ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Αναστασία Βλάχου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής

Στόχοι της παρουσίασης: Η ομάδα των μαθητών που αναφέρονται με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες και Αναπηρίες (ΕΕΑΑ) – Συνοπτική απεικόνιση Πλαίσια παροχής ειδικής εκπαίδευσης στους μαθητές με ΕΕΑΑ (α) Στόχοι και χαρακτηριστικά: Ειδικό σχολείο Γενικό σχολείο (β) Γενική και ειδική εκπαίδευση, χρόνος φοίτησης και ηλικιακά όρια Πρακτικές στην ειδική εκπαίδευση Στατιστικά στοιχεία σχετικά με την εφαρμογή της ειδικής εκπαίδευσης

Μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες (ΕΕΑΑ): Μαθητές με νοητική καθυστέρηση. Μαθητές με δυσκολίες στην όραση (τύφλωση ή αμβλυωπία). Μαθητές με δυσκολίες στην ακοή (κώφωση ή βαρηκοΐα). Μαθητές με κινητικές δυσκολίες. Μαθητές με χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα. Μαθητές με διαταραχές ομιλίας-λόγου. Μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθρογραφία). Μαθητές με σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα. Μαθητές με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές ή αυτισμό. Μαθητές με ψυχικές διαταραχές. Μαθητές με πολλαπλές αναπηρίες. Μαθητές με γνωστικές, κοινωνικές, συναισθηματικές ή/και συμπεριφορικές δυσκολίες λόγω κακοποίησης, παραμέλησης, εγκατάλειψης ή ενδοοικογενειακής βίας. Ευφυείς μαθητές.

Πλαίσια παροχής Ε.Α. Σε μη εκπαιδευτικά ιδρύματα (π.χ. νοσοκομείο, διδασκαλία στο σπίτι) Γενικό σχολείο – Χωρίς επιπλέον στήριξη Γενικό σχολείο – Παράλληλη στήριξη Γενικό σχολείο – Τμήμα ένταξης Ειδικό σχολείο

ΕΙΔΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Μορφές Σχολικών Πλαισίων i. Συστεγασμένο ειδικό σχολείο με γενικό ii. Ανεξάρτητο ειδικό σχολείο με οικοτροφείο iii. Ανεξάρτητο ημερήσιο ειδικό σχολείο Ίδρυση / θεσμοθέτηση - Αρχή – ιδιωτικά φιλανθρωπικά ιδρύματα -Αργότερα, Νόμος 1143/1981, «δημόσια ειδικά σχολεία» Διοικητικά ζητήματα -Αυτοτελείς δομές. -Ε.Π. και άλλες Ειδικότητες. Στόχος Η παροχή ειδικής αγωγής και επαγγελματικής εκπαίδευσης σε μαθητές, συνήθως, με πιο σοβαρές ΕΕΑΑ. Κριτική (βλ. Ζώνιου-Σιδέρη, 1998): Στην ουσία αφορούν σε μαθητές για τους οποίους δεν έχει μεριμνήσει η γενική εκπαίδευση. Πρόκειται για ‘ειδική μορφή’ της γενικής εκπαίδευσης (Ίδιες διδακτικές μέθοδοι, ίδια σχολικά προγράμματα και σχολικούς στόχους όπως και το γενικό σχολείο.

Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Γενική Εκπαίδευση Ειδική Εκπαίδευση Α/θμια Εκπαίδευση Α/θμια Ειδική Εκπαίδευση Νηπιαγωγείο Τμήματα Πρ. Παρέμβασης Δημοτικό (Προκαταρ. – ΣΤ’ Τάξη) Νηπιαγωγείο Παιδικοί Σταθμοί Δημοτικό (Α’ – ΣΤ’ Τάξη) Β/θμια Ειδική Εκπαίδευση Β/θμια Εκπαίδευση Γυμνάσιο (Προκαταρ. – Γ’ Τάξη) Λύκειο (Προκαταρ.– Γ’ Τάξη) Γυμνάσιο (Α’ – Γ’ Τάξη) Λύκειο Β/θμια Επαγγελματική Εκπαίδευση Β/θμια Ειδική Επαγγελματική Εκπαίδευση Ειδικά Επαγγελματικά Γυμνάσια & Λύκεια Ειδική Επαγγελματική Σχολή ΕΕΕΕΚ Επαγγελματικό Λύκειο Επαγγελματική Σχολή

ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Χωρίς επιπλέον στήριξη Παράλληλη στήριξη Τμήμα ένταξης (διοικητικά αυτοτελείς) Στόχος Η εκπαιδευτική και η κοινωνική ένταξη των μαθητών με ήπιες ΕΕΑΑ εντός της ομάδας των συνομηλίκων τους με τυπική ανάπτυξη στο γενικό σχολείο. Ίδρυση / θεσμοθέτηση Νόμος 3699/2008 Νόμος 2817/2000, «ειδικές τάξεις» Που; Γενική τάξη Γενική τάξη και μετάβαση εκτός στο Τ.Ε. Πόσο (χρόνος); Σε όλη τη διάρκεια του Ω.Π. Μεγ. 15 ώρες εβδ./μαθητή ή διευρυμένο ωράριο Πόσοι; 1 ή 2 μαθητές με ε.ε.α. 1 μαθητής με ε.ε.α. 3 (Ελαχ) – 12 (Μεγ.) μαθητές Υπεύθυνος Γ.Π. και Συμβ. Ε.Α. → Συνεργ. Γ.Π. και Ε.Π. → Συνδιδασκαλία Γ.Π. και Ε.Π. → Συνεργασία

Εκπαιδευτικά πλαίσια, χρόνος φοίτησης και ηλικιακά όρια: Γενικό σχολείο (Τ.Ε.) Ειδικό σχολείο Χρόνος φοίτησης Ηλικιακά όρια Νηπιαγωγείο Ειδικό Νηπιαγωγείο / Τμήματα Πρώιμης Παρέμβασης 3-ετής Ανώτερο ηλικιακό όριο το 7ο έτος Δημοτικό Ειδικό 7-ετής Τουλάχιστον μέχρι το 14ο έτος, παράταση ΚΕΔΔΥ Γυμνάσιο 4-ετής Τουλάχιστον μέχρι το 19ο έτος Λύκειο Τουλάχιστον μέχρι το 22ο έτος, παράταση ΚΕΔΔΥ ΤΕΕ Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο 5-ετής - Ειδικό Επαγγελματικό Λύκειο Ειδική Επαγγελματική Σχολή ΕΕΕΕΚ 5 ή 8 έτη

Πρακτικές στην Ειδική Εκπαίδευση: «…Παροχή ίσων ευκαιριών για πλήρη συμμετοχή και συνεισφορά στην κοινωνία, ανεξάρτητη διαβίωση, οικονομική αυτάρκεια και αυτονομία, με πλήρη κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους στη μόρφωση και στην κοινωνική και επαγγελματική ένταξη.» (σελ. 3500, Νόμος 3699/2008). Διορισμός και συνεχής επιμόρφωση ειδικών παιδαγωγών (νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, καθηγητές) και άλλων ειδικοτήτων (π.χ. βοηθητικό προσωπικό). Παροχή ιατροδιαγνωστικών, παιδαγωγικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών προς παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς. Ανάπτυξη ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων (συντάσσονται και υλοποιούνται από διεπιστημονική ομάδα, συνεργασία μεταξύ Γ.Π. – Ε.Π.). Προσαρμογή του εκπαιδευτικού, διδακτικού υλικού και εξοπλισμού για τη διευκόλυνση της πρόσβασης και της συμμετοχής των μαθητών με ΕΕΑΑ. Αναγνώριση και εφαρμογή των Εναλλακτικών Συστημάτων Επικοινωνίας (Νοηματική Γλώσσα, Braille, Σύστημα με εικόνες).

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 1. Αριθμός μαθητών ανά βαθμίδα εκπαίδευσης: Σχολικό Έτος 2007-2008* 2009-2010** 2011-2012*** Βαθμίδα Εκπαίδευσης Ν % Α/θμια Εκπαίδευση 18.155 79,6% 22.347 74,6% 27.341 75,9% Β/θμια Εκπαίδευση 4.658 20,4% 7.607 25,4% 8.670 24,1% Σύνολο μαθητών με ΕΕΑΑ 22.813 2% 29.954 2.2% 36.011 3.4% Σύνολο μαθητικού πληθυσμού 1.134.348 1.381.251 1.057.619 [Πηγή: European Agency of Special Needs Education-Greece, *2008, **2010, ***2012]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 2. Αριθμός μαθητών με ΕΕΑΑ ανά πλαίσιο παροχής ειδικής εκπαίδευσης στην Α/θμια Εκπαίδευση (Νηπιαγωγείο + Δημοτικό): Σχολικό Έτος 2007-2008* 2009-2010** 2011-2012*** Είδος πλαισίου Ν % Ειδικό Σχολείο 3.400 18,7% 3.642 16,3% 3.951 14,4% Τμήμα Ένταξης 14.755 81,3% 18.705 83,7% 21.866 80% Παράλληλη στήριξη - 1.524 5.6% Σύνολο μαθητών με ΕΕΑΑ 18.155 22.347 27.341 [Πηγή: European Agency of Special Needs Education-Greece, *2008, **2010, ***2012)]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 3. Αριθμός μαθητών με ΕΕΑΑ ανά πλαίσιο παροχής ειδικής εκπαίδευσης στην Β/θμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο + Λύκειο): Σχολικό Έτος 2007-2008* 2009-2010** 2011-2012*** Είδος πλαισίου Ν % Ειδικό Σχολείο 2.568 55,1% 3.841 50,5% 3.910 45,1% Τμήμα Ένταξης 2.090 44,9% 3.766 49,5% 4.484 51,7% Παράλληλη στήριξη - 276 3,2% Σύνολο μαθητών με ΕΕΑΑ 4.658 7.607 8.670 [Πηγή: European Agency of Special Needs Education-Greece, *2008, **2010, ***2012)]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 4. Είδος πλαισίων παροχής ειδικής εκπαίδευσης: Σχολικό Έτος 2003-2004* Είδος πλαισίου Ν % Ειδικό Νηπιαγωγείο 81 6,8% Ειδικό Δημοτικό 152 12,8% Ειδικό Γυμνάσιο 6 0,5% Ειδικό Λύκειο 4 0,3% Τμήμα ένταξης νηπιαγωγείου 52 4,4% Τμήμα ένταξης δημοτικού 806 67,6% Τμήμα ένταξης γυμνασίου 26 2,2% Τμήμα ένταξης λυκείου Σύνολο πλαισίων 1192 100% [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 4. Είδος πλαισίων παροχής ειδικής εκπαίδευσης (συνέχεια): Σχολικό Έτος 2003-2004* Είδος πλαισίου Ν % Τμήμα ένταξης ΤΕΕ 2 0,2% Ειδικά Επαγγελματικά Γυμνάσια (πρώην ΤΕΕ Α’ βαθμίδας) 1 0,1% Ειδικά Επαγγελματικά Λύκεια (πρώην ΤΕΕ Β’ βαθμίδας) 4 0,3% ΕΕΕΕΚ 34 2,9% Δεν απαντήθηκε 20 1,7% Σύνολο πλαισίων 1192 100% [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 5. Κατανομή των πλαισίων παροχής εκπαίδευσης στους μαθητές με ΕΕΑΑ ανά περιφέρεια: Σχολικό Έτος 2003-2004* Περιφέρεια Ν % Ανατολική Μακεδονία-Θράκη 39 3,3% Αττική 326 27,3% Βόρειο Αιγαίο 59 5% Δυτική Ελλάδα 56 4,7% Δυτική Μακεδονία 57 4,8% Ήπειρος 50 4,2% Θεσσαλία 54 4,5% Ιόνια Νησιά 24 2% Σύνολο πλαισίων 1192 100% [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 5. Κατανομή των πλαισίων παροχής εκπαίδευσης στους μαθητές με ΕΕΑΑ ανά περιφέρεια (συνέχεια): Σχολικό Έτος 2003-2004* Περιφέρεια Ν % Κεντρική Μακεδονία 232 19,4% Κρήτη 107 9% Νότιο Αιγαίο 58 4,9% Πελοπόννησος 51 4,3% Στερεά Ελλάδα 79 6,6% Σύνολο πλαισίων 1192 100% [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 6. Είδος ΕΕΑΑ των μαθητών: Σχολικό Έτος 2003-2004* Είδος ΕΕΑΑ Ν % Μαθησιακές δυσκολίες 8.899 56,2% Προβλήματα όρασης 105 0,7% Προβλήματα ακοής 672 4,2% Νοητική καθυστέρηση 2.360 14,9% Αυτισμός 657 4,1% Νευρολογικές και άλλες δυσκολίες 1.174 7,4% Σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες 1.135 7,2% Πολλαπλές αναπηρίες 431 2,7% Προβλήματα λόγου και ομιλίας 417 2,6% Σύνολο μαθητών με ΕΕΑΑ 15.850 100% [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 7. Παρεχόμενες υπηρεσίες στους μαθητές με ΕΕΑΑ στα σχολικά πλαίσια ειδικής εκπαίδευσης (τμήμα ένταξης ή ειδικό σχολείο) ανά βαθμίδα: Βαθμίδα Α/θμια Β/θμια Υπηρεσίες Ν % Κοινωνική στήριξη 190 17,4% 20 24,7% Ψυχολογική στήριξη 166 15,2% 18 22,2% Λογοθεραπεία 72 6,6% 8 9,9% Αποκατάσταση 47 4,3% 3 3,7% Εργοθεραπεία 43 3,9% 9 11,1% Φυσικοθεραπεία 38 3,5% 6 7,4% Επαγγελματική κατάρτιση 14 1,3% Σύνολο 1091 81 [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Στατιστικά στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με ΕΕΑΑ σε δημόσια σχολεία: 7. Πρόσθετες σπουδές εκπαιδευτικών στην Ειδική Αγωγή στην Α/θμια και Β/θμια Εκπαίδευση: Σπουδές Ν % Διδασκαλείο 824 71,9% Σ.Ε.Λ.Μ.Ε./ Π.Ε.Κ./ Π.Α.Τ.Ε.Σ. 95 8,3% Μεταπτυχιακό 77 6,7% Δεύτερο πτυχίο Α.Ε.Ι. 65 5,7% Μετεκπαίδευση στο εξωτερικό 46 4% Σ.Ε.Λ.Δ.Ε. 22 1,9% Διδακτορικό 17 1,5% Σύνολο 1146 100 [Πηγή: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004]

Συμπεράσματα-συζήτηση: Η Ειδική Αγωγή αναφέρεται κατά κύριο λόγο στο πλαίσιο της Α/θμιας Εκπαίδευσης. Τι γίνεται με την Β/θμια Εκπαίδευση και Επαγγελματική Κατάρτιση; Η πιο συχνή μορφή παροχής ειδικής εκπαίδευσης στους μαθητές με ΕΕΑΑ στην Α/θμια Εκπαίδευση, είναι το τμήμα ένταξης. Στη Β/θμια παρατηρείται ισορροπία μεταξύ του αριθμού των μαθητών που φοιτούν σε τμήματα ένταξης – ειδικά σχολεία. Σύμφωνα με την κατανομή των πλαισίων παροχής ειδικής αγωγής, διαπιστώνονται περιοχές ιδιαίτερα παραμελημένες. Εντείνεται, έτσι, το φαινόμενο της εκπαιδευτικής εσωτερικής μετανάστευσης. Οι πληροφορίες γύρω από την ειδική αγωγή σε όλες τις βαθμίδες αναφορικά με τις ανάγκες των μαθητών με ΕΕΑΑ, τα χαρακτηριστικά των σχολικών πλαισίων, την ποιότητα των παρεχόμενων προγραμμάτων, τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση του εκπαιδευτικών και των άλλων ειδικοτήτων παραμένουν ελλιπείς και αποσπασματικές,