ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ Γλωσσική Αλλαγή: Θεωρητικό Πλαίσιο ΑΣΗΜΑΚΗΣ ΦΛΙΑΤΟΥΡΑΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ afliatouras@yahoo.com

Η θεωρια τησ «γλωσσικησ ντουλαπασ»

Περιεχομενα «γλωσσικησ ντουλαπασ» Περιεχομενα «γλωσσικησ ντουλαπασ» Ποικιλία και ετερογένεια: Λόγια/αρχαιοπρεπή και οικεία/λαϊκά στοιχεία, συνήθως αποκλίνοντα/περιφερειακά Μαρκαρισμένα και ουδέτερα στοιχεία Υφολογικά στοιχεία Ελληνικά και δάνεια στοιχεία Διαλεκτικά στοιχεία Συνθηματικά στοιχεία Νεολογισμούς (δυνατούς και εν δυνάμει)………………………..

Ζουράρις: https://www.youtube.com/watch?v=_oYnFlhK7PU Μάγκικα: https://www.youtube.com/watch?v=BOmy50Lwewk Γλώσσα νέων: https://www.youtube.com/watch?v=J3letleHneo https://www.youtube.com/watch?v=q_uA3_qiTWk, https://www.youtube.com/watch?v=T7XyLFtBv50, https://www.youtube.com/watch?v=n8YikYMGFLE Λεξιλόγιο-Ταμπού: https://www.youtube.com/watch?v=UQ9hWjffqP4 Ρετιρέ: Στρατιωτική αργκό: https://www.youtube.com/watch?v=eJTZLQdx5Ks Συνθηματική γλώσσα: https://www.youtube.com/watch?v=2UkV2lIfO30, https://www.youtube.com/watch?v=sEp1ySDzzac Γεωγραφικές διάλεκτοι: https://www.youtube.com/watch?v=LrH50ECHqZQ Φατσέικα: https://www.youtube.com/watch?v=_oYnFlhK7PU Αρχαία ελληνικά: https://www.youtube.com/watch?v=01HIHJmgs6s.

Τι αλλαζει τη γλωσσικη ντουλαπα; Η διαχρονία της γλώσσας (ιστορική εξέλιξη) Η επικοινωνιακή ανάγκη (πολιτιστική/τεχνολογική/επιστημονική εξέλιξη, μορφή επικοινωνίας: είδος, μήνυμα, περιστάσεις, μέσο, κανάλι κ.λπ.) Γλωσσική επαφή/δανεισμός.

Η Θεωρια τησ γλωσσικησ μετενσαρκωσησ Η γλώσσα περνάει διάφορα στάδια «ζωής». Είναι σαν την ψυχή που «κοιμάται» και στη συνέχεια «αναγεννάται» περνώντας σε διαφορετικό σώμα Κατά τη μετενσάρκωση, διατηρεί στοιχεία ή έχει «μνήμες» από προγενέστερες ζωές (φυσική μεταβίβαση) και έχει ορισμένη και υπό προϋποθέσεις δυνατότητα επαναφοράς στοιχείων (τεχνητή μεταβίβαση). Η γλώσσα δεν πεθαίνει αλλά εξελίσσεται/τροποποιείται (πβ. όμως και περιπτώσεις γλωσσικού θανάτου, δολοφονίας, αυτοκτονίας) Κάθε επόμενη ζωή δεν είναι καλύτερη από την προηγούμενη αλλά τουλάχιστον έχει τη δυνατότητα να είναι πλουσιότερη, αν αξιοποιήσει γόνιμα και με φυσικό τρόπο το παρελθόν Υπάρχει μια φυσική συνέχεια στη ζωή της γλώσσας αλλά κάθε ζωή είναι διακριτή και αποκομμένη από τις προηγούμενες, που είναι πλέον βιολογικά νεκρές (δεν υπάρχουν φυσικοί ομιλητές). Η εξέλιξη της ζωής είναι η διαχρονία της γλώσσας και η μελέτη της τελευταίας ζωής είναι η συγχρονία της γλώσσας.

ΟΙ μαρτυρημενεσ ζωεσ τησ ελληνικησ γλωσσασ πριν την ΑΕ ΟΙ μαρτυρημενεσ ζωεσ τησ ελληνικησ γλωσσασ πριν την ΑΕ Αρχαία Ελληνική 9ος π.Χ. – 3ος π.Χ. Ελληνιστική Κοινή 3ος π.Χ. – 3ος μ.Χ. Μεσαιωνική Ελληνική 3ος π.Χ. – 1453 Νέα Ελληνική 1453 – σήμερα

ΟΙ ΜΗ μαρτυρημενεσ αλλα υποθετικεσ ζωεσ τησ ελληνικησ γλωσσασ πριν την ΑΕ Ινδοευρωπαϊκή Πρωτοελληνική

Στοχοι του μαθηματοσ Συνοπτική μελέτη της γλωσσικής αλλαγής Διερεύνηση των έξι φάσεων της ελληνικής γλώσσας Εξέταση της ιστορικής εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας Η μελέτη των επιβιώσεων προγενέστερων φάσεων στη ΝΕ Ο προβληματισμός σε σχέση με τη φυσικότητα/τεχνητότητα της ιστορικής εξέλιξης της ΑΕ => σχέση ΑΕ και ΝΕ.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Αντικειμενο μελετησ Κλάδος της ιστορικής γλωσσολογίας που ερευνά τρία βασικά ζητήματα: Τι αλλάζει: φαινόμενα γλωσσικής αλλαγής Πώς αλλάζει: μηχανισμοί γλωσσικής αλλαγής Γιατί αλλάζει: αιτία γλωσσικής αλλαγής

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολία στην ερμηνεία: Η σχέση περιγραφής και ερμηνείας της γλωσσικής αλλαγής είναι αντιστρόφως ανάλογη, δηλαδή όσο εύκολα εντοπίζεται τόσο δύσκολα εξηγείται Περιορισμένη και επισφαλής πρόσβαση: Βασίζεται σε ελάχιστο γλωσσικό υλικό. Έχουμε πρόσβαση μόνο στο 5% του γλωσσικού παρελθόντος. Όταν δεν υπάρχουν γλωσσικά μνημεία, τα συμπεράσματα είναι πιθανολογικά ή αξιωματικά (λ.χ. ινδοευρωπαϊκή θεωρία) Η φωνολογική μελέτη σε περιόδους πριν την ανακάλυψη της ηχογράφησης είναι σχετικά αβέβαιη Τα κείμενα παραδίδονται σε πολλές εκδοχές, ενδεχομένως να έχουν υποστεί «σφάλματα των αντιγραφέων», αλλοιώσεις ή επιμέλεια γλωσσική (λ.χ. αττικισμός) ή υφολογική (λ.χ. Όμηρος, έμμετρη ποίηση 12ου - 15ου αι. μ.Χ.).

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Προβλήματα που συνδέονται με τα συστήματα γραφής: Πολλά είδη, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι: Λογογραφικό ή εικονογραφικό: το γράφημα παριστάνει λέξη (λ.χ. ιερογλυφικά της Αιγύπτου) Συλλαβικό: το γράφημα παριστάνει συλλαβή (λ.χ. κυπριακό συλλαβάριο) Αλφαβητικό: το γράφημα παριστάνει φθόγγο (λ.χ. λατινικό αλφάβητο) Μία γλώσσα γράφεται με πολλά συστήματα (λ.χ. η ελληνική και με τα τρία) ή σε μια οικογένεια γλωσσών απαντούν διάφορα συστήματα (λ.χ. ινδοευρωπαϊκή) Προβλήματα αποκρυπτογράφησης: [+γλώσσα, -σύστημα γραφής]: η γραμμική Β’ πριν αποκρυπτογραφηθεί το 1952 από τον M. Ventris [-γλώσσα, +σύστημα γραφής]: επιγραφές της ανατολικής Κρήτης, όπου ξένη γλώσσα γράφεται σε ελληνικό αλφάβητο [-γλώσσα, -σύστημα γραφής]: κρητικά ιερογλυφικά.

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Διαπλοκή συγχρονίας και διαχρονίας: ΑΕ ὑπ(ό) + ἵσταμαι > ὑφίσταμαι ΑΕ ἐπ(ί) + ἡμέρα > ἐφημέριος ΑΕ ἀντ(ί) + ἵσταμαι > ἀνθίσταμαι ΝΕ πρώτ(ος) + υπουργός > πρωθυπουργός ΝΕ αντ(ί) + Έλληνας > ανθέλληνας ΝΕ πέντ(ε) + ημέρα > πενθήμερη αλλά και ΝΕ αντ(ί) + ηλιακος > αντηλιακός ΝΕ αυτοκίνητ(ο) + άμαξα > αυτοκινητάμαξα Τι αντιλαμβάνεστε ότι συνέβη ανάμεσα στις δύο γλωσσικές φάσεις;

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Στην ΑΕ, όπου η δασεία είχε προφορά [h], παρατηρείται η δάσυνση του συμφώνου που προηγείται πριν τη δασεία. Στη ΝΕ, όπου δεν υπάρχει πλέον δασεία, οι σχηματισμοί συνεχίζουν να εφαρμόζουν απολιθωματικά σε ορισμένες περιπτώσεις τον κανόνα της ΑΕ. Νόμοι ή δομές προγενέστερων γλωσσικών φάσεων κληροδοτούνται στις μεταγενέστερες ως απολιθώματα και έρχονται σε αντίθεση με τους συγχρονικούς κανόνες της γλωσσικής φάσης εισόδου.

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Στάση των ομιλητών, λ.χ. λαθοθηρία, μονιστική εμμονή Ας κάνουμε το παρακάτω τεστ. Ποιο είναι το σωστό; (α) ανέκαθεν (β) από ανέκαθεν (α) η ψήφος (β) ο ψήφος (α) αιγόκλημα (β) αγιόκλημα Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτόν που απαντά σε όλα (β);

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ 1) Περισσότερο το (α): το -θεν είναι ΑΕ επίθημα. Κληρονομήθηκε στη AΕ ως απολίθωμα και δεν είναι παραγωγικό στοιχείο στη ΝΕ. Γι αυτό το λόγο σημασία της απομάκρυνσης χρειάζεται σημασιολογική στήριξη από την πρόθεση από. Παρατήρηση: ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται ήδη στον Όμηρο: ἐκ Τροίηθεν κλπ. 2) Και τα δύο: τα θηλυκά σε -ος είναι πρωτοτυπική κατηγορία στην ΑΕ και μη πρωτοτυπική στη ΝΕ. Το θηλυκό είναι ΑΕ, ενώ το αρσενικό είναι ΝΕ ως αποτέλεσμα αναλογικής επέκτασης στα αρσενικά σε -ος. Παρατήρηση: ανάλογα φαινόμενα είναι ΑΕ ὁ ἔλεος > ΕΚ τὸ έλεος, ΑΕ ὁ βουνός > ΜΕ τό βουνόν, ΕΚ τό βράχος > ΜΕ ὁ βράχος κλπ. 3) Το (β). Ετυμολογικά σωστό είναι το πρώτο αλλά όλοι πλέον οι ομιλητές χρησιμοποιούν το δεύτερο Οι ομιλητές ανθίσταται στη γλωσσική αλλαγή, όπως σε όλα τα είδη της αλλαγής. Η διόρθωση γίνεται συνήθως προς το ετυμολογικά ορθό, συχνά αυθαίρετα (δες παρατήρηση στο 1), χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η χρηστική παγίωση. Η «ενόχληση» προκύπτει από τις υπό εξέλιξη αλλαγές (περίπτωση 2) και όχι από τις παγιωμένες (παρατήρηση στο 2, περίπτωση 3).

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Στην πρώτη ομάδα και τα δύο μπορούν να θεωρηθούν σωστά για διάφορους λόγους: οπτικό/ακουστικό δάνειο, κληρονομημένο/απλοποιημένο, ιστορικό/παγιωμένο, προσαρμοσμένο/μη προσαρμοσμένο κ.λπ. Στη δεύτερη κατηγορία η χρηστική παγίωση απορρίπτει την ετυμολογική ορθογραφία. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να μιλάμε για +/-λόγια ποικιλία. Στον επίσημο γραπτό λόγο προτιμούμε τη λόγια ποικιλία. Στο σχολείο στα επίσημα γραπτά κείμενα διορθώνουμε προς το ετυμολογικά/ιστορικά ορθό αλλά γενικά δεχόμαστε την ποικιλία.

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Παραγλωσσολογία, γλωσσική μυθολογία: «Η αρχαία ελληνική είναι εύηχη γλώσσα και απολαυστική». Όμως δεν προφερόταν με τη νεοελληνική προφορά, λ.χ. ΑΕ θριχός [thrikhos] (βλ. ερασμική προφορά), η αισθητική είναι υποκειμενική και το «σαγηνευτικό» δεν πρέπει να συγχέεται με το «χρήσιμο». «Το πολυτονικό είναι πλούτος για τη γλώσσα». Όμως τα αρχαία ελληνικά κείμενα δεν είχαν τονικά σημάδια και ψιλή (μόνο ένδειξη δασείας, επειδή προφερόταν, αλλά στην ΕΚ χάθηκε), τα οποία εισήχθησαν από τους αλεξανδρινούς φιλολόγους κυρίως για πρακτικούς λόγους. «Η αρχαία ελληνική είναι η σωστή, η πρότυπη γλώσσα». Όμως η γλωσσική αλλαγή είναι μια αναπόδραστη πραγματικότητα και η διόρθωση προς την αρχαία ελληνική είναι συχνά αυθαίρετη (βλ. προηγούμενες διαφάνειες «Ο δανεισμός είναι καταστροφή για τη γλώσσα» «Η ΝΕ είναι κατώτερη της ΑΕ και φθίνει/παρακμάζει» «Η ΑΕ είναι η πλουσιότερη γλώσσα στον κόσμο».

Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Δυσκολιεσ στη μελετη του γλωσσικου παρελθοντοσ Απόψεις για την ΑΕ μη επιστημονικά τεκμηριωμένες (χωρίς πειστική επιστημονική απόδειξη ή τεκμήριο), που είναι συχνά υποκειμενικές/διαισθητικές απόψεις ή διαστρεβλωμένη πραγματικότητα: Γλωσσολογικοί: μαθηματική, ανώτερη της ΝΕ και όλων των γλωσσών, πλούσια, νοηματική (όχι συμβατική, λ.χ. γεωμετρία < γη + μετρώ). Κοινωνικοί: γλώσσα των υπολογιστών και της μαθηματικής κωδικοποίησης, μαθήματα ΑΕ από Μπιλ Γκέιτς, CNN και άγγλους επιχειρηματίες. Εκπαιδευτικοί: θεραπεύει τη δυσλεξία, είναι φραγμός στην ξενομανία και τα greeklish, διδάσκονται στο εξωτερικό. Πολιτιστικοί: ανέπτυξε τον αρχαίο πολιτισμό.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ μυθολογια Ψάξτε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: Παράδεισος Πόρτα Σπίτι Κούκλα Τούρτα Πάστα Η σημασία των παρακάτω ζευγαριών λέξεων είναι ακριβώς ή ίδια; Πόρτα/Θύρα Σπίτι/Οικία/Οίκος Εικόνα/Ίματζ Πώς θα αποδίδονταν (ή αποδίδονται από ορισμένους) τα παρακάτω δάνεια στην ελληνική γλώσσα; Μόντεμ Σουφλέ Μπραντς => Τι συμπεράσματα βγάζετε;

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Άσκηση: ΑΕ *γέ-γραφ-μαι > γέγραμμαι ΛT octo > IT otto Σουηδ. *tanka > takka «ευχαριστώ» (πβ. ΑΓ thank) Διαλ. ισπ. (Καραϊβική) hasta [asta] > hasta [atta] «μέχρι» ΑΓ hamburg-er => cheese-burger, fish-burger ΑΕ λαβράκ-ι(ον) => ΝΕ παιδ-άκι ΓΛ argent-ier «ταμίας» => bijou-tier «κοσμηματοθήκη»῍ Τι συνέβη; Τι συμπεράσματα βγάζετε για τη λειτουργία της γλωσσικής αλλαγής;

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Παρατηρούνται σε όλες τις γλώσσες φαινόμενα, όπως: Ολική εξομοίωση όμορων φθόγγων (αφομοίωση) Απόσπαση τεμαχίου και ενσωμάτωση σε όμορο μόρφημα (επανανάλυση) Η γλωσσική αλλαγή βασίζεται κυρίως σε φαινόμενα καθολικά στις γλώσσες.

Μεθοδολογια ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η πορεία διαχρονικής μελέτης μπορεί να είναι: Προχωρητική: Χ Ψ Οπισθοχωρητική: *Χ Χ1 Χ2

Προχωρητικη διαδικασια Στο κλιτικό παράδειγμα των τριτόκλιτων: ὁ πατήρ ο πατέρας, ο πάτερ τοῦ πατρός του πατρός, του πατέρα τῷ πατρί ------------------------ - τω πατρί και τω υιώ τόν πατέρα τον πατέρα ᾦ πάτερ --------------------------- πάτερ Στα ρήματα: λύω λύεται η συνεδρίασις, λύνω ἔλυον έλυνα λύσω ----------------------------- θα λύσω ἔλυσα έλυσα λέλυκα έχω λύσει (λε-  έχω) ἐλελύκειν είχα λύσει (ἐ- + λε- είχα)

Οπισθοχωρητικη διαδικασια ΑΕ πατήρ ΛΤ pater Σανσ. pita Γοτθ. fadar Πιθανές ερμηνείες: Σύμπτωση: αποκλείεται, διότι οι παρόμοιες λέξεις είναι πολλές και αφορούν πολλές γλώσσες Δανεισμός: αποκλείεται, διότι δεν στοιχειοθετείται με ιστορικά δεδομένα και δεν μπορεί να εξηγηθεί με τρόπο συστηματικό η ευρύτητα δανεισμού Γλωσσική συγγένεια: μια αρχική γλώσσα γέννησε τις επί μέρους γλώσσες. => Mε βάση τη σύγκριση δεδομένων σε μεταγενέστερες μορφές γλώσσας μεταβαίνουμε σε προγενέστερα αμάρτυρα στάδια της γλώσσας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα οι γλώσσες προέρχονται από μία κοινή αμάρτυρη γλώσσα που ονομάζεται Ινδοευρωπαϊκή. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται επανασύνθεση ή ανακατασκευή.

Ειδη επανασυνθεσησ ΑΕ πατήρ ΛΤ pater Σανσ. pita Γοτθ. fadar ΑΕ ονομ. θρίξ γεν. τριχός Ποια η διαφορά ανάμεσα στις δύο παραπάνω ανακατασκευές;

Ειδη επανασυνθεσησ H πρώτη συγκρίνει στοιχεία διαφορετικών γλωσσών για να ανασκευαστεί η αμάρτυρη αρχική γλώσσα (πρωτογλώσσα) που τις γέννησε. Ονομάζεται συγκριτική μέθοδος ή εξωτερική επανασύνθεση. Η δεύτερη συγκρίνει την ποικιλία σε μία γλώσσα για να αναχθεί σε έναν αρχικό τύπο αμάρτυρης προγενέστερης μορφής γλώσσας (προγλώσσα) που την γέννησε. Ονομάζεται εσωτερική αποκατάσταση ή επανασύνθεση.

Παραδειγμα συγκριτικησ μεθοδου ΑΕ πατήρ ΛΤ pater Σανσ. pita Γοτθ. fadar *__ __ __ __ __ Ποιος φθόγγος αποκαθίσταται στην πρώτη θέση και γιατί;

Παραδειγμα συγκριτικησ μεθοδου ΑΕ πατήρ ΛΤ pater Σανσ. pita Γοτθ. fadar * p __ __ __ __ Αρχή της πλειοψηφίας: p, p, p, f > p Αρχή της κατευθυντικότητας: συστηματικά τα ΙΕ p, t, k (άηχα κλειστά) > Γοτθ. f, θ, x (άηχα τριβόμενα) [νόμος Grimm] Αρχή της επαρκούς εκπροσώπησης των : τα p, f είναι άηχα Αρχή της οικονομίας: ένας νόμος σε μία γλώσσα.

ΙΕ * p ә t ē r ΑΕ πατήρ ΛΤ pater Σανσ. pita Γοτ. fadar Συμπερασμα ΙΕ * p ә t ē r ΑΕ πατήρ ΛΤ pater Σανσ. pita Γοτ. fadar

Ειδη γλωσσικησ αλλαγησ Φωνολογική αλλαγή Μορφολογική αλλαγή Σημασιολογική αλλαγή Συντακτική αλλαγή Γραμματικοποίηση