοδολογία, που επιλέχτηκε στη παρούσα εργασία, ήταν η ποιοτική προσέγγιση. Η ποιοτική έρευνα, ως επιστημονική μέθοδος, στοχεύει στην περιγραφή, ανάλυση, ερμηνεία και κατανόηση κοινωνικών φαινομένων, καταστάσεων και χαρακτηριστικών κοινωνικών ομάδων, απαντώντας συνήθως στο ερώτημα «γιατί», «πώς», με «ποιες διαδικασίες, ή με ποιους μηχανισμούς» κτλ. (Cohen Manion, 2000. Ιωσηφίδης, 2008. Κυριαζή, 2002. Mason, 2003. Παπαγεωργίου, 1998).  Ο καθορισμός του δείγματος έγινε με τη μέθοδο της θεωρητικής, ή σκόπιμης δειγματοληψίας όπου το δείγμα επιλέχθηκε με κριτήριο τη σχετικότητά του με τα ερευνητικά ερωτήματα, τη θεωρητική προσέγγιση και το αναλυτικό πλαίσιο, την αναλυτική πρακτική και πάνω απ’ όλα την εξήγηση, που η ερευνήτρια ανέπτυξε (Bryman, 2001. Mason, 2003. Merkens, 2004. Silverman, 2000) Για την ανάλυση του ποιοτικού υλικού υιοθετήθηκε η Εμπειρικά Θεμελιωμένη Θεωρία (Groundend Theory) με απώτερο σκοπό την εννοιολογική και θεωρητική επεξεργασία τoυ και τη συγκεκριμενοποίηση των ερευνητικών ερωτημάτων (Borgatti,1996. Lacey & Luff, 2001. Mason, 2003. Maykut & Morehouse, 2000. Thorne, 2000) 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Πληθυσμός – Δειγματοληψία (1) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Πληθυσμός – Δειγματοληψία (1) Η συγκεκριμένη ποιοτική διερεύνηση εστιάστηκε σε 9 πατέρες και 9 μητέρες, εργαζόμενους/ες ηλικίας 38-48 ετών, που κατοικούσαν στην Κρήτη και συγκεκριμένα στους νομούς Ηρακλείου (3 άντρες, 3 γυναίκες), Ρεθύμνης (1 άντρας, 2 γυναίκες), Χανίων (3 άντρες, 2 γυναίκες) και Λασιθίου (2 άντρες, 2 γυναίκες) σε αστικές περιοχές, όπου είχαν τη δυνατότητα χρήσης δομών κοινωνικής στήριξης και φροντίδας. Κριτήρια αποτέλεσαν α) η επαγγελματική ενασχόληση και των δύο γονέων και β) η ύπαρξη τουλάχιστον ενός έφηβου-αγοριού στην οικογένεια. Το εκπαιδευτικό τους επίπεδο κυμαινόταν, από απόφοιτοι/ες Γυμνασίου, έως διδακτορικές σπουδές, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό (33%) ήταν απόφοιτοι/ες Λυκείου Όλοι/ες οι συνεντευξιαζόμενοι/ες είχαν τουλάχιστον ένα αγόρι στην εφηβική ηλικία (12-18 ετών), ενώ ο αριθμός των παιδιών τους κυμαινόταν από 1 έως 4 παιδιά βρεφικής (1-2 ετών), νηπιακής (3-5 ετών), σχολικής (6-11 ετών) και εφηβικής ηλικίας (12-18 ετών). Τα μέλη της οικογένειάς τους απαρτίζονταν, από τους δύο γονείς και τα παιδιά τους, χωρίς την συγκατοίκηση άλλων συγγενικών προσώπων (παππούδων, ή γιαγιάδων). 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Πληθυσμός – Δειγματοληψία (2) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Πληθυσμός – Δειγματοληψία (2) Η επιλογή της συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής πραγματοποιήθηκε, εξαιτίας: α) της μεγαλύτερης προσβασιμότητας για ολοκληρωμένη συλλογή στοιχείων, από την πλευρά της ερευνήτριας β) της ιδιαιτερότητας της Κρητικής Οικογένειας, στην οποία επικρατεί η τάση διατήρησης της πατριαρχικής αρχής, λόγω βαθιά ριζωμένων προκαταλήψεων και στερεοτύπων, στην κοινωνία και στην εργασία. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διερευνηθούν οι απόψεις των υποκειμένων της έρευνας στο συγκεκριμένο γεωγραφικό και κοινωνικό πλαίσιο, καθώς οι επικρατούσες νοοτροπίες, έρχονται σε σύγκρουση με τις κοινωνικο-πολιτισμικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων, προωθώντας εντονότερα το συνδυασμό των οικογενειακών-επαγγελματικών υποχρεώσεων και την ανάληψη των νέων ρόλων, από το σημερινό πατέρα. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Εργαλεία Έρευνας (1) Ως καταλληλότερη μέθοδο συλλογής-παραγωγής των ποιοτικών δεδομένων, επιλέχτηκε η συνέντευξη βάθους (Βάμβουκας, 2000. Cohen Manion, 2000. Ιωσηφίδης, 2008) με χρήση ημιδομημένου δελτίου (semi-structured interview) με ερωτήσεις ανοικτού τύπου και θεματικές ενότητες, οι οποίες ανταποκρίνονταν στους στόχους και στα ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας, ώστε να διασφαλιζόταν η συναγωγή στο μέτρο του δυνατού έγκυρων συμπερασμάτων (Βάμβουκας, 2000. Ιωσηφίδης, 2008. May,1995. Pope, Mays, 2000) . Η επιλογή των ερωτήσεων πραγματοποιήθηκε με το σκεπτικό, του αν και κατά πόσο κάθε ερώτηση ικανοποιούσε τον αρχικό σκοπό της έρευνας και τους κύριους άξονές της. Η ερευνήτρια απόφυγε εκτενείς και περίπλοκες ερωτήσεις, που μπορεί να δυσκόλευαν τους/τις συνεντευξιαζόμενους/ες, όσο και γενικές και ασαφείς. Τέλος, εκτίμησε ότι, τα στοιχεία που περιλάμβανε η ερώτηση ήταν αναγκαία για την έρευνα και σχετίζονταν με τις γνώσεις των υποκειμένων, χωρίς να προκαλούν αμφισημίες (Βάμβουκας, 2000. Βριωνίδης, 2009. Cohen Manion, 2000. Ιωσηφίδης, 2008). 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Εργαλεία Έρευνας (2) Φόρμα συνέντευξης ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΙΑΖΟΜΕΝΟΥ/ΗΣ επτά (7) ερωτήσεις, με τις οποίες η ερευνήτρια συμπλήρωνε στοιχεία των ερωτηθέντων, (φύλο, ηλικία, πόλη διαμονής, εκπαιδευτικό υπόβαθρο, οικογενειακή κατάσταση, αριθμό-φύλο-ηλικία παιδιών, αριθμός μελών οικογένειας) ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ πέντε (5) ερωτήσεις, οι οποίες στόχευαν να διερευνήσουν τις ώρες, το αντικείμενο εργασίας και τις όποιες διευκολύνσεις παρέχονται από τον φορέα/οργανισμό στον οποίο εργάζονται. Επιπλέον, γίνονταν προσπάθεια να εντοπιστούν τυχόν προβλήματα και δυσκολίες, που μεταφέρονται στο οικογενειακό περιβάλλον, σε σχέση με τις ώρες εργασίας, εντός και εκτός σπιτιού. ΓΟΝΕΪΚΟΙ ΡΟΛΟΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ τέσσερις (4) ερωτήσεις, μέσω των οποίων γίνονταν προσπάθεια διερεύνησης των νέων γονεϊκών ρόλων, που έχουν δημιουργηθεί, αλλά και των αντιλήψεων των μελών της οικογένειας, σε σχέση με τις αρμοδιότητες και τον προγραμματισμό τους μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΓΟΝΕΪΚΟΙ ΡΟΛΟΙ τέσσερις (4) ερωτήσεις. μέσω των οποίων αξιολογείται η θέση των εργαζόμενων μελών της οικογένειας, σε σχέση α) με την ένταξη της γυναίκας στην αγορά εργασίας και β) με τα νέα δεδομένα, που η κοινωνική μητρότητα έχει δημιουργήσει, αναφορικά με τις επιπτώσεις (θετικές, ή αρνητικές), που μπορεί να έχει στα μέλη της οικογένειας και στη ζωή του ζευγαριού. ΠΑΤΡΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ τέσσερις (4) ερωτήσεις, οι οποίες διερευνούσαν τα νέα δεδομένα του πατρικού ρόλου και του επαναπροσδιορισμού του στα πλαίσια της κοινωνικής μητρότητας, σε σχέση α) με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και για το χρόνο που αφιερώνει ο πατέρας σε αυτά και ιδιαίτερα β) με το αγόρι-έφηβο και για το πώς αντιλαμβάνεται και αξιολογεί το νέο αυτό ρόλο. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΟΜΕΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ πέντε (5) ερωτήσεις, οι οποίες διερευνούσαν τις απόψεις των ερωτηθέντων, σε σχέση με τις δομές κοινωνικής στήριξης και φροντίδας, ως μέτρου επίτευξης της κοινωνικής μητρότητας και τις πολιτικές συμφιλίωσης της επαγγελματικής, οικογενειακής και προσωπικής ζωής, που εφαρμόζονται σήμερα στην Ελλάδα. Παράλληλα, τους δινόταν το κίνητρο να προτείνουν αλλαγές, αλλά και να αξιολογήσουν τη συμβολή της κοινωνικής μητρότητας στην ανάπτυξη της κοινωνίας 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Διαδικασία Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν από την ερευνήτρια προσωπικά στα σπίτια των υποκειμένων της έρευνας το χρονικό διάστημα, Φεβρουαρίου - Μαρτίου 2010, έκτασης πέντε περίπου εβδομάδων, αφού προηγήθηκαν δύο πιλοτικές (Cohen & Manion, 2000), όπου συμμετείχαν ένας πατέρας και μια μητέρα με χαρακτηριστικά παρόμοια με εκείνων, που συμμετείχαν στο «τελικό δείγμα» (Κυριαζή, 2002), Οι συζητήσεις γίνονταν χωρίς την παρουσία τρίτων και μαγνητοφωνήθηκαν, με ελάχιστες παρεμβάσεις από μέρους της ερευνήτριας, Οι συνεντεύξεις, διάρκειας 30 έως και 40 λεπτών περίπου η καθεμία, αφού απομαγνητοφωνήθηκαν και μελετήθηκε το περιεχόμενό τους, καταγράφηκαν με τη μορφή κειμένου (ερώτηση - απάντηση). Η απευθείας παρουσίαση του λόγου των ερευνώμενων με αποσπάσματα, από τις συνεντεύξεις θεωρήθηκε σημαντικότερη, από τις έμμεσες αναφορές, μέσα από τις προσπάθειες ερμηνείας τους. Σε όλη τη διάρκεια της έρευνας η ερευνήτρια φρόντισε να διασφαλίσει την αξιοπιστία (reliability) και την εγκυρότητά της (validity) (Cohen & Manion, 2000. Ιωσηφίδης, (2008), Kvale, 1996. Perakyla, 1997. Weinberg, 2002), καθώς και τα σχετικά ζητήματα της ηθικής και της δεοντολογίας (Ιωσηφίδης, 2008. Miles & Haberman, 1994. Schwandt, 2001). 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Μεθοδολογία Ανάλυσης Αποτελεσμάτων ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Μεθοδολογία Ανάλυσης Αποτελεσμάτων Η ανάλυση δεδομένων «ποιοτικής» μορφής είναι μια κυκλική διαδικασία, που περιλαμβάνει τη συστηματική κωδικοποίηση/ομαδοποίηση των δεδομένων και την ερμηνεία τους, μέσα από την προοπτική των υποκειμένων της έρευνας, με πλαίσιο αναφοράς το εκάστοτε συγκείμενο και στόχο τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου θεωρητικού πλαισίου (Mantzoukas, 2004. Thorne, 2000.). Οι συνεντεύξεις αναλύθηκαν, χρησιμοποιώντας τη συνεχή συγκριτική μέθοδο (constant comparison method). Η ανάλυση στοιχείων ήταν επαναληπτική με τη συλλογή δεδομένων. Τα στοιχεία αναλύθηκαν, όπως συλλέχθηκαν, μέσω της διαδικασίας της κωδικοποίησης. Για τους σκοπούς της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν δύο τύποι κωδικοποίησης: η ανοικτή, με την οποία έγινε μια πρώτη εξέταση των στοιχείων, προκειμένου να ταξινομηθούν και η αξονική, με την οποία τα στοιχεία κωδικοποιήθηκαν γύρω από μια ενιαία κατηγορία (Strauss & Corbin, 1990). Σκοπός της ερευνήτριας, ήταν να μεταδώσει τη βιωματική εμπειρία των υποκειμένων, μέσα από την ερευνητική έκθεση με αφηγηματική μορφή, γραμμένη σε προσωπικό ύφος. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Αποτελέσματα Έρευνας Όπου απαιτήθηκε, χρησιμοποιήθηκαν πίνακες και διαγράμματα, που βοηθούν στη σύντομη και αποτελεσματική παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω σημεία-«συμβάσεις» (Dunn, 2000), για να καταγράψουν εξω-γλωσσικά και παρα-γλωσσικά στοιχεία με στόχο, την όσο το δυνατόν πληρέστερη αποτύπωση των μορφών επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, μεταξύ της ερευνήτριας και των συμμετεχόντων στην ερευνητική διαδικασία, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αναδειχθούν σε μια απλή μεταγραφή του λόγου σε κείμενο, ως εξής:  ΓΗΡΑ1 Τα χαρακτηριστικά του ατόμου που παραχωρεί συνέντευξη (φύλο, νομός, αριθμός συνέντευξης), συνήθως με κεφαλαία και έντονα γράμματα // Το σύμβολο αυτό δηλώνει προσωρινή διακοπή της συνέντευξης για κάποιο λόγο … Δηλώνει παύση μικρής διάρκειας. Υπογραμμισμένο κείμενο: υπογραμμίζονται σημεία του κειμένου τα οποία τόνιζε ιδιαίτερα ο ομιλητής. [ ] σε τετράγωνες αγκύλες καταγράφονται εξωγλωσσικά στοιχεία όπως γέλιο, κλάμα κ.λπ. και ό,τι άλλο στοιχείο θεωρείται σημαντικό να καταγραφεί.  12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή (1) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή (1) Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 9 εργαζόμενοι πατέρες και 9 μητέρες, από αστικές περιοχές και των τεσσάρων νομών της Κρήτης, όπου είχαν τη δυνατότητα χρήσης των δομών κοινωνικής στήριξης και φροντίδας, ως μέτρου επίτευξης της κοινωνικής μητρότητας. Η ηλικία τους κυμαινόταν από 38 έως 48 ετών και έχουν τουλάχιστον ένα αγόρι στην εφηβεία. Εργάζονταν στον ιδιωτικό, ή στο δημόσιο τομέα με συνθήκες πλήρους απασχόλησης με καθημερινό, κανονικό, σπαστό, ή κυλιόμενο ωράριο. Ενώ όμως η επαγγελματική δραστηριότητα των μητέρων δεν ξεπερνούσε τις οκτώ ώρες, οι άντρες αντίθετα εργάζονταν περισσότερο, είτε στην ίδια τους την εργασία, είτε σε άλλες εξωεπαγγελματικές τους δραστηριότητες. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή (2) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή (2) Και οι δύο αφιέρωναν από ελάχιστες, έως πολλές ώρες για την επαγγελματική τους δραστηριότητα και εντός του σπιτιού, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, λόγω της φύσης της δουλειάς τους. Ενώ όμως οι γυναίκες αφιέρωναν περισσότερο χρόνο στις ενδοοικογενειακές δραστηριότητες, οι άντρες εξέφρασαν την πεποίθηση ότι, θα ήθελαν να συμμετέχουν περισσότερο, με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσαρέσκεια για την μη ικανοποιητική τους συμμετοχή. Η υπόσχεση για περαιτέρω προσπάθειες συμμετοχής στα ενδοοικογενειακά από τους άντρες, η κατανόηση των γυναικών και η σύμπραξη των υπολοίπων μελών, συνήθως αποφόρτιζαν την κατάσταση στο οικογενειακό περιβάλλον. Επιπλέον αρωγός στην προσπάθεια συμφιλίωσης επαγγελματικής ζωής και εργασίας των εργαζόμενων γονέων, δε φάνηκε να είναι οι εργοδότες τους, οι οποίοι, πέρα από τα εργασιακά κεκτημένα δεν παρέχουν ιδιαίτερες διευκολύνσεις. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι στη Σύγχρονη Οικογένεια (1) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι στη Σύγχρονη Οικογένεια (1) Οι ρόλοι των δυο γονέων στη σύγχρονη αστική Κρητική οικογένεια αξιολογήθηκαν και από τα δυο φύλα, ως εξίσου σημαντικοί για την εξισορρόπηση και τη σωστή λειτουργία μια οικογένειας. Ιδιαίτερη βαρύτητα δινόταν όμως, σχεδόν από όλους/ες στην πολλαπλότητα των ρόλων, που διαδραματίζουν πλέον οι γυναίκες, καθώς έχουν επιφορτιστεί με περισσότερες ασχολίες, εξαιτίας της εισόδου τους στην αγορά εργασίας και της παράλληλης ενασχόλησή τους με τις γονεϊκές υποχρεώσεις. Η κατάσταση επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο, όπως τονίζεται από δύο μητέρες, όταν ο σύζυγος-πατέρας απουσιάζει πλήρως από την οικογένεια, λόγω φόρτου εργασίας, με συνέπεια η σύζυγος να προσπαθεί να καλύπτει και τους δυο ρόλους μέσα στην οικογένεια Επίσης φάνηκε ότι, η απόφαση περαιτέρω συμμετοχής στις ενδοοικογενειακές υποχρεώσεις σχετίζεται με την προσωπικότητα τους, τις προτιμήσεις τους και όχι αποκλειστικά και μόνο με το υπερφορτωμένο πρόγραμμα του συζύγου. Τα μέλη του δείγματος τόνισαν ότι, οι ρόλοι των δυο γονέων τείνουν να αλλάξουν τα τελευταία χρόνια, καθώς παρατηρείται συμμετοχική δράση στη καθημερινότητα της οικογένειας 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι στη Σύγχρονη Οικογένεια (2) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι στη Σύγχρονη Οικογένεια (2) Παρά το γεγονός όμως ότι, οι πατέρες αναγνωρίζουν τη σημαντικότητα της συμμετοχής τους στον ιδιωτικό χώρο καταβάλλοντας προσπάθειες να συμμετάσχουν, όσο είναι δυνατόν περισσότερο, εντούτοις τις περισσότερες φορές δεν φτάνουν σε επιθυμητό επίπεδο Όλοι/ες τόνισαν τη σημαντικότητα και την αξία της επικοινωνίας των μελών στην εξασφάλιση της ευρυθμίας, της συνοχής και της ανάπτυξης της οικογένειας Δεν πραγματοποιούνται ξεχωριστές συναντήσεις μεταξύ των μελών, προκειμένου να οριστούν οι αρμοδιότητες και οι υποχρεώσεις του κάθε μέλους, αλλά γίνονται κατά τη διάρκεια των ημερήσιων συγκεντρώσεων τους Ο προσωπικός χρόνος, τόσο των ανδρών της συγκεκριμένης έρευνας, όσο και των γυναικών ήταν ιδιαίτερα περιορισμένος, ή και κάποιες φορές, σχεδόν ανύπαρκτος. Η προσπάθεια που καταβαλλόταν, για την ανάκτησή του, συνήθως ήταν μικρή, σχεδόν ανύπαρκτη και κάποιες φορές γινόταν σε συνεννόηση με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Κοινωνική Μητρότητα και Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι (1) ΠΜΣ: Φύλο και Νέα Εκπ@ιδευτικά και Εργασιακ@ Περιβάλλοντα στη Κοινωνία της Πληροφορί@ς Κοινωνική Μητρότητα και Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι (1) Η ένταξη της γυναίκας στην αγορά εργασίας θεωρήθηκε αξιόλογη και σημαντική, καθώς με αυτό τον τρόπο αυτοπραγματώνεται, ανεξαρτητοποιείται και συνεισφέρει στις οικονομικές, κυρίως υποχρεώσεις Οι αλλαγές στο ρόλο της γυναίκας καλλιέργησαν διεργασίες, είτε θετικές είτε αρνητικές, οι οποίες έχουν αντίκτυπο στην οικογένεια και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Ως αρνητικό αποτέλεσμα της πολλαπλότητας του ρόλου της γυναίκας, θεωρήθηκε η ελλιπής άσκηση του ρόλου της μητέρας, στα πρότυπα του παραδοσιακού και η περαιτέρω ψυχολογική και σωματική φόρτισή της, όπως αυτή εκφράστηκε από τη μειοψηφία των αντρών 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Κοινωνική Μητρότητα και Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι (2) Η μειοψηφία των αντρών της έρευνάς μας, θεωρεί πως οι επιπτώσεις από την ένταξη της γυναίκας στην αγορά εργασίας δυσκολεύει τις σχέσεις του ζευγαριού. Ωστόσο, η συμμετοχή της γυναίκας στην αγορά εργασίας ισοδυναμεί με οικονομική συμμετοχή στην οικογένεια, αλλά και ανάπτυξη της προσωπικότητας της, προς όλα τα επίπεδα. Αναφορικά, με τα μηνύματα, που μπορεί η γυναίκα να περνάει από τη στιγμή της ένταξής της στην αγορά εργασίας, διαφάνηκε πως οι σύζυγοι συσχετίζουν τους διπλούς ρόλους, είτε με το επάγγελμα, είτε με τις αντιλήψεις, αλλά και τις προθέσεις των ιδίων να αποδεχτούν τη νέα κοινωνική πραγματικότητα Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας δε φάνηκε να επηρεάζονται αρνητικά, από τους διπλούς ρόλους της μητέρας- συζύγου, καθώς έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, πράγμα που τους βοηθά να λειτουργούν αυτόνομα και να αυτοεξυπηρετούνται. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Πατρικός Ρόλος και Κοινωνική Μητρότητα Ο ρόλος του πατέρα, τόσο από τους άνδρες, όσο και από τις γυναίκες περιγράφηκε ότι, λειτουργεί υποστηρικτικά και καθοδηγητικά προς τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο, για το χρόνο, που αφιερώνει ο πατέρας, καθώς και από τα δύο φύλα θεωρήθηκε ανεπαρκής, με ένα μικρό ποσοστό να προσπαθεί, τουλάχιστον να τον αναπληρώσει. Όλοι οι ερωτώμενοι/ες, θεώρησαν, πως το αγόρι –έφηβος αντιλαμβάνεται τη νέα κοινωνική πραγματικότητα εν μέρει, μέσα από τις καταστάσεις, που έχει ανατραφεί, ή που ο ίδιος αξιολογεί, αλλά ακόμα και από αυτά, που μπορεί να μεταφέρονται, από τον κοινωνικό του περίγυρο. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Πολιτικές Επίτευξης της Κοινωνικής Μητρότητας και Δομές Στήριξής της Ενώ οι δομές κοινωνικής στήριξης και φροντίδας, που λειτουργούν στις αστικές περιοχές της Κρήτης - ως μέτρου επίτευξης της κοινωνικής μητρότητας – θεωρήθηκε ότι, είναι αναγκαίες και χρήσιμες, από όλους/ες τους/τις ερωτηθέντες, οι οποίοι/ες τις έχουν χρησιμοποιήσει μερικώς, ή ολικώς, εντούτοις δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σύγχρονης οικογένειας. Εξίσου αναποτελεσματικές κρίθηκαν όμως και οι πολιτικές, που εφαρμόζονται σήμερα στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, με συνέπεια η ισόρροπη και ισότιμη συμμετοχή, τόσο των ανδρών, όσο και των γυναικών στις οικογενειακές ευθύνες, και στην εργασία να φαντάζει «μακρινή». Οι αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν, για να βελτιώσουν τις δομές που στηρίζουν τη συμφιλίωση οικογένειας και εργασίας, θεώρησαν τόσο, οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ότι, θα πρέπει να ξεκινήσουν αρχικά, από το κοινωνικό κράτος και στη συνέχεια να επεκταθούν στη διευθέτηση του ωραρίου εργασίας, στις άδειες, στην οικονομική ενίσχυση των γονέων, στην ποιοτική εκπαίδευση, στα κίνητρα αύξησης της γεννητικότητας και στις απογευματινές δομές στήριξης. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

3. Συμπεράσματα - Συζήτηση 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς την Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή (1) Η ορθή κατανομή του χρόνου και της ενέργειας μεταξύ οικογένειας, επαγγελματικών υποχρεώσεων, οικονομικών και προσωπικών αναγκών, για έναν πατέρα δεν είναι εύκολη υπόθεση Η σημασία της ισορροπίας, ανάμεσα στην εργασία και στην οικογένεια εκτιμάται διαφορετικά, από τους άνδρες και διαφορετικά, από τις γυναίκες, καθώς μπορεί να συνδέεται με πολλές επιλογές και δυνατότητες συνδυασμών της εργασίας με τις προσωπικές ανάγκες. Για τις γυναίκες, που παραδοσιακά είναι επιφορτισμένες με την οικιακή φροντίδα, η συμμετοχή στην αμειβόμενη εργασία δεν αποτελεί μόνον επιθυμία, ψυχική και οικονομική ανάγκη. Η εργασία των γυναικών είναι απαραίτητη επίσης, για την αύξηση του βιοτικού επιπέδου της οικογένειας, για την πρόοδο της οικονομίας και για την επίτευξη κοινωνικής συνοχής. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς την Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή (2) Ενώ όμως οι γυναίκες επιζητούν την προώθησή τους στη δημόσια σφαίρα, δε φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο και για τους άντρες, αναφορικά με την ιδιωτική ζωή, καθώς κατά κανόνα, επικεντρώνονται στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία και είναι απαλλαγμένοι από επίπονες και χρονοβόρες οικογενειακές υποχρεώσεις, όπως η φροντίδα, η φύλαξη, η ανατροφή των παιδιών και των ηλικιωμένων γονέων, καθώς και η ενασχόληση με τις οικιακές εργασίες (Griswold, 1993). Η αναγκαστική συμμετοχή των αντρών στις οικογενειακές ευθύνες, η αποδοχή του νέου πατρικού ρόλου, επιβάλλεται σήμερα περισσότερο, όσο ποτέ άλλοτε, εξαιτίας των σύγχρονων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών συνθηκών Η μοιρασμένη ευθύνη του ζευγαριού στις ευθύνες του σπιτιού και της οικογένειας και η ίση παροχή ευκαιριών στα δύο φύλα στο χώρο εργασίας, αποτελούν προϋπόθεση για την επίτευξη της συμφιλίωσης/εναρμόνισης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, που έρχεται να συμπληρώσει και να προχωρήσει την πολιτική της ενσωμάτωσης των πολιτικών ισότητας σε όλα τα πεδία του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς τους Νέους Γονεϊκούς Ρόλους στη Σύγχρονη Οικογένεια (1) Τον 21ο αιώνα κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες, οδήγησαν στον επαναπροσδιορισμό των αντρικών και γυναικείων ρόλων, μέσα και έξω από το σπίτι. Η αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, παρόλο που διαφοροποίησε τις σχέσεις των φύλων μέσα και έξω από την οικογένεια, δε συνοδεύτηκε από ισότιμη συμμετοχή των αντρών στην ανατροφή των παιδιών και στις οικιακές ευθύνες, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να εργάζονται περισσότερο για να ανταπεξέλθουν στο διπλό τους ρόλο, παρά τη μετατόπιση μέρους της φροντίδας έξω από το πλαίσιο της οικογένειας και την αυξημένη συμμετοχή στη φροντίδα των μελών της. Οι άντρες δηλώνουν ότι, εκτιμούν τη συμβολή της γυναίκας στη συντήρηση της οικογένειας, διατυμπανίζουν ότι η συμμετοχή τους στις υποχρεώσεις του σπιτιού είναι «αυτονόητη», από τη στιγμή που η σύντροφός τους εργάζεται. Όμως η πραγματικότητα έρχεται σε αντίφαση με την πρακτική που ακολουθούν. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς τους Νέους Γονεϊκούς Ρόλους στη Σύγχρονη Οικογένεια (2) Υπάρχει μεγάλη απόσταση από τη πλήρη αμοιβαιότητα και ισότητα στις σύγχρονες πρακτικές, όσον αφορά την κατανομή των οικιακών εργασιών και της ανατροφής των παιδιών, κατάσταση που ποικίλλει, ανάλογα με ατομικά χαρακτηριστικά, όπως το φύλο, η ηλικία, ο βαθμός εκπαίδευσης, η επαγγελματική κατάσταση και τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης, ο αριθμός και η ηλικία των παιδιών. Επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν και οι πολιτισμικές επιδράσεις και οι αξίες, που κάθε άτομο έχει. Στην Ελλάδα και ειδικότερα στο αστικό κοινωνικό πλαίσιο της Κρήτης, όπου διενεργήθηκε η παρούσα έρευνα η εξισορρόπηση των συζυγικών ρόλων στο πλαίσιο της οικογενειακής ζωής βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, εξαιτίας των αντιφάσεων που υφίστανται σήμερα οι νέοι γονεϊκοί ρόλοι, καθώς από τη μεριά οι γονείς καλούνται να υιοθετήσουν νέους ρόλους και συμπεριφορές, που οι σύγχρονες ανάγκες τους επιβάλλουν και από την άλλη να επαναπροσδιορίσουν την παραδοσιακή οικογενειακή πρακτική, που θέλει τις γυναίκες να εργάζονται περισσότερο στο σπίτι, από ότι στο δημόσιο χώρο και τους άντρες απόντες από τις ενδοικογενειακές δραστηριότητες. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς την Κοινωνική Μητρότητα και τους Νέους Γονεϊκούς Ρόλους Τόσο οι πατέρες, όσο και οι μητέρες προσπαθούν να προσαρμοστούν στη νέα αυτή κοινωνική πραγματικότητα Κορωναίου, (2007) της συμφιλίωσης οικογενειακής - επαγγελματικής - προσωπικής ζωής και παράλληλα να «μυήσουν» και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Σ’ αυτές τις διαδικασίες ρύθμισης της ενδοοικογενειακής ζωής οι γυναίκες, αφενός επωμίζονται πολλαπλούς ρόλους και υποχρεώσεις, σε σχέση με τους άντρες, αφετέρου (ως συνέπεια ακριβώς των ρόλων αυτών) εντάσσονται στην αγορά εργασίας σε δυσμενέστερες συνθήκες από τους συντρόφους τους Μέσω της πραγματοποιηθείσας έρευνας, τόσο οι σύζυγοι, όσο και τα παιδιά φαίνεται να αποδέχονται τις νέες αλλαγές μέσα στην οικογένεια και να προσπαθούν να ρυθμίζουν και να οργανώνουν τον ιδιωτικό τους βίο και τον ιδιωτικό τους χρόνο, μέσω της νέας αυτής πραγματικότητας. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς τον Πατρικό Ρόλο και την Κοινωνική Μητρότητα (1) Τη σημερινή εποχή οι άνδρες, παρότι φοβούνται ότι μία ασαφής εφαρμογή των ρόλων μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση (αν τα πατρικά και μητρικά μοντέλα θολώσουν, ή σβήσουν η οικογένεια θα πάψει να υπάρχει), συνειδητοποιούν ότι δημιουργείται ένα νέο πατρικό μοντέλο. Οι άνδρες δε νιώθουν καλά με τη διευρυμένη πατρότητα, χρειάζονται χρόνο για να προσαρμοστούν και να συμφιλιωθούν μ’ αυτή την πραγματικότητα. Βρίσκονται ξαφνικά αντιμέτωποι με μια ανατροπή των παραδοσιακών αντιλήψεων για τους έμφυλους ρόλους και αυτό τους τρομάζει, καθώς οφείλουν να εξασκήσουν το νέο πατρικό ρόλο με ένα διαφορετικό και νεωτεριστικό τρόπο, δίχως να παραμένουν προσκολλημένοι στο άκαμπτο παραδοσιακό μοντέλο. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς τον Πατρικό Ρόλο και την Κοινωνική Μητρότητα (2) Οι άνδρες πρέπει να αναλάβουν το μέρος των ευθυνών, που αντιστοιχούν στην οικογένεια και να καταλάβουν ενεργά το δικό τους χώρο μέσα σ’ αυτή, χωρίς να ζητάνε έκπτωση, ή άδεια και χωρίς να φοβούνται μία ενδεχόμενη απώλεια της ανδρικής του ταυτότητας, που θα οδηγούσε σε κοινωνικό αποκλεισμό. Η ουσιαστική και διευρυμένη συμμετοχή των ανδρών στις ενδοοικογενειακές υποχρεώσεις και η ενασχόλησή τους, ειδικότερα με τη φροντίδα του οικογενειακού χώρου οδηγεί τα αγόρια έφηβους στην αποδοχή του νέου αυτού ρόλου του πατέρα. Απαιτείται υποστήριξη και διάθεση από το γονέα, σύμφωνα και με τον Ryan και λοιποί (2006), ώστε να σταθεροποιηθούν οι σχέσεις και να οδηγήσουν στην αυτοανάπτυξη. Ο πατρικός ρόλος χρειάζεται κοινωνική αποδοχή και υποστήριξη, καθώς συντελεί σημαντικά, τόσο στην επικοινωνία και την επαφή, μεταξύ των συζύγων, όσο και στην καλύτερη ανατροφή των παιδιών. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Συμπεράσματα, ως προς τις Πολιτικές Επίτευξης της Κοινωνικής Μητρότητας και τις Δομές Στήριξής της Ο τρόπος, που οι πολιτικές επίτευξης και στήριξης της Κοινωνικής Μητρότητας συνδράμουν και ενισχύουν τις νέες οικογενειακές σχέσεις, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ήπια και ισότιμη ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας συνδέεται, τόσο με το νομοθετικό πλαίσιο, όσο και με την ύπαρξη των αναγκαίων υποστηρικτικών κοινωνικών δομών. Στην Ελλάδα, παρά το ότι υφίστανται δομές και υπηρεσίες στήριξης της κοινωνικής μητρότητας, εντούτοις παρουσιάζουν προβλήματα, έτσι ώστε να δυσκολεύει και άλλο την υπάρχουσα κατάσταση, καθώς υπολειτουργούν, δεν παρέχουν ποιοτική εκπαίδευση, η στελέχωσή τους είναι αναποτελεσματική και η διάρκειά τους δεν συμβαδίζει με τις εργασιακές απαιτήσεις των γονέων σε όλη τη διάρκεια του χρόνου Η επίτευξη της πολυπόθητης εναρμόνισης οικογένειας και εργασίας προϋποθέτει ουσιαστικές μεταβολές στις ατομικές/συλλογικές αντιλήψεις-στάσεις-πεποιθήσεις για τους κοινωνικούς ρόλους των φύλων στην κοινωνία και στην οικογένεια. Χρειάζονται πιο αποτελεσματικές πολιτικές συμφιλίωσης εργασιακής-οικογενειακής ζωής για άντρες και γυναίκες. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Παρατηρήσεις – Παραπέρα ερωτήματα (1) Μέσω της έρευνας διαπιστώθηκε πως μια σειρά παράγοντες, που υφίστανται στην Κρητική πραγματικότητα σχετιζόμενων με νοοτροπίες, στερεότυπα, ελλιπής μέτρα και πολιτικές επίτευξης της κοινωνικής μητρότητας και εν γένει της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής αποτελούν εμπόδια στην υιοθέτηση των νέων δεδομένων, που επιβάλλονται πλέον στους γονεϊκούς ρόλους και στην αποτελεσματική ενεργοποίηση κατάλληλων μέτρων και πολιτικών. Η εργασία αυτή αποτελεί περισσότερο μια καταγραφή απόψεων, μια βιωματική εμπειρία των υποκειμένων, καθώς η επιλογή του δειγματικού πληθυσμού καθιστά αμφίβολη τη προοπτική γενίκευσης των αποτελεσμάτων, που προκύπτουν από αυτή. Άλλωστε, τα αποτελέσματα που προέκυψαν εκφράζουν το δειγματικό πληθυσμό της έρευνας, υπάρχει όμως το ενδεχόμενο να διαφοροποιούνταν, αν λάμβανε χώρα στο πλήθος των γεωγραφικών περιοχών της Κρήτης. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Παρατηρήσεις – Παραπέρα ερωτήματα (2) Μετά από την παρούσα μελέτη, προβάλλει, επιτακτική η ανάγκη διεξαγωγής ποιοτικών ερευνών μεγάλης κλίμακας, που με τα πορίσματά τους να σκιαγραφούν την πραγματικότητα, στο χώρο της Κρητικής και εν γένει της Ελληνικής οικογένειας, τόσο σε αστικές, όσο και σε αγροτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων όμως όλων των μορφών της (πυρηνική, εκτεταμένη, μονογονεϊκή). Χρειάζονται εργαλεία, που θα βοηθήσουν τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και των αρχών, οι οποίες ευθύνονται για την εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου και των εθνικών κανόνων, περί συμφιλίωσης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, προκειμένου να διευκολυνθούν οι μεταβολές στις δομές και τις συμπεριφορές και να αναπτυχθούν νέα μοντέλα συνεργασίας μεταξύ γυναικών και ανδρών. Απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες, από την Πολιτεία, τους εργοδότες, αλλά και τους ίδιους τους εργαζόμενους, ώστε η συμφιλίωση / εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, στοιχείο ευημερίας των πολιτών και ανάπτυξης της κοινωνίας, να γίνει περισσότερο αποτελεσματική, αξιοποιώντας καλές πρακτικές άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, αλλάζοντας παράλληλα στερεότυπα και νοοτροπίες, που αποτελούν τροχοπέδη στην επίτευξή της. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

4. Επίλογος 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Η εναρμόνιση οικογενειακής και εργασιακής ζωής αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα, το οποίο απαιτεί και τον ανάλογο προσδιορισμό νέων στρατηγικών, ώστε να υπάρχει μια υγιής ισορροπία, ανάμεσα στην εργασία και στη ζωή στο πλαίσιο της Κρητικής και εν γένει της Ελληνικής οικογένειας. Χωρίς ανακατανομή των ενδοοικογενειακών ρόλων, μεταξύ των ενηλίκων και ανηλίκων μελών, την επίτευξη της κοινωνικής μητρότητας με την ενεργητική και ισόρροπη συμμετοχή και των ανδρών στην ανατροφή και στη φροντίδα των παιδιών, αλλά και την εξασφάλιση ενδοοικογενειακού χρόνου υπέρ και των γυναικών, όπως φαίνεται και από έρευνες, οι γυναίκες θα εξακολουθούν να εισέρχονται με άνισους όρους στην αγορά εργασίας, να βιώνουν καθημερινές συγκρούσεις, ανάμεσα στις δικές τους ανάγκες, προσδοκίες, επιθυμίες και σε ό,τι η κοινωνία τους έχει παραδοσιακά/πατριαρχικά αναθέσει με τη μορφή αποκλειστικά γυναικείων/μητρικών καθηκόντων, με αποτέλεσμα συχνά, είτε την απομάκρυνσή τους από την εργασία, ή τη διεκδίκησή της, είτε την παραίτησή τους από επαγγελματικές τους φιλοδοξίες και προσπάθειες ανέλιξής τους. Παράλληλα, οι άντρες θα πρέπει να αναλάβουν το μέρος των ευθυνών που αντιστοιχούν στην οικογένεια και να καταλάβουν ενεργά το δικό τους χώρο μέσα σ’ αυτή, χωρίς να ζητάνε παράταση, έκπτωση, ή άδεια και χωρίς να φοβούνται μία ενδεχόμενη απώλεια της ανδρικής τους ταυτότητας. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

5. Βιβλιογραφία 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Βιβλιογραφία (1) Borgatti, S., (1996). Introduction to Grounded Theory. Brown L., Callahan M, Strega S, Walmsley C., and Dominelli L. (2009). Manufacturing ghost fathers: the paradox of father presence and absence in child welfare, Child and Family Social Work, 14, pp 25–34. Bryman, A., (2001). Social Research Methods, Oxford: Oxford University Press. Cohen L., Manion L., (2000). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, μτφ. Μητσοπούλου Χ., Φιλοπούλου Μ., Αθήνα: Εκδ. Μεταίχμιο. Dubar C., (1991). La socialisation, Construction des identités sociales et professionnelles, Παρίσι, Α.Colin, réédition 1995. Dunn, K., (2000). Interviewing στο Hay, Ι (επιμ.), Qualitative Research Methods in Human Geografy. South Melbourne: Oxford University Press. European Commission (2005) “Reconciliation of work and private life: A comparative review of thirteen European Countries”, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit G.1, EU Expert Group on Gender, Social Inclusion and Employment (EGGSIE),The national experts and co-authors, Janneke Plantenga & Chantal Remery with the assistance of Petra Helming. Griswold, C. E., (1993). Investigations into the phylogeny of the lycosoid spiders and their kin (Arachnida, Araneae, Lycosoidea). Smithsonian Contributions to Zoology 539:1–39 Kvale, S., (1996). Interviews: An introduction to qualitative research interviewing. Thousand Oaks: Sage, pp. 133-135, 148-149. Lacey, A & Luff, D., (2001). Trent Focus for Research and Development in Primary Health Care: An Introduction to Qualitative Analysis. Research and Development Group of NHS Executive Trent. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Βιβλιογραφία (2) Mantzoukas S., (2004). Issues of representation within qualitative inquiry. Qual Health Res, 14:994–1007 Mason, J., (2003). Η διεξαγωγή της ποιοτικής έρευνας, (επιμέλεια Ν. Κυριαζή). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. May Tim, (1995). Social Research. Issues, Methods and Process. Buckingham. Open University Press. Maykut & Morehouse (2000). Using the constant comparative method. Merkens, H., (2004). Selektion procedures, sampling, case constraction στο Flick, U., Kardoff, von E., Streinke, I. (επιμ.). A Companion to Qualitative Research. London: Sage. Miles, M. B και Huberman, A.M (1994). Qualitative Data Analysis, An Expanded Sourcebook. Secont Edition. Thousant Oaks: Sage Publications. Moussourou, L., (2004). ‘Work and Family Life’, in Mousourou, L. and Stratigaki (eds), Family Policy Issues. Theoritical Approaches and Empirical Investigations. (Athens: Gutenberg) (in Greek), 73-106. Parakyla, A., (1997). Reliability and validity in research based on transcripts στο Silverman, D. (επιμ.). Qualitative Research/ Theory, Method and Practice. London: Sage Publications. Pope C, Mays N., (2000). Qualitative Research in Heath Care, Second Edition. Ryan, R. M., Deci, E. L., Grolnick, W. S., & La Guardia, J. G. (2006). The significance of autonomy and autonomy support in psychological de velopment and psychopathology. In D. Cicchetti & D. Cohen (Eds.), Developmental psychopathology, Volume 1: Theory and method (2nd ed., pp. 795–849). New York: Wiley. Schwandt, T.A., (2001). Dictionary of Qualitive Inquiry, Secont Edition. Thousand Oaks: Sage Publications. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη

Βιβλιογραφία (3) Sherman, J., (1981). Girl’s and boy’s enrollment in theoretical math courses: A longitudinal study. Psychology of Women Quarterly, 5, 681-689. Skynner. R., (1998). Οικογενειακές Υποθέσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Thorne, S., (2000). Data analysis in qualitative research Evidence-Based Nursing 2000; 3:68 70. Weinberg, D., (2002). (Επίμ.) Qualitative Research Methods. Oxford: Blackwell.   Βάμβουκας, Μ., (2000). Εισαγωγή στη Ψυχοπαιδαγωγική Έρευνα και Μεθοδολογία. Αθήνα: Εκδ., Γρηγόρη. Βρυωνίδης Μ., (2009). Διαλέξεις στα πλαίσια του μαθήματος «Ποσοτικές και Ποιοτικές Μέθοδοι και Τεχνικές Έρευνας». του ΜΠΣ «Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας», Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ρόδος. Ιωσηφίδης, Θ., (2008). Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες». Κριτική: Αθήνα. Κατάκη Χ., (1998). Οι τρεις ταυτότητες της ελληνικής οικογένειας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κογκίδου Δ., (1995). Μονογονεϊκές Οικογένειες: Πραγματικότητα-Προοπτικές-Κοινωνική πολιτική. Αθήνα: Νέα Σύνορα -Α. Α.Λιβάνη. Κορωναίου, Α., (2007). Εγχειρίδιο: Ο ρόλος των πατέρων στην εξισορρόπηση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Αθήνα: ΚΕΘΙ. Κυριαζή Ν., (2002). Η Κοινωνιολογική Έρευνα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Παπαγεωργίου, Γ., (επιμ.) (1998). Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα. Αθήνα Τυπωθήτω. Τσαλίκογλου, Φ., Αρτινοπούλου, Β., (2003). «Οι Γυναίκες στη σημερινή Ελλάδα: Ψυχοκοινωνικές διαστάσεις». Αθήνα: ΚΕΘΙ. 12/10/2018 Λιμνιάτη Αικατερίνη