Οικογενειακός γραμματισμός: Δομημένες Δραστηριότητες Ανάγνωσης Παραδόσεις Μαθήματος Νεκτάριος Στελλάκης nekstel@upatras.gr

Εισαγωγικά σχόλια > Εάν η προώθηση της ανάγνωσης και η εξασφάλιση θετικών εμπειριών και κινήτρων για τη μάθησή της από τα παιδιά αποτελούν προτεραιότητες του προγράμματος γλώσσας, επικοινωνίας και γραμματισμού τότε δεν μπορεί παρά το νηπιαγωγείο μας να είναι ένας χώρος που λειτουργεί ως πρότυπο και οι πρακτικές μας ως μοντέλα για τους γονείς, την κοινότητα και το δημοτικό σχολείο

Γιατί οργανωμένες / δομημένες δραστηριότητες ανάγνωσης 1. Στο νηπιαγωγείο ενθαρρύνουμε την ανάγνωση και τη γραφή έχοντας δημιουργήσει μια ελκυστική γωνιά βιβλιοθήκης, μια λειτουργική γωνιά επικοινωνίας, έχοντας εμπλουτίσει με σχετικό αναγνωστικό υλικό κάθε άλλη γωνιά και έχοντας αναρτήσει στο χώρο ποικίλα κείμενα που εξυπηρετούν διάφορους επικοινωνιακούς στόχους που ενισχύουν την άντληση νοήματος από τα παιδιά.

2. Σε δραστηριότητες που αφορούν άλλα γνωστικές περιοχές εντάσσουμε γλωσσικούς στόχους (π.χ. εξηγούμε μια άγνωστη γλώσσα, ενισχύουμε την επιχειρηματολογία σε κάποια συζήτηση, δείχνουμε πώς θα γραφτεί ένα γράμμα σε μια εικαστική δραστηριότητα). Οριζόντιοι στόχοι: γλωσσικοί στόχοι εμπεριέχονται σε οτιδήποτε κάνουμε στο νηπιαγωγείο 3. Εκτός όμως αυτών των άτυπων μορφών εμπλοκής του παιδιού με το γραπτό λόγο οφείλουμε να εντάσσουμε στο πρόγραμμά μας δομημένες δραστηριότητες γλώσσας (κάθετοι στόχοι)

Α.Δομημένη δραστηριότητα ανάγνωσης αφηγηματικού/ λογοτεχνικού κειμένου > Καθημερινά (σε συνδυασμό με προφορική αφήγηση) > Στη γωνιά βιβλιοθήκης ή/και αλλού (π.χ. στη βιβλιοθήκη της περιοχής, σε μια πηγή, στο ναό) > Στυλ ανάγνωσης: α) θεατρική ανάγνωση (ανάγνωση με εκφραστικό/θεατρικό ύφος που δεν επιτρέπει διακοπές), β) αλληλεπιδραστική ανάγνωση (επιτρέπονται οι διακοπές). > Αναγνώσεις κάνουν κι άλλα πρόσωπα (γονείς, ηλικιωμένοι, συγγραφείς, ηθοποιοί, φοιτητές κτλ.) > Δημιουργούμε μια «τελετουργία»/ ρουτίνα. Π.χ. μια συγκεκριμένη μουσική προαναγγέλλει την ανάγνωση

Συνήθης δομή ανάπτυξης εξασφάλιση ησυχίας και συγκέντρωσης προσοχής εισαγωγή στο θέμα ή παρουσίαση του βιβλίου (συνήθως δείχνουμε το εξώφυλλο, διαβάζουμε τον τίτλο και τον συγγραφέα, παρατηρούμε την εικόνα και κάνουμε υποθέσεις για την ιστορία) διαβάζουμε (συνιστάται ο αλληλεπιδραστικός τρόπος: διατυπώνουμε υποθέσεις για τη συνέχεια, εξηγούμε κάποιες άγνωστες λέξεις, ορίζουμε τα συναισθήματα των ηρώων) μετά την ανάγνωση: ερωτήσεις κατανόησης του περιεχομένου και ερωτήσεις υψηλής γνωστικής απαίτησης δραστηριότητες επέκτασης (θεατρική αναπαράσταση, εικαστικά, συγγραφή ιστορίας κτλ)

Ερωτήσεις κατανόησης ¨Εύκολες” ερωτήσεις που αφορούν τις πληροφορίες (πρόσωπα, γεγονότα) που αναφέρονται στο κείμενο Τα συστατικά μέρη της αφήγησης (Labov & Walesky, 1972) είναι: > χωροχρονικό πλαίσιο > δράση > ήρωες > λύση > πρόβλημα > αξιολόγηση

Ερωτήσεις υψηλής γνωστικής απαίτησης Ερωτήσεις που η απάντηση δε βρίσκεται μέσα στο κείμενο και το παιδί πρέπει να αναλύσει, να εξηγήσει, να αιτιολογήσει ή να ερμηνεύσει και να κρίνει με χρήση πολιτισμικών εργαλείων μια κατάσταση. Αυτού του είδους οι ερωτήσεις απαιτούν χρήση εκτενούς λόγου και προωθούν την αφαιρετική, δημιουργική και κριτική σκέψη. (για περισσότερα θυμήσου την ταξινόμηση του Bloom (1956) και μελέτησε το εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολύτιμο σε χρησιμότητα βιβλίο: Μπιρμπίλη, Μ. (2008). Προς μία παιδαγωγική του διαλόγου: Η σημασία και ο ρόλος των ερωτήσεων στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg

B.Δομημένη δραστηριότητα ανάγνωσης βιβλίου πληροφοριών Το συγκεκριμένο είδος βιβλίων περιέχει ειδικό λεξιλόγιο, που πρέπει να αναλυθεί Εικόνες, διαγράμματα, πίνακες, χάρτες, γραμμές χρόνου κι άλλους διάφορους εικονικούς ή σχηματικούς τρόπους οργάνωσης της πληροφορίας. Κατά την ανάγνωση κι επεξεργασία θα πρέπει να αναλύσουμε στα παιδιά τους τρόπους άντλησης νοήματος κι ενδεχομένως να παράγουμε νέα κείμενα –πιο απλοποιημένα – που μπορεί η ομάδα μας να «διαβάσει».

Ακριβώς επειδή υπάρχει μεγάλη απόκλιση στον τρόπο οργάνωσης της πληροφορίας, του εμπλουτισμού με εικόνες ή σχεδιαγράμματα, της έκτασης, της πυκνότητας του κειμένου, δεν είναι εύκολο να δοθεί ένα σαφές περίγραμμα. Ωστόσο, μπορούν να δοθούν βασικές αρχές, όπως > επεξεργασία ειδικού λεξιλογίου > διερεύνηση των ποικίλων τρόπων οργάνωσης της πληροφορίας (πολυτροπικότητα) και ανάλυση των τρόπων άντλησης νοήματος > αναδιαμόρφωση του κειμένου και δημιουργία νέου προσβάσιμου από την ομάδα

Ερώτημα Εξηγήστε τα είδη ερωτήσεων που πρέπει να συνοδεύουν μια ανάγνωση λογοτεχνικού κειμένου. Γιατί κατά την ανάγνωση πληροφοριακών κειμένων είναι απαραίτητο κατά την επεξεργασία να δοθεί έμφαση στο λεξιλόγιο και την οργάνωση της πληροφορίας;

Εργασία > Αναζητήστε έρευνες για τις πρακτικές ανάγνωσης στο νηπιαγωγείο και δείτε τις διαφορετικές πρακτικές και τα διάφορα είδη ερωτήσεων ή δραστηριοτήτων επέκτασης που τις συνοδεύουν. > Ποιες από αυτές ενισχύουν την ανάδυση του γραμματισμού πιο αποτελεσματικά; Γιατί;