3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος Συντομη «Δοκιμασια Οσφρητικησ Ανιχνευσησ» για την πολυ πρωΪμη διαγνωση τηΣ γνωστικησ εκπτωσησ: προκαταρκτικη μελετη 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος Ιωάννινα, 2015 Τοτικίδου Ευθυμία, Βαρβεσιώτου Χαρίκλεια, Σαββουλίδου Δήμητρα, Μωραΐτου Δέσποινα

Οσφρητική Γήρανση φυσιολογική συνέπεια του γήρατος/ αποτέλεσμα γνωστικής έκπτωσης Και στα δυο φύλα (Hawkes, 2006) 65 χρόνια 50% των ηλικιωμένων 80 και άνω 75% ενδείξεις σοβαρής οσφρητικής εξασθένισης (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 2011. Doty, Shaman & Dann, 1984) Η εκτίμηση της οσφρητικής ικανότητας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως προγνωστικό εργαλείο για την πολύ πρώιμη διάγνωση της AD (Djordjevic et al., 2008. Wesson, Levy, Nixon, & Wilson, 2010. Velayudhan, Pritchard, Powell, Proitsi, & Lovestone, 2013. Albers, Tabert, & Devanand, 2006. Wang, Eslinger, Doty, Zimmerman, Grunfeld, Sun, Connor, Price, Smith, & Yang, 2010)

Παρούσα μελέτη «Σύντομη δοκιμασία οσφρητικής ανίχνευσης και αναγνώρισης σε ηλικιωμένους» ΣΤΟΧΟΣ Είναι δυνατή η διαφοροποίηση των γνωστικά υγιών ηλικιωμένων από τους ηλικιωμένους με πολύ ελαφρά γνωστική έκπτωση; Αναμένεται στατιστικώς σημαντικά χειρότερη επίδοση ως προς την οσφρητική ικανότητα, τόσο της αναγνώρισης όσο και της ανίχνευσης οσμών, των ηλικιωμένων με πολύ ελαφρά γνωστική έκπτωση σε σχέση με τους γνωστικά υγιείς ηλικιωμένους. ΥΠΟΘΕΣΗ

ΜΕΘΟΔΟΣ 34 ηλικιωμένοι από 65 έως 87 ετών. Συμμετέχοντες: Ομάδες 1η 2η 22 γυναίκες (Μ= 72.4 χρόνια, SD= 4.7) / 12 άνδρες (Μ= 75.1 χρόνια, SD= 6.2) Ομάδες 1η 2η ΜoCA σκορ 24-26 27-30 n 16 (Μ= 4, SD= .966) 18 (M= 4.61, SD= .502) Κριτήρια αποκλεισμού υποψήφιοι με βαθμολογία κάτω από 24 στη Γνωστική Εκτίμηση Μόντρεαλ πιθανοί υποψήφιοι με βαθμολογία από 6 και άνω στη Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης-15 καπνιστές ή πρώην καπνιστές Άτομα με διαγνωσμένη οσφρητική δυσλειτουργία

Εργαλεία Γνωστική Εκτίμηση Μόντρεαλ (Montreal Cognitive Assessment- MoCA) (Nasreddine, 2004. Μετάφραση-Προσαρμογή-Στάθμιση: Κουντή & Τσολάκη, 2006.) D-KEFS: α) Δοκιμασία Παρεμβολής Χρώματος-Λέξης (Color-Word Interference Test) β) Δοκιμασία Λεκτικής Ευχέρειας (Verbal Fluency Test) από το Delis-Kaplan Executive Function System- D-KEFS (Delis, Kaplan, & Kramer, 2001). «Δοκιμασία μνήμης επεισοδίων: Πόρτες Και Άνθρωποι» (συνθήκη «Πόρτες») (Baddeley, Emslie, & Nimmo-Smith, 1994) Διαλύματα βανιλίνης (συνολική διάρκεια της διαδικασίας: 40 έως 60 λεπτά)

Διαλύματα βανιλίνης 2η συνθήκη 1η συνθήκη 5 διαλύματα βανιλίνης διαφορετικών συγκεντρώσεων (150mg/L, 30mg/L, 15mg/L, 3mg/L, 0.03mg/L) με καθημερινή ανανέωσή τους στο εργαστήριο του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ Γιατί χρησιμοποιήθηκε το συγκεκριμένο διάλυμα; 1η συνθήκη 2η συνθήκη Εξετάζει την ανίχνευση αλλαγής στην οσμή του αέρα και αναγνώριση. Απαιτεί τη χρήση ενός διαλύματος βανιλίνης(30mg/L) και ενός μετρικού χάρακα (30cm). Η εξέταση γίνεται με την τοποθέτηση του διαλύματος σε συγκεκριμένη απόσταση από το καθένα ρουθούνι (μονορινική χορήγηση) Κλιμακωτή χορήγηση των διαλυμάτων (από το αραιότερο στο πυκνότερο) για τον καθορισμό της ουδού ανίχνευσης & αναγνώρισης *η ουδός ανίχνευσης της καθαρής βανιλίνης ανέρχεται στα 2×10-7mg/m3

Αποτελέσματα (F (1, 32) = 5.538, p < .025, η2 = .148) Η ανάλυση έδειξε στατιστικώς σημαντικά υψηλότερη επίδοση της δεύτερης ομάδας στην οσφρητική ανίχνευση στη συνθήκη 1 (F (1, 32) = 5.538, p < .025, η2 = .148)

Odor threshold (1st task) Odor identification (1st task) 2a-left nostril MoCA group .44 (.90) Odor detection 2a-left nostril .90 (.43) .37(.92) Odor threshold (1st task) .52 (.70) Odor identification (1st task) Doors To γεγονός ότι η οσφρητική ανίχνευση προηγείται της αναγνώρισης και ότι το έργο της οσφρητικής ανίχνευσης θεωρείται πιο απαιτητικό γνωστικά, διότι υποχρεώνει τον εξεταζόμενο να αντιληφθεί λεπτές διαφορές ανάμεσα σε δύο διαλύματα ενδεχομένως εξηγούν το παρόν εύρημα. Από την άλλη πλευρά, προηγούμενα ευρήματα που δείχνουν ότι η οσφρητική αναγνώριση συνδέεται περισσότερο με νευροψυχολογικές δοκιμασίες και επηρεάζεται νωρίτερα από την οσφρητική ανίχνευση κατά την εξέταση των δυο ρουθουνιών ξεχωριστά (Stamps et al., 2013), συμφωνεί με το εύρημα της παρούσας μελέτης ότι η επίδοση στην οσφρητική ανίχνευση στο δεξί ρουθούνι στους ηλικιωμένους με ελαφρά γνωστική έκπτωση δε διαφέρει από την επίδοση των γνωστικά υγιών ηλικιωμένων. .32 (.70) Figure 1. Σχέσεις Γνωστικών και Οσφρητικών Επιδόσεων *Οι σχέσεις είναι στατιστικώς σημαντικές, p < .05

στατιστικώς σημαντική διαφορά της πρώτης ομάδας του MoCA με τη δεύτερη ως προς την επίδοσή τους τόσο στην οσφρητική ανίχνευση όσο και στην αναγνώριση από το αριστερό ρουθούνι. Αυτό συνάδει με το γεγονός ότι η εκφύλιση τόσο στην MCI όσο και στην AD είναι εντονότερη στο αριστερό ημισφαίριο. ασθενείς με νόσο Alzheimer παρουσιάζουν συχνά μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού τους ημισφαιρίου σε σχέση με το δεξί και ότι το οσφρητικό επιθήλιο προβάλλει κυρίως στο σύστοιχο οσφρητικό φλοιό (Stamps et al., 2013) *κάθε ημισφαιρική ασυμμετρία στον νευροεκφυλισμό μπορεί να γίνεται έκδηλη ως λειτουργική ασυμμετρία στην επίδοση του σύστοιχου ομόπλευρου ρουθουνιού αλλά μόνο αν η επίδοση αξιολογηθεί μονορινικά, *μονορινική χορήγηση της ανίχνευσης και αναγνώρισης μπορεί να συνεισφέρουν στην εκτίμηση της MCI & AD στα αρχικά σταδια F (1, 27) = 4.872, p < .036, η 2 = .153)

Συμπεράσματα οι γνωστικοί παράγοντες επιδρούν στην ικανότητα οσφρητικής ανίχνευσης και αναγνώρισης, κάτι που συνάδει και με τη διεθνή βιβλιογραφία (Devanand et al., 2000. Wang et al., 2002. Dulay et al., 2008. Djordjevic et al., 2008. Laakso et al., 2009. Bahar-Fuchs et al., 2010. Baba et al., 2011) η εξασθενημένη οσφρητική ικανότητα (Devanand et al, 2007) σε συνδυασμό με δοκιμασίες γνωστικών ικανοτήτων πιθανώς αποτελούν χρήσιμους προγνωστικούς παράγοντες της πρώιμης γνωστικής έκπτωσης (Sohrabi et al., 2012). Τα αποτελέσματα της έρευνας φάνηκε να επιβεβαιώνουν τις αρχικές υποθέσεις, με βάση τις οποίες η χειρότερη επίδοση σε υψηλής ιεραρχίας γνωστικές λειτουργίες θα επιδρούσε αρνητικά στην οσφρητική αντίληψη. Αυτή η επίδραση μπορεί να αντανακλά αλλαγές του κεντρικού νευρικού συστήματος που επέρχονται φυσιολογικά προΐούσης της ηλικίας (Dulay, & Murphy, 2002). η εκφύλιση στην MCI και AD ξεκινάει από τις έσω κροταφικές περιοχές (ιππόκαμπος, ενδορινικός φλοιός, παραϊπποκάμπεια έλικα) (De Leon, DeSanti, Zinkowski, Mehta, Pratico, Segal, Clark, Kerkman, DeBernardis, Li, Lair, Reisberg, Tsui, & Rusinek, 2004. Βαγενάς, 2005). Αν ληφθεί υπόψη ότι συστήματα οσφρητικών ινών εκτείνονται από τον οσφρητικό φλοιό προς την αμυγδαλή και τον ενδορινικό φλοιό,χωρίς να συνάπτουν με θαλαμικούς πυρήνες. η εκφύλιση των παραπάνω περιοχών θα μπορούσε να ευθύνεται για την παρουσία μειωμένης οσφρητικής ικανότητας σε άτομα με γνωστικά ελλείμματα (Peters et al., 2003. Eibenstein et al., 2005. Djordjevic et al., 2008). *Σε αντίθεση με την ακοή και την όραση, οι οσφρητικοί βολβοί δεν λαμβάνουν σήματα και από τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου: ο δεξιός βολβός συνδέεται με το δεξί ημισφαίριο, και ο αριστερός με το αριστερό ημισφαίριο.

Ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας! Βαρβεσιώτου Χαρίκλεια Μωραΐτου Δέσποινα Σαββουλίδου Δήμητρα Τοτικίδου Ευθυμία

Βιβλιογραφικές Αναφορές Albers, M. W., Tabert, M. H., & Devanand D. P. (2006). Olfactory dysfunction: As a predictor of neurodegenerative disease. Current Neurology and Neuroscience Reports, 6, 379–386. Baba, T., Takeda, A., Kikuchi, A., Nishio, Y., Hosokai, Y., Hirayama, K., Hasegawa, T., Sugeno, N., Suzuki, K., Mori, E., Takahashi, S., Fukuda, H., & Itoyama, Y. (2011). Association of olfactory dysfunction and brain: Metabolism in Parkinson’s disease. Movement Disorders, 26, 621-628. Bahar-Fuchs, A., Moss, S., Rowe, C., & Savage, G. (2010). Olfactory performance in AD, aMCI, and healthy ageing: An unirhinal approach. Chemical Senses, 35, 855–862. Devanand, D. P., Michaels-Marston, K. S., Liu, X., Pelton, G. H., Padilla, M., Marder, K., Bell, K., Stern, Y., & Mayeux, R. (2000). Olfactory deficits in patients with mild cognitive impairment predict Alzheimer’s disease at follow-up. The American Journal of Psychiatry, 157, 1399-1405. Devanand, D. P., Pradhaban, G., Liu, X., Khandji, A., De Santi, S., Segal, S., Rusinek, H., Pelton, G. H., Honig, L. S., Mayeux, R., Stern, Y., Tabert, M. H., & De Leon, M. J. (2007). Hippocampal and entorhinal atrophy in mild cognitive impairment: Prediction of Alzheimer disease. Neurology, 68, 828-836. Djordjevic, J., Jones-Gotman, M., Sousa, K., & Chertkow, H. (2008). Olfaction in patients with mild cognitive impairment and Alzheimer’s disease. Neurobiology of Aging, 29, 693–706. Hawkes, C. (2006). Olfaction in neurodegenerative disorder. Taste and Smell. An Update, 63, 133–151.  Laakso, M.P., Tervo, S., Hänninen, T., Vanhanen, M., Hallikainen, M., & Soininen, H. (2009). Olfactory identification in non-demented elderly population and in mild cognitive impairment: a comparison of performance in clinical odor identification versus Boston Naming Test. Journal of Neural Transmission, 116, 891-895. Sohrabi, H. R., Bates, K. A., Weinborn, M. G., Johnston, A. N. B., Bahramian, A., Taddei, K., Laws, S. M., Rodrigues, M., Morici, M., Howard, M., Martins, G., Mackay-Sim, A., Gandy, S. E., & Martins, R. N. (2012). Olfactory discrimination predicts cognitive decline among community-dwelling older adults. Translational Psychiatry, 2. Wang, Q. S., Tian, L., Huang, Y. L., Qin, S., He, L. Q., & Zhou, J. N. (2002). Olfactory identification and apolipoprotein E ε4 allele in mild cognitive impairment. Brain Research, 951, 77-81. Wang, J., Eslinger, P. J., Doty, R. L., Zimmerman, E. K., Grunfeld, R., Sun, X., Connor, J. R., Price, J. L., Smith, M. B., & Yang, Q. X. (2010). Olfactory deficit detected by fMRI in early Alzheimer’s disease. Brain Research, 21, 184–194.